خلاصه مدیریتی

گزارش­ بانک جهانی در رابطه با تاثیرات کرونا بر تولید ناخالص داخلی و تجارت کشورها نشان از افت شدید درآمد افراد و افت رشد تولید ناخالص داخلی کشورها دارد. به اعتقاد بانک جهانی کرونا به چند روش می‌تواند بر اقتصاد کشورها و به تبع آن جهان تاثیر بگذارد که عبارت است از: کاهش اشتغال، افزایش در هزینه‌های معاملات بین‌المللی‌، کاهش شدید در سفر و کاهش در تقاضا برای خدماتی که نیاز به ارتباط نزدیک و مستقیم افراد با یکدیگر دارد.

همچنین شورای سفر و گردشگری جهانی، در خصوص کاهش 12 تا 14 درصدی سفر در جهان طی سه ماهه سال 2020 و پیش­بینی از دست رفتن 50 میلیون شغل در این صنعت جهانی (که 30 میلیون از آن متعلق به آسیا است) خبر داده است.

صنعت سفر و گردشگری در ایران نیز مصون از این آسیب­ ها نمانده و به دنبال شیوع ویروس کرونا در کشور، بنا بر آمار اعلام شده از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ۵۴ درصد سفرها نسبت به مدت مشابه کاهش یافته و۸۰ هزار نفری که به‌صورت مستقیم در صنعت گردشگری فعال هستند در صورت عدم حمایت و برنامه‌ریزی بیکار می­شوند.

لازم به ذکر است آنچه در واقعیت و به شکل پایدار می‌تواند رونق دوباره گردشگری در کشور را رقم بزند «وجود تقاضای گردشگری» است. این تقاضا برای ایران بیشتر تقاضای داخلی است تا خارجی، و انتظار می­ رود به دلیل ادامه بیماری آسیب این بخش ادامه داشته باشد.

در همین راستا و با توجه به اهمیت سفر و گردشگری در اقتصاد دنیا و در جهت کنترل پیامدهای مخرب شیوع این بیماری، کشورها بسته­ های حمایتی و مشوق­ هایی ارائه کرده­ اند تا از فروپاشی بخش گردشگری جلوگیری نمایند. اقدامات حمایتی دولت­ها از این صنعت در سه حوزه حمایت از معیشت کارگران، حمایت مالی و تزریق نقدینگی است.

در گزارش حاضر ضمن بررسی تجربه کشورهای چین، ژاپن، ایتالیا، ترکیه، فرانسه، بریتانیا، اسپانیا، آلمان، پرتغال، استرالیا و سنگاپور در حمایت از کسب و کارها و ارائه مشوق­ های دولتی در دوره شیوع همه­ گیری با تمرکز بر بخش گردشگری و مقایسه با ایران، تلاش شده تا راهکارهایی برای حمایت موثرتر از این بخش در اختیار تصمیم­ سازان و سیاستگذاران عرصه اقتصادی قرار داده شود.

خلاصه مدیریتی

در دنیای مدرن جهانی­ سازی، گردشگری یکی از بزرگ‌ترین، پویاترین و در حال رشدترین بخش­ های اقتصادی است که سایر فعالیت ­های اقتصادی را به خود جذب می­کند. اغراق به نظر نمی رسد اگر عنوان شود که بسیاری از کشورهای در حال توسعه در حال حاضر به دنبال رشد اقتصادی از طریق توسعه صنعت گردشگری خود می­ باشند. هر گردشگر با ورود به کشور میزبان هزینه­ های زیادی نظیر هزینه اقامت، غذا، حمل‌ونقل و سوغات می­ پردازد که این هزینه­ ها ضمن ورود ارز به کشور سبب رونق اقتصادی آن کشور نیز می­ گردد. در واقع سفر و گردشگری تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین حوزه ­های کسب و کار در دنیا شده به­ طوریکه با صنایع وابسته به گردشگری در مجموع حدود 10.4 درصد از تولید ناخالص داخلی و 10 درصد از کل اشتغال دنیا را در سال 2018 به خود اختصاص داده است. سهم مستقیم سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی جهان 3.2 درصد و سهم مستقیم اشتغال آن 3.8 درصد از کل اشتغال می ­باشد.

اما با وجود رشد سریع گردشگری در دنیای امروز و اقبال مساعد کشورهای در حال توسعه برای استفاده از پتانسیل­ های این بخش، گردشگری در ایران هنوز با چالش­ های جدی مواجه بوده و به جایگاه مناسبی حتی در میان کشورهای منطقه نرسیده است. به نظر می ­رسد که عدم استفاده مناسب ایران از پتانسیل­ های بالای گردشگری، عرصه را برای سایر کشورهای منطقه خالی کرده و کشورهایی نظیر امارات، ترکیه و گرجستان به خوبی از فرصت استفاده کرده و ضمن در دست گرفتن بازار منطقه و دنیا، گردشگران ایرانی را نیز به خود جذب می­ کنند.

نکته مهم اما در رابطه با این کشورها آن است که هر سه کشور با یک برنامه ­ریزی بلندمدت و استراتژی دقیق در این راه گام نهاده و نقش دولت در این میان بسیار حائز اهمیت است. درواقع فصل مشترک میان تجربه هر سه کشور، عزم جدی دولت برای توسعه صنعت گردشگری، داشتن استراتژی توسعه گردشگری و پایبندی به اجرای آن، ارائه مشوق­ های کارآمد دولتی، همکاری مؤثر میان بخش دولتی و خصوصی و تبلیغات و بازاریابی در سطح بین­ المللی بود. علاوه بر آن در هر سه کشور تلاش شد تا با توجه به پتانسیل­ های موجود در آن کشور از قابلیت جذب گردشگر در همه انواع گردشگری مانند گردشگری سلامت، گردشگری ورزشی، اکو توریسم و سایر اشکال آن نیز استفاده شود.

در گزارش پیشِ­ رو در بخش اول به منظور بررسی اهمیت سفر و گردشگری در دنیای امروز اثرات سفر و گردشگری در اقتصاد دنیا مورد بررسی قرار می­ گیرد. در ادامه ضمن نگاهی کلی به وضعیت گردشگری در ایران به پتانسیل ­های گردشگری ایران اشاره می­ شود. در بخش دوم گزارش، به تجربه سه کشور ترکیه، امارات متحده عربی و گرجستان به تفصیل پرداخته شده و برنامه ­ها و سیاست­های این سه کشور در حوزه گردشگری مورد مطالعه قرار می­گیرد.

بخش سوم گزارش در واقع مقایسه آمارهای میان سه کشور مورد بررسی و ایران و بررسی دلایل ناکامی ایران در صنعت گردشگری نسبت به کشورهای منطقه است. در پایان نیز نتیجه­ گیری و توصیه سیاستی به منظور ارائه راهکار به سیاست­گذاران و تصمیم سازان این عرصه، گنجانده شده است.