مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هفتاد و پنجمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

تحریم چین از سوی آمریکا و ممنوعیت صادرات برخی تراشه­ های هوش مصنوعی پیشرفته به این کشور سبب شده تا چین با هدف تعمیق و توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری، اقتصاد دیجیتال، توسعه پایدار، زیرساخت‌ها و غیره، بیش از پیش به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس روی آورد. همانطور که روسیه با اتخاذ سیاست به سمت آسیای خود، حجم تجارت با هند را از سال گذشته، چندین برابر کرده و سهم آسیا از تجارت خارجی خود را نیز به هفتاد درصد رسانده است. در مقابل اما مذاکرات مربوط به توافق تجارت آزاد میان اتحادیه اروپا و استرالیا برای چندمین بار به در بسته خورد تا بتوان با تقریب بسیار خوبی پایان نافرجام این گفتگوها را پیش­ بینی نمود.

در سطح منطقه، خبر از رشد مبادلات تجاری در اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که این امکان را برای روسیه فراهم آورده تا با پویایی بیشتر، به دنبال افزایش موفقیت­ آمیز سهم ارزهای ملی، به ویژه یوان، در تجارت با این اتحادیه باشد. کره جنوبی نیز ضمن مشارکت در ساخت کارخانه فرآوری گاز در عربستان، اولین قرارداد تجارت آزاد خود با یک کشور خاورمیانه­ ای را با امارات متحده عربی منعقد نمود. عربستان علاوه بر تکاپو برای رهایی از وابستگی اقتصادی به نفت، به منظور توسعه خدمات لجستیکی مورد نیاز خود، به ویژه خدمات مورد نیاز در توسعه شهر نئوم که نمادی از آینده و پیشرفت تکنولوژی محسوب می­شود، توافقی را با دانمارک به امضا رسانیده است. جاه ­طلبی­های این کشور در دستیابی به اهداف چشم­ انداز 2030 این کشور به همینجا ختم نشده و سودای توسعه چشمگیر صنعت توریسم سبب شده تا عربستان در کنار 4 نامزد دیگر، درخواست میزبانی نمایشگاه جهانی اکسپو را مطرح کند، امری که می­تواند کاتالیزور تبدیل عربستان به بزرگترین سرمایه‌گذار جهان در صنعت توریسم باشد.

در بخش پژوهش­های تازه، فصل دوم از گزارش سالانه تجارت و توسعه آنکتاد به بررسی پیش­ بینی­ هایی از رشد تجارت جهانی، سرمایه ­گذاری و قیمت­ها پرداخته و لزوم اصلاحات نهادی در ساختار مالی و رسیدگی به چالش­های فعلی اقتصاد جهانی را یادآور می ­شود. سازمان همکاری و توسعه نیز گزارشی را در مورد الزامات سازگاری کشاورزی با تغییرات آب و هوایی منتشر کرده که طی آن به اهمیت تضمین یک سیستم غذایی پایدار و انعطاف­ پذیر پرداخته شده است. گزارش اخیر موسسه جهانی مک­ کینزی نیز در این شماره پایش بررسی شده تا نگرشی عمومی در مورد رفع فقر و بالا بردن سطح رشد پایدار و فراگیر دست دهد.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هفتاد و چهارمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

ترکش­های جنگ گرم روسیه و اوکراین و پیامدهای جنگ سرد میان چین و آمریکا، همچنان دامنگیر اقتصاد جهان است. چین در آخرین اقدام تلافی­ جویانه خود در مقابله با سیاست آمریکا که صادرات تراشه­ ها به چین را ممنوع کرده بود، صدور برخی از محصولات گرافیتی که در تولید باتری خودروهای الکتریکی به کار می­روند را منوط به کسب مجوز کرده­ که این اقدام شرکت­های بزرگ باطری ­سازی در حوزه خودروهای الکتریکی را به شدت تحت تاثیر قرار می ­دهد. تورم و عدم قطعیت حاکم بر اقتصاد جهانی در نتیجه جنگ روسیه و اوکراین نیز، سبب شده تا علاوه بر احتمال ایجاد نوسانات شدید در بازار انرژی و به ­ویژه گاز طبیعی، برخی اقتصادهای قوی از جمله آلمان، درگیر رکود شوند. در مقابل، اتحادیه اروپا سرانجام متعهد شد تا سود حاصل از منابع مالی مسدود شده روسیه را با هدف کمک به بازسازی و اقدامات بشردوستانه، به اوکراین پرداخت نماید.

