مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هفتاد و ششمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه ­ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

با گذشت نزدیک به دو سال از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، جهان و به ویژه خود روسیه، همچنان متاثر از خسارات و آسیب­های اقتصادی ناشی از آن هستند. پیش ­بینی اخیر بانک مرکزی روسیه مبنی بر فراتر رفتن نرخ تورم این کشور از 7 درصد در ماه­های گذشته و ادامه ­دار بودن این روند، به موازات اصرار غرب بر تداوم تحریم­های اقتصادی این کشور که عملا دسترسی روسیه را بر سیستم مالی مبتنی بر دلار و یورو ناممکن نموده، مختصاتی بحرانی را پیش روی چشم این کشور رقم می­زند. با این وجود اروپا توانسته طی یک استراتژی هوشمندانه، با تشکیل بزرگترین شبکه توافقات تجاری در جهان که 74 کشور را شامل می­ شود، تا حد زیادی از آسیب­های محیط دشوار تجات جهانی، به ویژه آثار تهاجم روسیه به اوکراین، در امان بماند.

در سطح منطقه، عربستان در ادامه تلاش برای دستیابی به موقعیت برتر در سطح منطقه، در پی گسترش روابط اقتصادی خود با آفریقا برآمده که در نتیجه آن، قراردادهایی با ارزش حدودی نیم میلیارد دلار بین طرفین به امضا رسیده و هزینه آنها نیز توسط صندوق توسعه عربستان تعهد شده است. علاوه بر این، عربستان با مشایعت آلمان، قراردادی را برای ساخت یک کارخانه سیمان در عراق امضا نموده که در صورت راه ­اندازی، این کشور نیز در زمره صادرکنندگان بالقوه سیمان در جهان جای خواهد گرفت. دبی هم طبق اعلام اخیر اتاق بازرگانی این شهر که توانسته تعداد شرکت­های زیرمجموعه خود را نسبت به سال گذشته تقریبا دو برابر کند، تبدیل به مقصدی جذاب برای سرمایه­ گذاران و تجار جهانی شده که توانسته علی­رغم وضعیت نابه ­سامان اقتصادی جهان، رشدی معادل 3.2 درصد را رقم بزند. اما در سوی دیگر منطقه، برآوردها حاکی از این است که جنگ میان غزه و اسرائیل علاوه بر خسارات تاسف ­بار جانی، هزینه­ ای معادل ده درصد تولید ناخالص داخلی اسرائیل را به این کشور تحمیل خواهد نمود. خسارتی فراتر از آسیب کرونا که توسعه اقتصادی این کشور را با چالش­های عمده­ ای مواجه خواهد کرد.

در بخش پژوهش ­های تازه، گزارش مشترک بانک توسعه آسیایی و سازمان همکاری و توسعه مورد بررسی قرار گرفته که مروری است بر وضعیت زنجیره­ های ارزش جهانی، چالش­ها و مسیر آینده آن. کربن زدایی و فناوری­های سبز نیز موضوعاتی است که به ترتیب توسط بانک جهانی و یونیدو به آن پرداخته شده است. الزامات تسریع دستیابی به فناوری­های سبز و بررسی جایگاه کشورها و صنایع در مسیر استقرار آن، سوالاتی کلیدی است که این گزارش­ها در تلاش برای پاسخ به آن نگاشته شده ­اند.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران ضمن انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" که با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار گرفته است، رویدادهای کلیدی را از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می ­دهد.

در بیست و ششمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش ­بینی­ های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین­ المللی، در قالب داده­ های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته­ اند.

