مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در پنجاه و دومین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، گزارش تازه آنکتاد چشم انداز چندان مثبتی از آینده تجارت جهانی ارائه نمی دهد. از منظر این نهاد با وجود آنکه تجارت جهانی باید به رکورد 32 تریلیون دلار در سال 2022 برسد، اما طبق تازه ترین گزارش که توسط آنکتاد منتشر شده است، انتظار می رود کاهشی که در نیمه دوم سال 2022 آغاز شد در سال 2023 بدتر شود، زیرا تنش های ژئوپلیتیکی و شرایط سخت مالی تداوم خواهد داشت. اما تصویر تجارت جهانی کاملا تیره و تار نیست. بر اساس این گزارش، علیرغم کاهش ارزش تجارت، حجم کل تجارت در طول سال 2022 به رشد خود ادامه داد - که نشانه ای از تقاضای جهانی انعطاف پذیر است. بعلاوه بخشی از کاهش ارزش تجارت بین‌الملل در نیمه دوم سال 2022 به دلیل کاهش قیمت محصولات اولیه است. در خبری دیگر گمرک چین اخیرا اعلام کرد روسیه تحویل نفت به چین را در ماه نوامبر 17 درصد نسبت به سال گذشته افزایش داده و از عربستان سعودی پیشی گرفت و به بزرگترین تامین کننده نفت وارداتی این کشور تبدیل شد. این روند نشان می دهد که چین عزم خود را برای کمک به اقتصاد بحران زده روسیه جزم کرده و همچنان بازار را به روی نفت روسیه باز نگهداشته است. مقایسه این روند با کاهش شدید واردات نفت چین از ایران در دوره پس از خروج آمریکا از برجام به خوبی تفاوت جایگاه ایران و روسیه در رادار سیاست خارجی چین نشان می دهد.

در تحولات منطقه   نتایج اقتصادی سفر رییس جمهور چین به عربستان مورد بررسی قرار گرفته است. طی این سفر، عربستان سعودی و چین، توافقنامه مشارکت استراتژیک جامع امضا کردند. بر اساس گزارشات، شرکت های سعودی و چینی 34 قرارداد سرمایه گذاری در زمینه انرژی سبز، فناوری اطلاعات، خدمات ابری، حمل و نقل، لجستیک، صنایع پزشکی، مسکن و ساخت و ساز را امضا کردند.

تلاش کشورهای منطقه برای گسترش روابط تجاری هم موضوع قابل تامل دیگر در این گزارش است. فدراسیون اتاق های عربستان و آژانس توسعه تجارت شرکت های کوچک و متوسط آذربایجان از امضای توافق نامه ای برای ایجاد یک شورای تجاری مشترک عربستان و آذربایجان برای تقویت تجارت دو کشور و افزایش حجم تجارت و همکاری های سرمایه گذاری بین دو کشور خبر دادند. آن سوتر رئیس شورای تجارت ترکیه و عراق اخیرا اعلام کرده است که ترکیه و عراق در تلاش اند تا حجم مبادلات تجاری بین دو کشور را به بیش از 20 میلیارد دلار افزایش دهند.

رئیس اداره مناطق ویژه اقتصادی پاکستان اخیرا مدعی شده چهار منطقه ویژه اقتصادی (SEZ) که در چارچوب کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) ایجاد می‌شوند، احتمالاً حدود 575000 شغل مستقیم و بیش از یک میلیون شغل غیرمستقیم در پاکستان ایجاد خواهند کرد. شایسته است که سیاستگذاران به پتانسیل های عبور مسیرهای ترانزیتی از خاک کشور توجه ویژه داشته باشند.

در بخش داده های تازه   سرمایه گذاری 214 میلیارد دلاری چین در زیرساخت ها مورد توجه قرار گرفته است. کمیسیون توسعه و اصلاحات ملی چین در بیانیه ای اعلام کرد تا پایان ماه نوامبر، بیش از 2700 پروژه که توسط ابزارهای مالی مبتنی بر سیاست و توسعه کشور تامین مالی شده اند، همگی روند اجرایی را آغاز کرده اند.

داده های بانک جهانی اخیرا آخرین گزارش سالانه بدهی خارجی پایان سال خود را منتشر کرد. در این گزارش آمده است که بدهی مصر، ایران و ترکیه در سال گذشته به میزان قابل توجهی افزایش یافته است.

 مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در چهل و هشتمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­ بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته­ اند.