در سطح منطقه، عربستان با پیگیری پرشتاب اقدامات اصلاحی، تبدیل به یکی از کانون­های اصلی اقتصاد منطقه و مهره­ای کلیدی در زنجیره ­های ارزش شده است. استراتژی توسعه صنعتی جدید این کشور، عربستان را به بازیگر اصلی عرضه بسیاری از محصولات نهایی یا واسطه­ ای تبدیل کرده که در زنجیره­ های تامین و زنجیره ­های مختلف ارزش تنیده شده است. تاکید بر کاهش اتکا به نفت و تقویت زیرساخت­های استفاده از انرژی­های پاک، همکاری با ژاپن با هدف گسترش اقتصاد دیجیتال و و سرمایه­ گذاری­های روزافزون در راستای تحقق برنامه­ های ساخت و ساز بلندپروازانه، نشان ­دهنده تحول شگرفی است که جهان، شاهد وقوع آن در عربستان است. امارات هم با دارا بودن بیشترین حجم از پروژه‌های انرژی در میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، در پی گسترش سرمایه‌گذاری‌ در زمینه‌ صنایع پیشرفته و با هدف افزایش رقابت­ پذیری جهانی و ایجاد یک اکوسیستم توانمند است. از سوی دیگر قزاقستان، در کسوت یک مرکز حمل و نقل و لجستیک حیاتی در اوراسیا، در حال توسعه مسیری برای صادرات کالاهای کشاورزی از بنادر این کشور به کشورهای حوزه خلیج فارس است. همکاری­ میان بخش خصوصی این کشور با قطر و ارتقای روابط بین دو کشور از طریق ایجاد یک مشارکت استراتژیک جامع، همکاری در مسیر ترانزیت گاز روسیه از طریق این کشور به ازبکستان با هدف توسعه و نوسازی زیرساخت‌های حمل و نقل گاز این کشور و نهایتا سرمایه­ گذاری­های چشم­گیر در پروژه­ های صنعتی مختلف، سبب شده تا فتح سکوی اقتصاد برتر آسیای مرکزی، در یک قدمی قزاقستان باشد.

در بخش پژوهش­های تازه، گزارش سالانه آنکتاد با عنوان تجارت و توسعه بررسی شده که یافته­ های انبوهی را در حوزه رشد، بدهی، اقلیم و نظام مالی جهان ارائه می­ دهد. بانک جهانی هم در تازه­ ترین به روزرسانی گزارش توسعه آسیای جنوبی خود، بار دیگر با پیش­بینی زوال اقتصادی شدید افغانستان، نسبت به بروز فاجعه انسانی و اقتصادی در این کشور هشدار می­دهد. کتابی هم که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته، کتاب احیای نظام تجارت جهانی است که ضمن بازنمایی چالش­های عمیق نظام موجود، ایده ­هایی را برای بازسازی نظم تجارت جهانی ارائه کرده است.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هفتاد و سومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

تبیین رویکرد ایالات متحده در قبال سازمان تجارت جهانی، شاید مهم­ترین خبری بود که جزئیات آن توسط نماینده تجاری این کشور اعلام و طی آن، ضمن تاکید بر حمایت ایالات متحده از این سازمان، بر تعهد این کشور در انجام اصلاحات الزامی در سازمان تجارت جهانی در حوزه چالش­های مدرن و نوظهور در روند تجارت جهانی تاکید شد. در این سوی جهان و در روسیه، ادامه تلاش­ها برای کاهش آثار منفی تحریم­های متعدد غرب بر اقتصاد این کشور، سبب تغییر رویکرد صادرات بخش کشاورزی به سمت کشورهای دوست شده و بخش کشتیرانی نیز در اولویت توسعه اقتصادی این کشور برای سال­های 26-2024 قرار گرفته است.

در سطح منطقه، اقدامات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در راستای توسعه صنعت توریسم در منطقه، به طرح یک شینگن عربی منجر شده که قرار است جان تازه­ای به بخش گردشگری و در نتیجه اقتصاد کشورهای عضو این شورا ببخشد. امضای توافقنامه ­های تجارت آزاد با پاکستان و سنگاپور، مذاکره با اقتصادهای بزرگ دنیا در باب همکاری­های اقتصادی و احداث راه ­آهن عربستان به کویت در چارچوب پروژه راه ­آهن کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، از جمله تلاش­های اعضای شورا برای شکوفایی هرچه بیشتر اقتصاد منطقه است. عربستان همچنین به دلیل پیش ­بینی­های مبنی بر افزایش تقاضای جهانی گاز طبیعی مایع، اولین سرمایه­ گذاری بین ­المللی خود را از طریق یک شرکت گاز طبیعی آمریکایی انجام داد و توافقنامه­ ای را نیز با یک شرکت پتروشیمی چینی به منظور تامین نفت خام مورد نیاز این شرکت، به امضا رساند. کویت هم که اخیرا چهارمین طرح توسعه­ای جامع 2040 خود را تصویب نموده، چندین یادداشت تفاهم مهم با چین در زمینه ساخت و ساز و پروژه­ های زیست محیطی و زیرساختی امضا کرده تا همکاری­های مسبوق به سابقه خود را با پکن گسترش دهد.