در بخش تحولات جهانی، خبر اعمال تحریم­ های مجدد بر روسیه توسط ایالات متحده، اروپا، بریتانیا، سوییس، استرالیا، ژاپن و برخی از شرکت­ های بزرگ بین ­المللی در صدر اخبار قرار دارد. تحریم افراد، بانک­ها و شرکت­ های بزرگ دولتی روس و نیز تحریم واردات برخی از کالاهای روسی توسط این کشورها، از جمله این موارد است. روسیه نیز برای مقابله با آثار    زیان­بار این تحریم ­ها راهکارهایی را اتخاذ نموده که شامل حمایت از شرکت­های کوچک و متوسط، افزایش واردات از کشورهای اوراسیا، ممنوعیت صادرات غلات، تغییر مکانیسم دریافت بهای گاز صادراتی به روبل و افزایش مالیات بر گندم صادراتی است. از سوی دیگر بریتانیا نیز در پی استفاده از فرصت ایجاد شده، به دنبال افزایش روابط تجاری خود با آمریکا است که تا پیش از جنگ اوکراین، دولت بایدن روی خوشی به این قضیه نشان نمی ­داد. اگرچه با توجه به سیاست تجاری حمایت از طبقه کارگر در ایالات متحده، تحقق این امر همچنان دشوار به نظر می­رسد. سرمایه­ گذاری بریتانیا در بخش راه­ آهن ترکیه و نیز توافق تجاری هند و استرالیا در راستای هدف مشترک مقابله با گسترش روزافزون قدرت چین، سایر تحولات مهم جهان در روزهای اخیر بوده است.

در ذیل عنوان تحولات منطقه­ ای، اقدام پاکستان برای آغاز فعالیت کریدور ترنس افغان که ازبکستان را از طریق افغانستان به کراچی متصل می کند و نیز توافق این کشور با افغانستان بر سر تسهیل تردد، کاهش هزینه نقل و انتقال کالا میان دو کشور و توافق بر سر بهره­ گیری گسترده ­تر تجار افغان از بندر گوادر، مورد توجه قرار گرفته است. افغانستانی که در روزهای اخیر مجددا به عنوان مقصد صادراتی گاز روسیه، در نتیجه آسیب این کشور از تحریم­ها، مطرح شده است. چین اما به دلیل عدم دریافت مطالبات خود از پاکستان، تداوم همکاری با این کشور را منوط به تسویه بدهی­ های مذکور نموده است. از سوی دیگر امارات با تمرکز تجاری بر آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی و تلاش برای به ثمر رساندن موافقتنامه ­های تجارت آزاد، می­ کوشد تا موقعیت خود را به عنوان هاب منطقه­ ای تجارت جهانی حفظ نماید. به همین ترتیب اسرائیل نیز اولویت سیاست تجاری خود را تا پایان سال ۲۰۲۲ بر گسترش موافقتنامه­ های تجاری با طیفی از کشورهای خاورمیانه و آسیا قرار داده تا بتواند در سایه این موافقنامه­ ها، دسترسی خود را به بازارهای عظیم امکان ­پذیر نماید.

در بخش داده­ های تازه نیز، گزارشی از OECD در مورد آثار جنگ اوکراین بر اقتصاد جهانی مورد بررسی قرار گرفته و تاکید شده که آثار این جنگ بر اقتصاد جهانی در حوزه­ های امنیت غذایی، امنیت انرژی و کمبود برخی فلزات نمود خواهد یافت. پیامدهای جنگ بر صادرات گندم روسیه و اوکراین نیز عمدتا در خارج از اروپا و به ویژه در کشورهای آسیایی و خاورمیانه مشاهده خواهد شد، چرا که این مناطق، بیشترین وابستگی را به گندم وارداتی از این دو کشور دارند.

مقدمه

ایران در اقتصاد سیاسی بین الملل موقعیتی دوگانه دارد. از یکسو ارتباطات بین المللی این کشور به کمترین میزان در دهه های اخیر رسیده است. از دیگر سو  کشور  به صورتی مضاعف از تحولات در محیط روانی و عملیاتی اقتصاد سیاسی بین الملل  متاثر می شود.سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را مورد بحث و بررسی قرار می دهد . در این قالب رویدادهای کلیدی  از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی  و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. در این گزارش گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.