در بخش تحولات جهان، مقامات Sberbank اخیرا اعلام کردند که این بانک روسی موفق به دریافت مجوز از بانک مرکزی هند به منظور افتتاح حساب روپیه ای برای مشتریان روسی در هند شده است. اگرچه سیستم بانکی هند در واکنش به تهدیدات ایالات متحده همکاری با بانک های روسی را به شدت کاهش داده است، اما به نظر می رسد هند می کوشد روزنه هایی برای روسیه همچنان باز نگاه دارد. از آنسو اتحادیه اروپا همچنان به دنبال محدودسازی بیشتر روسیه است. وزارت امور خارجه بریتانیا اخیرا اعلام کرد که واردات گاز طبیعی مایع (LNG) از روسیه را از اوایل ژانویه متوقف خواهد کرد. این اعلام به عنوان بخشی از تلاش هماهنگ کشورهای غربی برای کاهش اتکای انرژی به مسکو و محروم کردن اقتصاد روسیه از یک منبع عظیم درآمد با توجه به جنگ علیه اوکراین است. اتحادیه اروپا همچنین اعلام کرد در نظر دارد بخشی از دارایی های توقیف ‌شده روسیه را در راستای تأمین نیازهای مالی اوکراین صرف نماید. اتحادیه اروپا پس از حمله روسیه به اوکراین، دارایی‌های طیفی از تجار و شرکت‌های روسی به همراه دارایی‌های بانک مرکزی روسیه را به عنوان بخشی از تحریم‌ها علیه مسکو توقیف کرد.

در تحولات منطقه ای ولیعهد عربستان اخیرا از تاسیس ۵ شرکت منطقه‌ای توسط صندوق سرمایه گذاری عمومی این کشور با هدف سرمایه گذاری در کشورهای اردن، بحرین، سودان، عراق و عمان خبر داد. تاسیس این شرکت ها در چارچوب استراتژی صندوق سرمایه گذاری عمومی برای بررسی و استفاده از فرصت های سرمایه گذاری در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا با هدف ایجاد شراکت های اقتصادی استراتژیک بلند مدت برای تحقق درآمدهای پایدار در چارچوب چشم انداز سعودی ۲۰۳۰ صورت گرفته است.

در خبری دیگر معاون وزیر اقتصاد امارات در سفر به روسیه اعلام کرد این کشور مشتاق سرمایه‌گذاری در شرکت‌های روسی با فناوری پیشرفته و همچنین میزبانی از دفاتر نمایندگی آنها است. علیرغم اینکه امارات از روابط نزدیکی با آمریکا برخوردار است، در انتقاد از روسیه محتاط بوده و برخلاف آمریکا و اتحادیه اروپا، محدودیت‌های شدیدی علیه این کشور اعمال نکرده است. شایان توجه است که در محیط همسایگی ایران، دو کشور امارات و ترکیه، بیش از سایر کشورها برای بهره‌برداری از فرصت‌های ناشی از جنگ اوکراین و انزوای اقتصادی روسیه تلاش کرده‌اند.

دور جدید مذاکرات به منظور انعقاد موافقت‌نامه تجارت آزاد میان کره جنوبی و شورای همکاری خلیج فارس،  آغاز مذاکرات مشارکت جامع اقتصادی امارات با کنیا و  همکاری گسترده‌تر چین و عربستان در زمینه انرژی از دیگر اخبار مهم منطقه است.

 در بخش داده های تازه  افزایش شدید روابط تجاری چین و روسیه مورد توجه قرار گرفته است. اداره ملی آمار چین گزارش داد که حجم مبادلات تجاری میان روسیه و چین، به رشد خود ادامه داده و در 9 ماه نخست سال جاری به 136 میلیارد دلار رسیده و همکاری‌های اقتصادی دوجانبه نسبت به مدت مشابه سال قبل، 32.5 درصد افزایش یافته است. در همین حال وزارت بازرگانی و صنعت هند نیز اعلام کرده که تجارت دوجانبه میان هند و روسیه در فاصله آوریل تا آگوست 2022، به رکورد 18.2 میلیارد دلار افزایش یافته است. پیش بینی می شود این رقم تا پایان سال 2022 به 43.2 میلیارد دلار افزایش یابد. به نظر می رسد مناقشه اوکراین، تأثیر قابل توجهی در تقویت تجارت روسیه با کشورهای متعدد بر جای گذارده است.

 صادرات 22 میلیارد دلاری خودرو ترکیه و  افزایش هزینه تولید در آلمان به دلیل افزایش هزینه‌های انرژی ناشی از بحران اوکراین از دیگر مواردی است که در گزارش به آن پرداخته شده است.

    مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در چهل و سومین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­ بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته اند.