در بخش پژوهش­های تازه، نگاهی شده بر گزارش سالانه سازمان تجارت جهانی در سال 2023 که ضمن تحلیل وضعیت فعلی جهانی شدن، به بررسی تاثیر تنش­های ژئوپلیتیکی بر تجارت جهانی می­ پردازد. علاوه بر این، آنکتاد طی دو گزارش مجزا، نسبت به ادامه ­دار شدن رکود اقتصادی هشدار داده و چالش­ها و فرصت­های پیش روی اقتصاد جهان را احصا نموده است. همچنین صنعت کشتی­رانی و حمل و نقل دریایی را نیز مورد بررسی قرار داده و نکاتی را در باب جایگاه خاورمیانه در تجارت دریایی ذکر نموده است. بخش کتاب تازه هم نگاهی داشته به کتاب "پیامدهای جهانی: تجارت آزاد دیگر واقعیت ندارد"، نوشته تاشینا پیر که به موازات بررسی دلایل افول تجارت آزاد، تلاش کرده تا پیامدهای مثبت و منفی این پدیده را نیز بررسی نماید.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران با انتشار گزارش " سیاست تجاری بحرین" به بررسی ساختار اقتصادی و تجاری بحرین، مهمترین اسناد و استراتژی‌های کلان اقتصادی این کشور و روابط اقتصادی ایران و بحرین می پردازد. برخی از مهمترین نکات مطرح شده در این گزارش شامل موارد ذیل است.

• بحرین به‌عنوان کوچکترین کشور خلیج فارس و عضو شورای همکاری، اقتصادی مبتنی بر انرژی و مواد معدنی به ویژه آلومینیوم دارد. با این حال و به نسبت اندازۀ آن، از یکی از متنوع‌ترین اقتصادها در میان کشورهای عضو شورای همکاری برخوردار است.
• به جز کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس که بحرین نیز در قالب موافقت‌نامه‌های تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی آنها تعریف می‌شود و از نظام تعرفه‌ای و گمرکی آن پیروی می‌کند، چین و ایالات متحده مهمترین شرکای تجاری بحرین به شمار می‌روند و همچنین، این کشور با هلند و استرالیا نیز روابط اقتصادی گسترده‌ای دارد.
• مهمترین سند توسعه‌ای کشور بحرین، چشم‌انداز ما (بحرین 2030) است که در سال 2008 توسط پادشاه بحرین معرفی شد. برنامه‌های عملیاتی دولت بر مبنای اهداف استراتژیک کشور از جمله این سند و در قالب برنامه‌های توسعۀ چهارساله تنظیم می‌شوند.
• بنا بر ارزیابی سازمان تجارت جهانی از سیاست تجاری بحرین، این کشور در نتیجۀ یک سیاست متنوع‌سازی بلندمدت در راستای سند چشم‌انداز اقتصادی 2030 بحرین موفق شده است تا بخش خدمات را به پیشران اقتصاد این کشور تبدیل کند؛ به گونه‌ای که در سال 2020 حدود 60 درصد از کل تولید ناخالص داخلی ناشی از بخش خدمات بوده است. سهم نفت به تنهایی 18.3 درصد از تولید ناخالص داخلی بوده است و مهمتر اینکه بخش تولیدی که سهم 14.2 درصدی از تولید ناخالص داخلی را دارد، بسیار انرژی‌بر بوده و به منابع انرژی بحرین وابسته است. با این حال، دومین بخش بزرگ از تولید ناخالص داخلی به جز نفت به شمار می‌رود. سهم بخش کشاورزی در اقتصاد بحرین ناچیز است.
• یکی از گام‌های مهم در اقتصاد بحرین ناظر بر مشارکت و سرمایه‌گذاری اتباع خارجی است. در سال 2018 محدودیت‌های مالکیت خارجی در 62 فعالیت اقتصادی برداشته شد. همچنین، در سال 2021 سیاست‌های جدیدی برای تسهیل سرمایه‌گذاری خارجی در برخی از فعالیت‌های اقتصادی که همچنان جزء ممنوعه‌های فهرست بالا بودند، عرضه شد. در حال حاضر، فعالیت‌هایی که تنها برای شهروندان و شرکت‌های بحرینی و اعضای شورای همکاری مجاز هستند عبارت از خدمات حسابداری، صادرات، واردات و فروش سوخت خودروهای مسابقه‌ای، ترخیص کانتینر و ماهی‌گیری هستند.
• روابط تجاری میان ایران و پادشاهی بحرین چندان دامنه‌دار نیست و بر خلاف روابط تجاری ایران و امارات متحده، اغلب در تسلط عوامل سیاسی بوده است. بحرین در سال 1400 تنها 0.02 درصد از صادرات ایران را به خود اختصاص داد و از این نظر در جایگاه شصت و هشتم در میان شرکای تجاری ایران قرار گرفته است. در حوزه واردات نیز این کشور از مجموع 53 میلیارد دلار واردات ایران با اختصاص 0.002 درصد به خود، در جایگاه 90 قرار گرفته است.
• اتاق‌های بازرگانی ایران و بحرین از دهه 1380 روابط رسمی داشتند و «شورای بازرگانی مشترک با ایران» توسط اتاق بازرگانی بحرین تشکیل شد تا موتور محرک روابط اقتصادی با ایران باشد. این تلاش‌ها با امضای «موافقتنامه همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی و فنی بین ‌دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت پادشاهی بحرین» در سال 1382 اوج گرفت. با این حال، از دهۀ نود و همزمان با بهار عربی و متشنج شدن فضای سیاسی در روابط ایران و اعراب، روابط ایران و بحرین نیز به شدت مخدوش و تجارت دوجانبه نیز محدود شد.
• روابط دو کشور در حوزۀ انرژی نیز تابعی از روابط سیاسی بوده است. بحرین از دهۀ هشتاد خورشیدی به دنبال خرید گاز از ایران بود و چندین دور مذاکره میان دو کشور و بعدتر، با مشارکت روسیه برای صادرات گاز ایران به بحرین از طریق خط لوله صورت گرفته و تفاهم‌های کلی نیز حاصل شده بود. با این حال، در دهۀ نود و به دنبال متشنج شدن فضای سیاسی در روابط دوجانبه نیز این مذاکرات و طرح‌ها به طورکلی متوقف شد.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­ گیرند.

