پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش بیست و چهارم)
مرکز پژوهشهای اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار میگیرند.
در بیست و چهارمین گزارش از این سلسله گزارشها، به طور ویژه موضوع تهاجم روسیه به اوکراین، به عنوان مهمترین شگفتی راهبردی پس از واقعه 11 سپتامبر، مد نظر قرار گرفته است. واکنش غرب به این تهاجم در قالب نظام تحریمی یکپارچه و سنگین، شرایط جدیدی در اقتصاد سیاسی بین الملل پدید آورده است که ویژه نامه حاضر به بررسی ابعاد و آثار اولیه آن پرداخته است.
تحریمهای ایالات متحده علیه روسیه طیف وسیعی از حوزههای تعامل اقتصادی روسیه با اقتصاد جهانی را در بر میگیرد. تحریم مالی و قطع و محدودیت در دسترسی برای بانک مرکزی و دو بانک بزرگ این کشور و شرکتهای کلیدی به سیستم دلاری، تحریم اشخاص نزدیک به پوتین و فرزندان آنان، گسترش تحریمهای بلاروس، تحریم صنایع تسلیحاتی روسیه، تحریم صادرات فناوریهای پیشرفته به روسیه و نهایتا تحریم خط لوله نورد استریم 2 که با هدف دو برابر کردن ظرفیت صادرات گاز روسیه به آلمان کشیده شده بود، از جمله تحریمهای گسترده آمریکا علیه این کشور هستند.
اتحادیه اروپا، علاوه بر تحریمی که در زمان الحاق کریمه به روسیه بر علیه این کشور اعمال نموده بود، بسته تحریمی ثانویهای را نیز با هدف جلوگیری از تامین مالی جنگ، تنبیه افراد حکومتی مؤثر در وقوع جنگ و تضعیف قوای اقتصادی و صنعتی این کشور اعمال نمود. ایجاد لیست سیاه از اعضای برجسته، ثروتمندان و مقامات روسی و نیز تحریمهای مالی شامل محدودیت در دسترسی به سوئیفت و تحریمهای صادراتی در حوزه پتروشیمی، صنایع هوا فضا، امنیتی و نرمافزاری، بخش عمدهای از این بسته تحریمی است.
تحریمهای بریتانیا نیز همپوشانی قابل توجهی با تحریمهای آمریکا و اروپا دارد و شامل منع دسترسی به سیستم مالی بریتانیا و استرلینگ، ضبط دارایی افراد مهم روسی و ممنوعیتهای صادراتی است.
بدیهی است اثر واقعی این تحریمها را میبایست در طول زمان تحلیل نمود. اما در مورد اثرات اولیه، شواهد حاکی از گسست سریع روسیه از اقتصاد جهانی است. به نظر میرسد کاهش صادرات نفت و گاز، غلات و فولاد این کشور، قطع همکاری شرکتهای غربی در پروژههای نفت و گاز روسیه، قطع روابط تجاری اروپا به عنوان شریک کلیدی روسیه در تجارت جهانی و سایر تحریمهای اعمالی، علیرغم افزایش حمایت چین، سبب آسیب جدی به اقتصاد این کشور شود. علاوه بر این، دسترسی روسیه به بخش زیادی از ذخایر ارزی خود که در سال 2021 به بالاترین میزان از زمان فروپاشی شوروی رسیده بود، قطع خواهد شد و لذا در انزوایی تحمیلی، روسیه هر چه بیشتر به سمت چین سوق پیدا خواهد کرد.
پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش بیست و یکم)
مرکز پژوهشهای اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.
در بیست و یکمین گزارش از این سلسله گزارشها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده، و آخرین روندها و پیش بینی های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگترین نهادهای اقتصادی بین المللی، در قالب داده های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.
