مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هشتاد و چهارمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

همزمان با اعمال محدودیت­ بر چین برای خرید نفت خام از ذخایر اضطراری آمریکا، زبانه ­های آتش جنگ تجاری میان آمریکا و چین به دریا رسیده و آمریکا ناگزیر از تصمیم ­گیری در مورد سیاست­های مقابله با تسلط چین بر لجستیک دریایی و وضع عوارض بر کشتی­های ساخت این کشور است. اقداماتی که می­تواند به چالش­های پیش­ روی اقتصاد چین، که در سال گذشته پایین ­ترین نرخ رشد خود را از سال 1990 تجربه کرده، دامن زده و دستیابی به اهداف جسورانه این کشور برای سال 2024 را که شامل دستیابی به رشد 5 درصد و افزایش سرمایه­ گذاری خارجی است، تحت تاثیر قرار دهد. به همین ترتیب فشارهای جهانی در جهت تضعیف روسیه نیز در حال افزایش است. تصویب قانون جرم انگاری نقض تحریم­های اعمال شده بر علیه روسیه توسط پارلمان اروپا، پیشبرد طرح اختصاص عواید ناشی از دارایی­های بلوکه شده روسیه به اوکراین در اتحادیه اروپا، منوط ساختن تداوم انتقال گاز روسیه از اوکراین به درخواست اتحادیه اروپا و تشدید تحریم­های ژاپن علیه این کشور، از جمله این فشارها است.

اما بزرگ­ترین سرمایه­ گذاری در سطح منطقه، توسط عربستان و در راستای توسعه اقتصاد دیجیتال و تبدیل شدن به قطب فناوری انجام شده است. این در حالی است که عربستان در سال گذشته، افتخار دستیابی به هدف جذب 100 میلیون گردشگر را در کارنامه داشته و در حال قبضه عنوان قطب گردشگری در منطقه نیز هست. عربستان در زمینه توسعه پایدار و مقابله با گرمایش زمین هم بسیار فعال بوده و یک برنامه همکاری با قزاقستان در حوزه انرژی­های تجدیدپذیر امضا نموده است. عراق نیز در طراحی جاده توسعه، که از منظر این کشور دروازه ­ای برای ارتباط اقتصادی شرق و غرب جهان خواهد بود، پیشرفت قابل توجهی کرده است. همچنین تکمیل پروژه اتصال این کشور به خطوط انتقال نیروی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در آینده­ای نزدیک، به توسعه اقتصادی عراق سرعت خواهد داد. مقامات طالبان هم برای رفع چالش بی­برقی، به عملیاتی­ سازی پروژه برق کاسا با همکاری قرقیزستان، ازبکستان، افغانستان و پاکستان امید دارند که ضمن کمک به توسعه اقتصادی، پتانسیل افزایش اعتبار افعانستان در جهان را نیز به همراه دارد.

در بخش پژوهش­های تازه، سازمان تجارت جهانی خبر از کاهش حجم تجارت جهانی کالا در سه ماهه سوم سال 2023 داده و پیش­ بینی نموده که تجارت کالا در سال 2024 رشد متوسط پایین ­تری را همراه با ریسک بالا تجربه خواهد کرد. از سوی دیگر، به موازات تاکید بانک جهانی بر ضرورت کاهش انتشار کربن و گذار به اقتصاد سبز، یونیدو نیز در گزارشی به بررسی جایگاه هیدوژن به عنوان یک انرژی پاک در توسعه پایدار پرداخته و بر لزوم افزایش همکاری­های بین ­المللی در گسترش تولید و بهره­ گیری از آن تاکید می­کند.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در چهلمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش ­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان لایحه 370 میلیارد دلاری آمریکا برای مقابله با تغییرات اقلیمی مورد توجه قرار گرفته است. قانون کاهش تورم سنای ایالات متحده در آستانه تبدیل ‌شدن به مهم‌ترین قانون مقابله با تغییرات اقلیمی در تاریخ ایالات متحده است. هدف این لایحه، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تا حدود 40 درصد تا سال 2030 و کاهش هزینه‌های انرژی برای شهروندان آمریکایی است. سایر تحولات این بخش را می توان از پیامدهای بحران اوکران دانست. سفیر چین در روسیه اخیراً از 200 میلیارد دلار تجارت چین و روسیه در سال 2022 سخن گفته است. او اعلام کرده است که باتوجه ‌به روند رشد روابط تجاری دو کشور، انتظار می‌رود درسال 2022، حجم تجارت به رکورد تاریخی 200 میلیارد دلار، افزایش یابد.