در شصت و نهمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش های تازه، ارائه شده است.

بعد از گذشت بیش از یک سال و نیم از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، جهان و شاید بیش از هر کشوری، خود روسیه، همچنان درگیر آثار سوء اقتصادی این پدیده است؛ به نحوی که خروج سرمایه از این کشور، به رقم­های بی­ سابقه­ ای افزایش یافته است. تحریم­های اعمال شده بر روسیه و همراهی بسیار از کشورهای غربی با این موج فشار، سبب شده تا پوتین بیش از گذشته به دنبال ارتباط با کشورهای دوست بوده و اخیرا با هدف ایجاد تغییر در مسیر حمل‌ونقل و حرکت کالا به سمت کشورهای جنوب، از جمله کشورهای آفریقایی، طرح احداث و راه‌اندازی یک منطقه صنعتی را در نزدیکی کانال سوئز، به عنوان یکی از پرترددترین قطب‌های حمل‌ونقل جهان، در سر بپروراند. ژاپن نیز، در عین همراهی بیشتر با تحریم­های جهان غرب بر علیه روسیه، اقدام به ارائه طرحی نموده که طی آن، جهان از یک ذخیره استراتژیک گاز طبیعی کمک می­گیرد تا در مقابل وقوع بحران­های انرژی، مشابه آنچه پس از قطع جریان گاز از روسیه رخ داد، تاب آور باشد. در قزاقستان نیز، رشد 82 درصدی جریان سرمایه‌گذاری ناخالص از ایالات متحده و تعهد آمریکا به توسعه مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر و سایر کریدورهای تجاری در چارچوب مشارکت برای زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری جهانی، توجه فعالان اقتصادی را به خود جلب کرده است.

در سطح منطقه، عربستان با فعالیت­های توسعه ای و پیشگامانه خود، در حال خلق تصویری نو از سعودی­ها در ذهن جهانیان است. آرامکو طی یک معامله کلیدی، 10 درصد از سهام یک شرکت پتروشیمی بزرگ در چین را خریداری کرده و تصمیماتی مبنی بر سرمایه گذاری در عمان، ترکیه و برزیل دارد. علاوه بر این، بر اساس رسم معهود عربستان که به واسطه درآمدهای سرشار نفتی اغلب کشورهای نیازمند را مورد حمایت مالی خود قرار می­دهد، تونس نیز به واسطه معضلات اقتصادی مزمن شده و بحران سیاسی جاری، مشمول این لطف شده و عربستان اعلام نموده که قصد ارائه کمک 500 میلیون دلاری به این کشور را دارد. امارات نیز مانند عربستان، با پیش گرفتن یک استراتژی هوشمندانه، توانسته ضمن حفظ روابط نزدیک خود با شرکای غربی، همکاری اقتصادی بیشتری با روسیه داشته و تبدیل به مامنی برای سرمایه­ ها و طلاهای فراری از این کشور شود. ترکیه نیز در دیدار اخیر اردوغان از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، عزم خود را برای همکاری بیشتر با این کشورها جزم کرده است.