در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، مسئله حمله احتمالی روسیه به اوکراین به عنوان بحث داغ و اصلی محافل دیپلماتیک در روزهای اخیر، مطرح است و تمهید آمریکا به عنوان بزرگترین مخالف این حمله، شامل بسته تحریمی مفصل و همه جانبه ای در مقابل روسیه است که در صورت اعمال میتواند عنوان بزرگترین و گسترده ترین بسته تحریمی را به خود اختصاص دهد. آمریکا همچنین در پی تداوم سیاستهای رقابتی با چین، به دنبال احیای سیاستگذاری صنعتی و حمایت از زنجیره عرضه کالاهای آمریکایی است. اروپا نیز اخیرا با موضع گیری در مقابل اقدام چین بر علیه لیتوانی و تحریم این کشور، به بهانه برقراری روابطی فراتر از روابط تجاری با تایوان، از این کشور به سازمان تجارت جهانی شکایت نموده است. چین در عرصه رقابت با هند نیز در پی گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی است، همانطور که در تلاش است تا شورای همکاری خلیج فارس را تبدیل به مهمترین شریک تجاری خود در منطقه خاورمیانه نماید.
در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه ای، باز هم چین و همکاری رو به گسترش آن با پاکستان، به دلیل حملات متعدد صورت گرفته توسط تجزیه طلبان در این منطقه به چینی ها، خبرساز بوده و پاکستان بر خلاف تضمین هایی که داده، نتوانسته امنیت شهروندان این کشور را در خاک خود تامین نماید. عربستان نیز در پی تداوم اصلاحات گستردهای که در راستای متنوع سازی اقتصاد در دستور کار دارد، قصد سرمایه گذاری و تقویت حوزه دیجیتال و استارتاپها را دارد. همچنین اولویت دادن این کشور به ایجاد یک مرکز منطقه ای شیلات در خلیج فارس، به نوعی کسب تدریجی آمادگی عربستان در راستای گذار از عصر نفت محسوب میشود.
مسائل مطرح در ذیل عنوان داده های تازه نیز شامل پیش بینی صندوق بین المللی پول از کند شدن آهنگ رشد اقتصادی در جهان نزد اقتصادهای توسعه یافته، اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه در سالهای 2022 و 2023 نسبت به سال گذشته میلادی است. از دیگر موارد مطرح شده رشد تجارت خارجی چین و رسیدن آن به بیش از 6 تریلیون دلار در سال 2021 طبق آمار وزارت بازرگانی این کشور، گزارش سازمان تجارت جهانی در باب کاهش رشد تجارت کالایی در جهان در سه ماهه سوم سال 2021 در مقایسه با سه ماهه دوم، گزارش نشریه فوربس از بدل شدن آسیایی ها به مهمترین شریک تجاری آمریکا در سال 2021 و نهایتا گزارش آنکتاد در مورد تداوم وابستگی کشورهای فقیر به صادرات مواد اولیه و خام است.
پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش شانزدهم)
مرکز پژوهش های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.
در شانزدهمین گزارش از این سلسله گزارش ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده، و آخرین روندها و پیش بین های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگترین نهادهای اقتصادی بین المللی، در قالب داده های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.
در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، روابط راهبردی و اقتصادی رو به گسترش چین و روسیه و تلاش برای تشکیل یک سیستم مالی مستقل بین دو کشور، به عنوان یکی از عوامل کلیدی در شکل دهی نظم جدید بین المللی، در صدر اخبار مطرح شده است. به نظر می رسد این اقدام می تواند پاسخی به روند رو به توسعه نظام تحریمی آمریکا علیه چین نیز باشد. از سوی دیگر، استراتژی جدید گازی اروپا مبنی بر کاهش انتشار متان از سوخت های فسیلی و جایگزینی هیدروژن مطرح شده که می تواند فرصت بالقوهای برای ایران در راستای صادرات هیدروژن به این قاره باشد.
در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه ای، عربستان خبرسازترین کشور منطقه بوده که ضمن تلاش برای توسعه روابط تجاری خود با فرانسه و عمان و امضای چندین یادداشت تفاهم با این کشورها، در حال برنامه ریزی و رقابت برای کسب میزبانی اکسپوی 2030 نیز هست. عربستان همچنین تصمیم دارد بزرگترین پروژه هیدروژنی جهان را در شهر هوشمند نئوم، شهری که به عنوان مهمترین پروژه چشم انداز سال 2030 این کشور مطرح است، آغاز نماید. ترکیه نیز مانند عربستان، در پی دستیابی به اهداف بلندپروازانه اقتصادی خود، تلاش برای افزایش نفوذ سیاسی و تجاری خود درآفریقا را مضاعف نموده و تمرکز ویژهای بر صادرات تسلیحات به این منطقه دارد. در نشست اخیر این کشور با آذربایجان و گرجستان نیز افزایش چشمگیر حجم تجارت با آذربایجان، به عنوان یکی از اهداف بلندمدت، تا سال 2030 مقرر شد. در این میان عراق نیز به دنبال گسترش اتصالات ریلی با ترکیه است تا ضمن افزایش قدرت رقابت پذیری خود در منطقه، موفق به جذب سرمایه گذاری خارجی نیز بشود.