در تحولی دیگر دولت روسیه طرح توسعه جدیدی برای مسیر حمل‌ونقلی قطب شمال (NSR) را تصویب کرده است. تحریم‌های غرب علیه روسیه و اختلال گسترده در مسیرهای سنتی حمل‌ونقل و تجارت روسیه، این کشور را بیش‌ازپیش به‌سوی مسیر قطب شمال سوق داده است. این پروژه سه هدف کلیدی را دنبال می‌کند: تبدیل‌ شدن به مسیر کلیدی حمل‌ونقل انرژی در راستای صادرات هیدروکربن‌ها و سایر منابع طبیعی قطب شمال روسیه، توسعه زیرساخت‌های موردنیاز بنادر و "نقاط رشد اقتصادی" جدید منطقه قطب شمال روسیه و انتقال سالانه 80 میلیون تن کالا از این مسیر از سال 2024.

 در تحولات منطقه‌ای  امضای موافقت‌نامه تجارت ترجیحی میان ترکیه و پاکستان از جمله رویدادهای مهم منطقه است. بر مبنای گزارش‌های رسانه‌ای، در این توافق، ترکیه امتیازاتی را برای 261 کد تعرفه به پاکستان ارائه کرده است که شامل اقلام کلیدی موردعلاقه صادرکنندگان پاکستان در بخش کشاورزی و صنعتی است.  هدف‌گذاری ترکیه و روسیه برای توسعه همکاری اقتصادی و افزایش حجم تجارت دوجانبه به 100 میلیارد دلار نیز شایان توجه بیشتری است.  عربستان نیز در تحولات منطقه حضور پررنگی داشته است. کمک این کشور به اقتصاد بحران‌زده پاکستان، سرمایه‌گذاری‌های جدید عربستان در مصر و  تفاهم 12 میلیارد دلاری ازبکستان و عربستان از جمله اقدامات این کشور برای نقش آفرینی بیشتر در منطقه است.  اما خبر کمک کره شمالی به بازسازی صنایع سوریه با شگفتی همراه بود. با توجه به مشکلات کشور کره شمالی در توانمندی این کشور برای بازسازی صنایع سوریه تردیدهای جدی وجود دارد. البته این امکان وجود دارد که کره شمالی در تعامل با چین و برای کاهش ریسک شرکت‌های چینی در این روند نقش‌آفرینی نماید.

سوریه و عراق از تشکیل شورای تجاری مشترک خبر دادند. وزارت اقتصاد و تجارت خارجی سوریه اعلام کرد که هدف این شورا بهبود روابط بین دو کشور و بخش خصوصی آنها در زمینه های تجارت، سرمایه گذاری، صنعت، کشاورزی و گردشگری است.

 در بخش داده‌های تازه  رشد شتابان تجارت خارجی چین مورد بررسی قرار گرفته است. اجرایی‌شدن موافقت‌نامه جامع همکاری اقتصادی منطقه‌ای به‌عنوان مهم‌ترین موافقت‌نامه تجارت آزاد در جهان از ابتدای سال 2022 به‌عنوان یکی از دلایل کلیدی این رشد برشمرده شده است. توافقنامه جامع همکاری اقتصادی منطقه‌ای - بزرگ‌ترین قرارداد تجارت آزاد جهان - بین 10 کشور عضو آسه آن به‌ اضافه چین، ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و نیوزلند - در اولین روز سال 2022 به اجرا درآمد و تأثیرات مهمی در توسعه تجارت خارجی چین داشته است.  کمک 4.5 میلیارد دلاری بانک جهانی به اوکراین  و سرمایه‌گذاری 500 میلیون دلاری شرکت کشتیرانی دانمارکی مرسک در کانال سوئز از دیگر خبرهای این حوزه است.