در بخش پژوهش­های تازه، مروری بر چند گزارش تازه انتشار یافته توسط اتاق بازرگانی بین­ المللی، یونیدو، مجمع جهانی اقتصاد و آنکتاد انجام شده که موضوعاتی از قبیل امنیت تجارت دریایی در جهان، توجه فزاینده کشورها به مقوله سیاست­گذاری صنعتی، حمایت از گذار به انرژی­های پاک، الزامات موفقیت استراتژی صنعتی ماموریت­گرا و روند رو به رشد بدهی عمومی جهانی را در بر دارد. همچنین مطالعه­ ای در قالب یک کتاب تازه توسط رابرت لایت هایزر، متخصص امور تجاری و نماینده تجاری ایالات متحده در زمان ریاست جمهوری ترامپ، انجام شده که طی آن ضمن ارزیابی انتقادی از سیاست‌های تجاری آمریکا، به ارائه رویکردی تجاری نوینی پرداخته که کارگران آمریکایی را در اولویت قرار می‌دهد.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در پنجاه و یکمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­ بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، در اتفاقی با اهمیت رییس جمهور چین در مهمترین سفر خارجی خود در دوره پساکرونا، راهی عربستان شد تا اهمیت این کشور و به طور کلی جهان عرب در دیپلماسی اقتصادی چین را به نمایش بگذارد. در این سفر، "توافقنامه مشارکت استراتژیک جامع" میان طرفین امضا شد. مهمتر آنکه چین و عربستان سعودی 34 توافقنامه سرمایه‌گذاری را به امضا رساندند. افزون بر این، دو طرف از هماهنگی بیشتر میان کلان پروژه راه ابریشم چین و چشم‌انداز 2030 عربستان سخن گفته و خواستار پیشرفت در مذاکرات موافقت‌نامه تجارت آزاد میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و چین شده‌اند. از منظر تأثیرات این سفر بر منافع ایران، روشن است که عربستان به مرکز ثقل دیپلماسی منطقه‌ای چین در خاورمیانه تبدیل شده است و به نوعی جای ایران را گرفته است. از نظر اقتصادی، توجه به این نکته اهمیت دارد که ایران نه تنها اقتصادهای غربی را از دست داده است، اکنون بیم آن می‌رود اقتصاد چین را نیز از دست دهد و پس از کشورهای عربی به عنوان بازیگری درجه دوم در خاورمیانه در رادار دیپلماسی اقتصادی چین تلقی شود. پرسش راهبردی از منظر منافع ملی، آنکه چرا و به چه دلایلی علیرغم توافقنامه پرسروصدای همکاری راهبردی میان ایران و چین، موسوم به توافق‌نامه ۲۵ ساله، چین عمده سرمایه‌گذاری‌های خود را در جهان عرب به ویژه در خلیج فارس صورت می‌دهد؟

 پیامدهای اعمال سقف بر قیمت نفت روسیه،  تلاش روسیه برای اتحادیه گازی با آسیای مرکزی و  ایجاد ساختارهای مالی در بریکس و در نهایت  هشدار آلمان نسبت به جنگ تجاری آمریکا با اتحادیه اروپا از دیگر اخبار مهم بین­ المللی بود.

 در تحولات منطقه‌ای، یک بار دیگر ضعف دیپلماسی اقتصادی ایران خود را نشان می دهد. داده‌های جدید دولت قزاقستان نشان می‌دهد که حمل و نقل کالا از مسیر کریدور میانی، کریدوری که چین و آسیای مرکزی را با عبور از خزر و از طریق آذریایجان به ترکیه و اروپا وصل می‌کند در 10 ماه نخست سال 2022 رشد 800 درصدی داشته است. این کریدور در رقابت با موقعیت ژئواکونومیک ایران، بویژه کریدور شمال- جنوب و کریدور چین -آسیای مرکزی-غرب آسیا قرار می‌گیرد و پیشرفت آن به معنای تضعیف موقعیت ژئواکونومیک ایران است.

تلاش دولت ترکیه برای تضمین جریان ارزی جدید از کشورهای «دوست»، از جمله عربستان سعودی و قطر از دیگر تحولات منطقه است. با نزدیک شدن به انتخابات سرنوشت‌ساز این کشور در ماه ژوئن 2023، اقدامات در جهت حمایت از لیر ترکیه و ممانعت از ایجاد طوفان دیگری از افزایش قیمت‌ها، در تعیین سرنوشت انتخابات حائز اهمیت است. کمبود منابع ارزی، به عنوان یکی از عوامل اصلی آشفتگی اقتصادی ترکیه به شمار می‌رود.  

از جمله رویدادهای مهم دیگر باید به فعال تر شدن اسرائیل در منطقه اشاره کرد.  همکاری اسرائیل و قطر در میدان گازی صیدون و تقویت مبادلات تجاری این کشور با مصر از این منظر قابل توجه است.

در بخش داده­ های تازه آمارهای اداره کل گمرک چین حاکی از این است که واردات طلای روسیه به چین در ماه اکتبر به 2.16 تن رسید که بالاترین رقم در هفت سال گذشته به شمار می‌رود. تحریم طلای روسیه از سوی غرب، زمینه را برای توجه فزاینده تولیدکنندگان روس به بازار چین فراهم آورده است. داده‌های تازه گمرک چین همچنین نشان می‌دهد که تجارت بین روسیه و چین در سال جاری به رشد خود ادامه داده است و در 9 ماه نخست، به 129 میلیارد دلار رسیده است. در همین راستا، گردش مالی تجاری در سه فصل نخست سال جاری، نزدیک به 30 درصد افزایش یافته است.

   مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در چهل و یکمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته­اند.