مسائل مطرح در ذیل عنوان داده های تازه شامل گزارش جدید آنکتاد از رشد 23 درصدی تجارت جهانی در سه ماهه سوم سال 2021 در مقایسه با سال گذشته، عدم احیای صنعت توریسم در قیاس با دوران پیش از پاندمی کرونا، رشد نامتوازن جهان و ثبت نرخهای رشد بالاتر برای کشورهای در حال توسعه در قیاس با جهان توسعه یافته است. گزارش جدید سازمان تجارت جهانی نیز از چالش های پیش روی زنجیره جهانی ارزش و موقعیت کانونی چین و آمریکا در این زنجیره در مقابل حذف ایران از زنجیره های ارزش حکایت دارد. شکل گیری بزرگترین بلوک تجاری جهان با محوریت چین و موقعیت برتر این کشور در حمل و نقل دریایی و نهایتا گزارش صندوق بین المللی پول مبنی بر اوجگیری میزان بدهی های جهانی در سال 2020 در قیاس با 50 سال گذشته از دیگر موارد مطرح شده در این گزارش است.
پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش پنجم)
مرکز پژوهشهای اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.
در پنجمین گزارش از این سلسله گزارشها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.
در بخش اول این گزارش و در ذیل عنوان پایش تحولات در لایه جهانی، به استراتژی کلان اتحادیه اروپا به عنوان بخشی از دستور کار توسعه پایدار این اتحادیه در افق 2030 و به منظور رقابت با ابتکار کمربند راه چین اشاره شده است. بر مبنای این سند، اتحادیه اروپا مشارکت با کشورهای دارای منافع و ارزشهای مشترک به ویژه ژاپن، هند، مجموعه آسهآن و ایالات متحده آمریکا و نیز سازمانهای بینالمللی در اجرایی کردن پروژههای زیرساختی را مورد تأکید قرار داده است. شاید باید از سر گیری مذاکرات مربوط به تجارت آزاد میان هند و اروپا به عنوان شرکای ژئوپلتیک را نیز در همین راستا دید که در گزارش هم بدان اشاره شده است. از سوی دیگر چین اما از روند اجرای پروژه کمربند اقتصادی چین- پاکستان ابراز نارضایتی کرده به نحوی که به تغییر مدیر این پروژه منجر شد و شبهه تسلط چین بر سیاستهای پاکستان را ایجاد نموده است. از دیگر موضوعات مهم مورد بررسی در گزارش حمایت بایدن از کمپین خرید کالای آمریکایی و تلاش برای کاهش توان چین برای واردات بیشتر از ایالات متحده در نتیجه آن است. رقابت چین و ایالات متحده در سالهای اخیر به شکلی فزاینده تشدید شده و هر روز در اشکال تازهای تجلی مییابد.