در بخش تحولات جهان روسیه در گسترش جهانی سیستم پرداخت خود "میر" که برای دورزدن تحریم‌های غرب ایجاد شده، با مشکلاتی مواجه است. بانک‌های خارجی تمایلی به پیوستن به سیستم میر ندارند؛ زیرا در تلاش برای به‌حداقل‌رساندن خطر تحریم‌های (بالقوه) علیه خود هستند. از سوی دیگر از 24 فوریه 2022، اتحادیه اروپا شش دور تحریم را علیه روسیه به همراه اقدامات تکمیلی برای افزایش کارایی آنها و لیست بلندبالایی از افراد و شرکت‌های برجسته در لیست سیاه، اعمال کرده است. این تحریم‌ها شامل تحریم واردات نفت و زغال‌سنگ، ممنوعیت صادرات فناوری‌های پیشرفته، محدودیت‌های شدید در حمل‌ونقل جاده‌ای و دریایی، اخراج بانک‌های کلیدی روسیه از سیستم سوئیفت و تعلیق رسانه‌های دولتی روسیه که به انتشار اطلاعات نادرست و تبلیغات طرف‌دار جنگ متهم شده‌اند می‌باشد. در مقابل پوتین اعلام کرد که گازپروم در حال نهایی کردن جزئیات ساخت پروژه خط لوله گاز سایوز وستوک با شرکای چینی و مغولی خود است. خط لوله جدید می‌تواند روسیه را به بازیگر بلامنازع در بازار گاز چین بدل نماید و از دیگر سو چین را به مهم‌ترین بازار گازی روسیه تبدیل و به‌تدریج جایگزین اتحادیه اروپا نماید. خروج روسیه از بازار گاز اروپا سبب شده وزیر اقتصاد آلمان هشدار بدهد که این کشور با وجود تکمیل حداکثری ذخایر این کشور ممکن است با کمبود گاز طبیعی در زمستان روبرو شود. او تأکید کرد که بر اساس داده‌های موجودی ذخیره‌سازی گاز انبارهای گاز این کشور بیش از 90 ٪ پر است اما تا پایان زمستان کاملاً مصرف می‌شود، زیرا روسیه جریان گاز به‌سوی آلمان را تقریباً قطع کرده است. اما در خبری دیگر حزب حاکم مجارستان می‌خواهد از شهروندان این کشور نظرسنجی کند که آیا از تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه به دلیل جنگ در اوکراین حمایت می‌کنند.

  در تحولات منطقه‌ای   بانک‌های ترکیه به دنبال هشدار واشنگتن، استفاده از سیستم پرداخت میر روسیه را متوقف کرده‌اند.   آن سوتر ازبکستان نیز هشدار آمریکا را جدی گرفت و سیستم بانکی ازبکستان نیز همکاری با سیستم پرداخت بانکی روسیه و کارت‌های بانکی موسوم به میر را متوقف کرد. مقامات تجاری ترکیه از برنامه اتصال ریلی ترکیه با قطر و سایر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس خبر داده‌اند. این اتصال باتوجه‌به فقدان مرز میان ترکیه و این کشورها از طریق کویت و عراق صورت می‌گیرد. رئیس‌جمهور مصر اخیراً اعلام کرد که سه بندر جدید با استفاده از درآمد کانال سوئز برای حمایت از اقتصاد ملی احداث می‌شود. بندرهای جدید در راستای توسعه صنعت گردشگری احداث می‌شود.      

در بخش داده‌های تازه گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که علی‌رغم کاهش چشمگیر واردات نفت اتحادیه اروپا از روسیه، اروپا هنوز مهم‌ترین بازار نفتی روسیه است. آلمان، هلند و لهستان بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت روسیه در اروپا در سال گذشته بودند اما هر سه این کشورها ظرفیت واردکردن نفت خام از طریق دریا را دارند. بااین‌حال، کشورهای محصور در خشکی در اروپای شرقی، مانند اسلواکی یا مجارستان، جایگزین کمی برای تأمین خط لوله از روسیه دارند.

داده­های تازه آمار قابل تاملی از سرمایه گذاری مستقیم خارجی ارائه کرده است. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در 2021 با رشدی 64 درصدی نسبت به 2020 به 1580 میلیارد دلار رسیده است. کشورهای در حال توسعه بخش قابل‌توجهی از این میزان را جذب کرده‌اند. سهم ایران از این میزان سرمایه‌گذاری تقریبا هیچ بوده است.

داده‌های آنکتاد نشان می‌دهد که ایالات متحده، هند و پاکستان بالاترین میزان کسری تراز تجاری در 2021 را داشته‌اند. از دیگر سو چین و آلمان بالاترین مازاد را داشته‌اند.   وابستگی جهان در حال توسعه به واردات کالاهای اساسی  ، رشد چشمگیر تولید ناخالص داخلی امارات   و رشد 147 درصدی مازاد تجاری عربستان   در کنار   رشد 26 درصدی صادرات غیرنفتی این کشور و پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول از رشد اقتصاد عراق از دیگر داده­های ارائه شده در این بخش است.

   مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در چهل و یکمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته­اند.

در تحولات جهانی داده‌های جدید گمرک چین نشان از افزایش شدید واردات انرژی از روسیه دارد. واردات انرژی روسیه از چین از زمان آغاز درگیری بین مسکو و غرب در اوکراین و تحریم‌های متعاقب آن 75 درصد افزایش یافته است. همچنین داده‌های جدید سوئیفت نشان از بهره‌گیری فزاینده روسیه از یوان در مبادلات بین‌المللی دارد. اکنون افزایش حجم پرداخت روسیه به یوان چین، این کشور را به سومین بازار بزرگ جهان خارج از سرزمین اصلی این ارز تبدیل کرده است. در خبری دیگر انجمن صنعت و تجارت ترکیه، دریافت نامه‌ای تهدیدآمیز از طرف معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا را تأیید کرده است. در این نامه هشدار داده شده است که شرکت‌های ترکیه‌ای در صورت معامله با روس‌ها یا مؤسسات روسی که تحت تحریم‌های ایالات متحده هستند با مجازات‌های ایالات متحده مواجه    خواهند شد.

در تحولات منطقه ابتدا برخی تحرکات شورای همکاری خلیج فارس مورد توجه قرار گرفته است. آغاز مذاکرات تجارت آزاد میان شورای همکاری خلیج‌فارس و بریتانیا    و کمک این شورا به اقتصاد بحران‌زده پاکستان از اخبار مهم منطقه بود.  پاکستان اخیراً دور جدیدی از مذاکرات با کشورهای آسیای مرکزی را در مورد توافقنامه تجارت ترانزیتی آغاز کرده است. دولت جدید این کشور می‌کوشد پاکستان را به یک هاب تجاری - ترانزیتی در جنوب اوراسیا تبدیل کند و ارتباط اقتصادی با افغانستان و آسیای مرکزی را تضمین کند. اما نکته مهم قابل تامل برای ایران توجه روسیه به بازار انرژی افغانستان است که می تواند برای ایران چالش‌برانگیز باشد. مهم‌ترین مزیت صادراتی ایران در بازار افغانستان، حوزه انرژی است. ورود روسیه به این بازار شرایط را برای ایران دشوار می‌کند.

   در بخش داده‌های تازه    کاهش 40 درصد تجارت ایران و افغانستان قابل توجه است که فعالان اقتصادی افغانستان تحریم‌های آمریکا علیه شبکه بانکی افغانستان و ایجاد آشفتگی در آن را یکی از دلایل کاهش تجارت با ایران دانسته‌اند. به نظر می رسد ایران نیاز به بازارهای جایگزین در محیط منطقه‌ای و بین‌المللی دارد.    درآمد 337 میلیارد دلاری روسیه از صادرات انرژی    و مازاد تجاری 120 میلیارد دلاری عربستان از دیگر داده های آماری است. داده‌های تازه دولت امارات نشان می‌دهد که تجارت خارجی این کشور در نیمه اول سال 2022 با رشدی 17 درصدی نسبت به مدت مشابه سال 2021 از 1 تریلیون درهم فراتر رفته است. داده‌های جدید مرکز آمار مصر نیز نشان از جهش سرمایه‌گذاری امارات در این کشور دارد. داده‌های این مرکز نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری امارات در مصر در نیمه اول سال مالی 2022 نسبت به مدت مشابه سال 2021، افزایش 169.1 درصدی داشته است.

اما بانک جهانی در تازه‌ترین گزارش خود در مورد پیامدهای افزایش رشد قیمت مواد غذایی در جهان، هشدار داده است. در گزارش این بانک اشاره شده که رشد بی‌سابقه قیمت‌های مواد غذایی باعث یک بحران جهانی شده که میلیون‌ها نفر را به فقر شدید، تشدید گرسنگی و سوءتغذیه سوق داده و دستاوردهای توسعه‌ای دهه‌های اخیر را در معرض نابودی قرار خواهد داد. در این گزارش، دادهای قابل تاملی ارائه شده است که به‌ویژه موقعیت آسیب‌پذیر ایران در ناامنی فزاینده غذایی را نشان می‌دهد. ایران در میان سه کشور نخست در جهان به لحاظ تورم واقعی قیمت مواد غذایی و در میان 6 کشور نخست با بالاترین تورم اسمی مواد غذایی قرار گرفته است.