در تحولات جهانی داده‌های جدید گمرک چین نشان از افزایش شدید واردات انرژی از روسیه دارد. واردات انرژی روسیه از چین از زمان آغاز درگیری بین مسکو و غرب در اوکراین و تحریم‌های متعاقب آن 75 درصد افزایش یافته است. همچنین داده‌های جدید سوئیفت نشان از بهره‌گیری فزاینده روسیه از یوان در مبادلات بین‌المللی دارد. اکنون افزایش حجم پرداخت روسیه به یوان چین، این کشور را به سومین بازار بزرگ جهان خارج از سرزمین اصلی این ارز تبدیل کرده است. در خبری دیگر انجمن صنعت و تجارت ترکیه، دریافت نامه‌ای تهدیدآمیز از طرف معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا را تأیید کرده است. در این نامه هشدار داده شده است که شرکت‌های ترکیه‌ای در صورت معامله با روس‌ها یا مؤسسات روسی که تحت تحریم‌های ایالات متحده هستند با مجازات‌های ایالات متحده مواجه    خواهند شد.

در تحولات منطقه ابتدا برخی تحرکات شورای همکاری خلیج فارس مورد توجه قرار گرفته است. آغاز مذاکرات تجارت آزاد میان شورای همکاری خلیج‌فارس و بریتانیا    و کمک این شورا به اقتصاد بحران‌زده پاکستان از اخبار مهم منطقه بود.  پاکستان اخیراً دور جدیدی از مذاکرات با کشورهای آسیای مرکزی را در مورد توافقنامه تجارت ترانزیتی آغاز کرده است. دولت جدید این کشور می‌کوشد پاکستان را به یک هاب تجاری - ترانزیتی در جنوب اوراسیا تبدیل کند و ارتباط اقتصادی با افغانستان و آسیای مرکزی را تضمین کند. اما نکته مهم قابل تامل برای ایران توجه روسیه به بازار انرژی افغانستان است که می تواند برای ایران چالش‌برانگیز باشد. مهم‌ترین مزیت صادراتی ایران در بازار افغانستان، حوزه انرژی است. ورود روسیه به این بازار شرایط را برای ایران دشوار می‌کند.

   در بخش داده‌های تازه    کاهش 40 درصد تجارت ایران و افغانستان قابل توجه است که فعالان اقتصادی افغانستان تحریم‌های آمریکا علیه شبکه بانکی افغانستان و ایجاد آشفتگی در آن را یکی از دلایل کاهش تجارت با ایران دانسته‌اند. به نظر می رسد ایران نیاز به بازارهای جایگزین در محیط منطقه‌ای و بین‌المللی دارد.    درآمد 337 میلیارد دلاری روسیه از صادرات انرژی    و مازاد تجاری 120 میلیارد دلاری عربستان از دیگر داده های آماری است. داده‌های تازه دولت امارات نشان می‌دهد که تجارت خارجی این کشور در نیمه اول سال 2022 با رشدی 17 درصدی نسبت به مدت مشابه سال 2021 از 1 تریلیون درهم فراتر رفته است. داده‌های جدید مرکز آمار مصر نیز نشان از جهش سرمایه‌گذاری امارات در این کشور دارد. داده‌های این مرکز نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری امارات در مصر در نیمه اول سال مالی 2022 نسبت به مدت مشابه سال 2021، افزایش 169.1 درصدی داشته است.

اما بانک جهانی در تازه‌ترین گزارش خود در مورد پیامدهای افزایش رشد قیمت مواد غذایی در جهان، هشدار داده است. در گزارش این بانک اشاره شده که رشد بی‌سابقه قیمت‌های مواد غذایی باعث یک بحران جهانی شده که میلیون‌ها نفر را به فقر شدید، تشدید گرسنگی و سوءتغذیه سوق داده و دستاوردهای توسعه‌ای دهه‌های اخیر را در معرض نابودی قرار خواهد داد. در این گزارش، دادهای قابل تاملی ارائه شده است که به‌ویژه موقعیت آسیب‌پذیر ایران در ناامنی فزاینده غذایی را نشان می‌دهد. ایران در میان سه کشور نخست در جهان به لحاظ تورم واقعی قیمت مواد غذایی و در میان 6 کشور نخست با بالاترین تورم اسمی مواد غذایی قرار گرفته است.

   مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­ گیرند.