در بخش دوم گزارش و در ذیل عنوان پایش تحولات در لایه منطقه ای، بدون شک بمب خبری این روزها بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان است که پیامدهای ژئواکونومیک زوال و سقوط برقآسای دولت افغانستان و نفوذ هر چه بیشتر پاکستان در این کشور مورد بررسی قرار گرفته است. مسئله دیگر، بدل شدن شورای همکاری خلیج فارس به دومین بازار بزرگ از نظر ضریب نفوذ شبکه است که با بیش از 18 گیگابایت ترافیک دیتا به ازای هر تلفن هوشمند در ماه، در جهان پیشتاز شده است. بحث کربن زدایی در جنوب خلیج فارس و استفاده از انرژیهای پاک نیز با رهبری امارات متحده عربی و با هدف به صفر رساندن میزان تولید کربن تا سال 2050 در این کشور مطرح است که مسلما چالشهای بسیاری را برای سایر کشورهای نفتی به ارمغان خواهد آورد. این دو مورد در کنار تشکیل شورای هماهنگی میان پاکستان و عربستان صعودی در راستای گسترش روابط تجاری و اقتصادی نشان میدهد که کشورهای عربی منطقه مسیری متفاوت را برای رقابت در پیش گرفتهاند که شایسته است مورد توجه سیاستگذاران کشور باشد. تلاش ترکیه برای افزایش حجم تجارت با روسیه به 100 میلیارد دلار در آینده ای کوتاه از دیگر مواردی است که در این قسمت مورد بحث و موشکافی قرار گرفته است.
پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش نخست)
مقدمه
ایران در اقتصاد سیاسی بین الملل موقعیتی دوگانه دارد. از یکسو ارتباطات بین المللی این کشور به کمترین میزان در دهه هاي اخیر رسیده است. از دیگر سو کشور به صورتی مضاعف از تحولات در محیط روانی و عملیاتی اقتصاد سیاسی بین الملل متاثر می شود. سلسله گزارشهاي "پایش تحولات تجارت جهانی" رویدادهاي کلیدي در محیط ژئواکونومیک ایران را مورد بحث و بررسی قرار می دهد. در این قالب رویدادهاي کلیدي از منظر تاثیرگذاري بر دیپلماسی اقتصادي و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. در این گزارش دو تحول کلیدي در اضلاع شمالی و جنوبی محیط ژئواکونومیک ایران مورد بررسی قرار گرفته اند. نخست استراتژي جدید امنیت ملی روسیه، مهمترین همسایه شمالی ایران از منظر محتوا و رویکرد اقتصادي این سند مورد بحث قرار گرفته است. در ادامه رقابت ژئواکونومیک عربستان و امارات عربی متحده که در هفته هاي اخیر ابعاد رسانه اي یافته واکاوي شده است
اقتصاد همهگیری جهانی: مورد کووید-19
ترجمه ای از مؤسسه بازرگانی و توسعه ویلر، تاریخ انتشار: مارس 2020
در 4 بخش:
1) علم
2) سیاستهای بهداشتی
3) اقتصاد
4) سیاستهای اقتصاد کلان
- خلاصۀ بخش 1 (علم)
- کووید-19 بدترین بحران بهداشتی عصر حاضر است
- احتمال آلودگی (ناقل شدن) جوانان به این ویروس بسیار بیشتر است، اما بیشتر مرگ و میر مربوط به سالمندان است
- بسیاری از کشورها با تقاضای مازاد برای مراقبتهای بهداشتی مواجه هستند: تعداد بسیار زیاد بیماران بحرانی (نه صرفاً بیماران کووید-19) برای تعداد بسیار محدودی تختهای مراقبت ویژه و دستگاههای تهویه مکانیکی هوا (ونتیلاتور)
- گسترش عرضۀ مراقبتهای بهداشتی مستلزم تبدیل هتلها، سربازخانهها و احتمالاً مدارس به واحدهای مراقبتهای ویژه و تغییر کاربری کارخانههای منتخب برای تولید دستگاههای تهویه مکانیکی هوا است
- کافی نبودن پرسنل پزشکی. فراخوانی پرستاران و پزشکان بازنشسته. آموزش افسران پلیس و داوطلبان، زمانی که ارتش وظایف پلیس را انجام میدهد
- خلاصۀ بخش 2 (سیاستهای بهداشتی)
- تمام سیاستهای بهداشتی کووید-19 یک هدف دارند: کاهش نرخ بازتولید بیماری
- با توجه به ظرفیت موجود نظامهای مراقبت بهداشتی، سیاستهای سرکوب تنها سیاستهایی هستند که میتوانند در کوتاهمدت به ما کمک کنند
- لطفاً از دستورالعملهای دولت تبعیت کنید
- بیایید از زمانِ بهدستآمده از سیاستهای سرکوب، به طور اثربخش استفاده کنیم
- از نمونهای از جامعه تست بگیرید تا اطلاعات معتبر و نااریب در مورد شیوع کووید-19 به دست آورید
- تحلیل آماری گسترده درون و در میان کشورها (که در فازهای مختلف بیماری هستند)
- راهبردهای پایش را بر مبنای این اطلاعات معتبر، توسعه دهید
- خلاصۀ بخش 3 (اقتصاد)
- رکود جهانی، گریزناپذیر به نظر میرسد، و در بازارهای نوظهور هم احتمال آن وجود دارد.