در سی و نهمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، سنای آمریکا لایحه 280 میلیارد دلاری برای تقویت تولید و برتری تکنولوژیک آمریکا برای مقابله با چین را تصویب کرد. تصویب این لایحه نماد مهم‌ ترین مداخله دولت در سیاست صنعتی در دهه ‌های اخیر است. حمایت دو حزبی قاطع نشان داد که چگونه رقابت تجاری و نظامی با پکن - و همچنین وعده هزاران شغل جدید در آمریکا - به طور چشمگیری، الگوهای قدیمی کنش حزبی را تغییر داده است. از سوی دیگر برخی سناتورهای کنگره آمریکا از ارائه طرحی خبر داده‌ اند که خرید نفت روسیه توسط شرکت ‌های چینی را دشوار می‌ کند اما این طرح برای تصویب در کنگره تحت کنترل دموکرات‌ها با چالش ‌های مهمی مواجه است چراکه در تعارض با سیاست دولت بایدن است که هدف آن حفظ جریان عرضه نفت و در عین ‌حال محدود کردن درآمد انرژی روسیه است. یک مقام ارشد گروه 7 نیز اعلام کرده است که این گروه قصد دارند تا 5 دسامبر 2022، زمانی که تحریم‌های اتحادیه اروپا مبنی بر ممنوعیت واردات نفت خام روسیه از طریق دریا اعمال می ‌شود، مکانیزمی برای محدود کردن قیمت‌ها بر صادرات نفت روسیه که به سقف قیمت موسوم شده اعمال کنند. در خبری دیگر کمیسر تجاری اتحادیه اروپا از تلاش‌های جدی ‌تر برای تقویت شبکه موافقت‌ نامه‌های تجاری، به دلیل طولانی بودن زمان فرایند مذاکره، امضا و تصویب توافق ‌های تجاری خبر داده است. تلاش روسیه و چین برای ایجاد مسیرهای حمل و نقلی جدید از دیگر اخبار مهم است. روسیه در حال‌ توسعه زیرساخت‌های مسیر قطب شمال خود با مدرن ‌سازی زیرساخت ‌های بندری و کریدور‌های حمل ‌و نقل ریلی و رودخانه‌ ای است. رسانه‌ های چینی نیز از احیای نقل‌ و انتقال ریلی کالا از شانگهای به اروپا خبر داده ‌اند.  

در بخش تحولات منطقه بهره ­برداری ترکیه از فرصت­ های ایجاد شده در بحران اوکراین قابل تامل است. مؤسسه آمار ترکیه اخیراً از افزایش چشمگیر صادرات ترکیه به روسیه در ماه ژوئن 2022 خبر داد. بر اساس این گزارش، صادرات به روسیه 46 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافت و این کشور را از رتبه دهم در سال 2021 به جایگاه پنجمین تأمین‌ کننده بزرگ کالاهای وارداتی روسیه ارتقا داد.  موافقت ‌نامه تجارت آزاد بریتانیا و شورای همکاری خلیج‌فارس در 2023 و توافق تسهیل تجارت کالایی میان پاکستان و ترکیه از جمله تلاش ها در منطقه در حوزه توافقات تجاری است. نکته مهم دیگر  مخالفت هند با حضور کشورهای ثالث در کریدور اقتصادی چین – پاکستان از جمله افغانستان و ترکیه است. همچنین وزیر امور خارجه چین در دیدار با وزیر خارجه دولت طالبان از موافقت این کشور با اعمال معافیت گمرکی گسترده بر صادرات افغانستان به چین خبر داد.

 در بخش داده‌های تازه  رشد 12 درصدی تولید ناخالص داخلی عربستان به دلیل افزایش قابل ‌توجه بخش نفتی مورد توجه قرار گرفته است. آنکتاد در گزارش تازه ‌ای که در مورد آثار جنگ اوکراین بر اقتصاد جهانی منتشر کرده است، داده‌ های قابل تأملی ارائه داده است. جنگ به کسری تجاری فاجعه‌ بار کشورهای کم ‌درآمد، به‌ویژه به دلیل بالارفتن قیمت سوخت و غذای وارداتی دامن زده است.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.

در بیست و یکمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­ ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده، و آخرین روندها و پیش ­بینی­ های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده ­های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته ­اند.

در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، مسئله حمله احتمالی روسیه به اوکراین به عنوان بحث داغ و اصلی محافل دیپلماتیک در روزهای اخیر، مطرح است و تمهید آمریکا به عنوان بزرگترین مخالف این حمله، شامل بسته تحریمی مفصل و همه ­جانبه­ ای در مقابل روسیه است که در صورت اعمال می­تواند عنوان بزرگ­ترین و گسترده ­ترین بسته تحریمی را به خود اختصاص دهد. آمریکا همچنین در پی تداوم سیاست­های رقابتی با چین، به دنبال احیای سیاست­گذاری صنعتی و حمایت از زنجیره عرضه کالاهای آمریکایی است. اروپا نیز اخیرا با موضع­ گیری در مقابل اقدام چین بر علیه لیتوانی و تحریم این کشور، به بهانه برقراری روابطی فراتر از روابط تجاری با تایوان، از این کشور به سازمان تجارت جهانی شکایت نموده است. چین در عرصه رقابت با هند نیز در پی گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی است، همانطور که در تلاش است تا شورای همکاری خلیج فارس را تبدیل به مهم­ترین شریک تجاری خود در منطقه خاورمیانه نماید.