- به طور کلی، اثرات تقاضا احتمالاً بسیار بزرگتر از شوک اولیۀ عرضه هستند.
- نااطمینانی، هراس و سیاستهای قرنطینه، عامل اصلی سقوط عمده در تقاضا هستند.
- سرمایهگذاریِ بسیاری از بنگاهها (به خصوص بنگاههای خرد و نوپا) و مخارج بسیاری از خانوارها (به خصوص مستأجران و رهندهندگان) تا حد زیادی به جریانهای نقدی بستگی دارد.
- کاهش شدید در تقاضا، این بنگاهها را وادار به تعطیلی میکند. این باعث افزایش اخراج از کار و کاهش مصرف میگردد. اقتصاد وارد یک چرخۀ غمانگیز میشود!
- خلاصۀ بخش 4 (سیاستهای اقتصاد کلان)
- بدون مداخلات دولت یا با مداخلات اندک، هزینههای اقتصادی بسیار عظیم خواهند بود!
- اولویت دولت باید بر مخارج بهداشتی باشد اما نیاز به یک راهبرد برای هموارسازی منحنی سرایت دارد که ممکن است در پاییز 2020 مجدداً اوج بگیرد.
- پیشنهاد ساده: «تستگیری تصادفی» برای شناسایی ویژگیهای فردی که منجر به آلودگی میشود و سپس تستگیری هدفمند و پایش محتملترینها برای آلودگی.
- مخارج دولت باید در زمان حال و به بزرگی هزینههای اقتصادیِ پیشبینیشده باشد، و همچنین مستقیماً بر پرداختهای نقدی به بنگاهها و خانوارها تمرکز نماید.
- بانکهای مرکزی باید پشتیبان مالی دولت باشند، نه صرفاً از طریق ذخایر خود بلکه همچنین با انتشار پول در صورت ضرورت.
- شوک جهانی نیازمند واکنش جهانی است. هیچ کشوری ظرفیت مالی برای تحمل این بحران به تنهایی را ندارد.
بروشور اقتصاد به زبان ساده (شماره 7)- موضوع: خصوصی سازی
به منظور آشنایی هرچه بیشتر فعالان اقتصادی با مفاهیم اقتصادی و به کارگیری صحیح این موارد در تحلیل های اقتصادی محیط کسب و کار، ایده تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان اقتصاد به زبان ساده، در معاونت اقتصادی اتاق ایران طرح شد و توسط مرکز تحقیقات و بررسی های اقتصادی به اجرا درآمد. شماره هفتم این بروشور به بحث خصوصی سازی اختصاص یافته است.
بر اساس این گزارش، خصوصی سازی و کاهش تصدی دولت طی چند دهه اخیر یکی از چالشی ترین موضوعاتی اقتصادی در دنیا بوده است. تجارب متعدد پیاده سازی این سیاست در سراسر جهان حاکی از آن است که خصوصی سازی، مقوله ای پیچیده و دارای تبعات گسترده اقتصادی و اجتماعی است و چنانچه سیاستگذاران درک درستی از مفهوم، ضرورت و الزامات خصوصی سازی نداشته باشند، پیاده سازی آن می تواند شرایط را ناگوارتر از قبل سازد. در همین راستا، در این نسخه از بروشور به تعریف خصوصی سازی و اهداف اجرای این سیاست پرداخته شده و اهم الزامات و بسترهای لازم برای پیاده سازی موفق خصوصی سازی ذکر گردیده است. در انتها نیز با بررسی تجربه خصوصی سازی در کشور، به دلایل اجرای ناموفق این سیاست و ارائه راهکارهایی برای دستیابی به اهداف مورد نظر از خصوصی سازی پرداخته شده است.