در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه­ ای، باز هم چین و همکاری رو به گسترش آن با پاکستان، به دلیل حملات متعدد صورت گرفته توسط تجزیه­ طلبان در این منطقه به چینی­ ها، خبرساز بوده و پاکستان بر خلاف تضمین ­هایی که داده، نتوانسته امنیت شهروندان این کشور را در خاک خود تامین نماید. عربستان نیز در پی تداوم اصلاحات گسترده­ای که در راستای متنوع سازی اقتصاد در دستور کار دارد، قصد سرمایه­ گذاری و تقویت حوزه دیجیتال و استارتاپ­ها را دارد. همچنین اولویت دادن این کشور به ایجاد یک مرکز منطقه ­ای شیلات در خلیج فارس، به نوعی کسب تدریجی آمادگی عربستان در راستای گذار از عصر نفت محسوب می­شود.

مسائل مطرح در ذیل عنوان داده ­های تازه نیز شامل پیش ­بینی صندوق بین­ المللی پول از کند شدن آهنگ رشد اقتصادی در جهان نزد اقتصادهای توسعه ­یافته، اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه در سال­های 2022 و 2023 نسبت به سال گذشته میلادی است. از دیگر موارد مطرح شده رشد تجارت خارجی چین و رسیدن آن به بیش از 6 تریلیون دلار در سال 2021 طبق آمار وزارت بازرگانی این کشور، گزارش سازمان تجارت جهانی در باب کاهش رشد تجارت کالایی در جهان در سه ماهه سوم سال 2021 در مقایسه با سه ماهه دوم، گزارش نشریه فوربس از بدل شدن آسیایی­ ها به مهم­ترین شریک تجاری آمریکا در سال 2021 و نهایتا گزارش آنکتاد در مورد تداوم وابستگی کشورهای فقیر به صادرات مواد اولیه و خام است.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.

در نوزدهمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش ­بینی ­های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته­ اند.

در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، باز هم سخن از رقابت سخت میان ایالات متحده و چین، به ویژه در صنایعی مطرح است که چین در آنها از مزیت رقابتی بالاتری برخوردار بوده است. نقطه مقابل ایالات متحده، که به نظر می­رسد در مورد همکاری با اتحادیه اروپا و آسیا نیز برنامه­ای نداشته و به نوعی مسیر حمایت­گرایی و صنعتی شدن مجدد را در پیش گرفته، چین در پی گسترش روابط تجاری با طیفی از کشورها، به ویژه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، ایران و ترکیه است. بریتانیا نیز سیاستی مشابه چین در پیش گرفته و پس از خروج از اتحادیه اروپا، کوشیده با تعداد هرچه بیشتری از کشورها و مناطق، موافقت تجارت آزاد امضا نماید.

در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه­ ای، خبر امضای برنامه عملیاتی دولت پاکستان و شورای همکاری خلیج فارس موسوم به دیالوگ راهبردی 26-2022 در صدر اخبار قرار داشته است. همچنین احتمال تصویب پروژه انتقال گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان و هند، موسوم به تاپی، بعد از گذشت سی سال از زمان طرح ایده آن، در دولت طالبان وجود دارد. توافق دولت­های عراق و اردن برای احداث خط لوله نفتی جدید، اعطای معافیت ایالات متحده به لبنان برای احیای خط لوله گاز عربی و نهایتا الحاق سوریه به ابتکار کمربند و راه چین که به طور ضمنی مبین نقش­آفرینی تدریجی چین در سوریه پس از سال­ها بی ­اعتنایی به این کشور است، از جمله تحولات مهم دیگر منطقه در هفته های اخیر است.

در بخش داده ­های تازه، بانک جهانی ضمن ارائه گزارشی از چشم ­انداز اقتصاد دنیا، نکته جالب توجهی در مورد روند رشد همسایگان کشور ایران مطرح نموده است. در این گزارش برآورد شده رشد اقتصادی عراق، به عنوان مهم­ترین شریک تجاری ایران، در دو سال 2022 و 2023، بالاتر از سایر کشورهای همسایه، از جمله روسیه، ترکیه، کویت، قطر و امارات قرار خواهد داشت. چین نیز با رشد 30 درصدی صادرات خود در سال 2021، علی­رغم محدودیت­های اعمال شده از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا و نیز تاکید بانک جهانی بر احیای ناهمگون اقتصاد جهانی در دوره پساکرونا و رشد کندتر کشورهایی با درآمد بالاتر، رکورد زده است. این گزارش همچنین با مقایسه نوع درآمدهای دولت­های نفتی و غیرنفتی، نشان می­دهد که دولت‌های نفتی مسئولیت پذیری کمتری در مقایسه با دولت­هایی دارند که درآمد خود را از محلی به جز فروش نفت کسب می­ کنند. شاید به همین سبب باشد که آسیای شرقی، بر خلاف ایران و محیط پیرامونی آن، مسیر تازه­ای را برگزیده و همچون کشورهای پیشرفته، تولیدات صنعتی را به کالای اصلی در سبد صادراتی خود بدل نموده اند.