مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­ گیرند.

در شصت و نهمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش های تازه، ارائه شده است.

بعد از گذشت بیش از یک سال و نیم از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، جهان و شاید بیش از هر کشوری، خود روسیه، همچنان درگیر آثار سوء اقتصادی این پدیده است؛ به نحوی که خروج سرمایه از این کشور، به رقم­های بی­ سابقه­ ای افزایش یافته است. تحریم­های اعمال شده بر روسیه و همراهی بسیار از کشورهای غربی با این موج فشار، سبب شده تا پوتین بیش از گذشته به دنبال ارتباط با کشورهای دوست بوده و اخیرا با هدف ایجاد تغییر در مسیر حمل‌ونقل و حرکت کالا به سمت کشورهای جنوب، از جمله کشورهای آفریقایی، طرح احداث و راه‌اندازی یک منطقه صنعتی را در نزدیکی کانال سوئز، به عنوان یکی از پرترددترین قطب‌های حمل‌ونقل جهان، در سر بپروراند. ژاپن نیز، در عین همراهی بیشتر با تحریم­های جهان غرب بر علیه روسیه، اقدام به ارائه طرحی نموده که طی آن، جهان از یک ذخیره استراتژیک گاز طبیعی کمک می­گیرد تا در مقابل وقوع بحران­های انرژی، مشابه آنچه پس از قطع جریان گاز از روسیه رخ داد، تاب آور باشد. در قزاقستان نیز، رشد 82 درصدی جریان سرمایه‌گذاری ناخالص از ایالات متحده و تعهد آمریکا به توسعه مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر و سایر کریدورهای تجاری در چارچوب مشارکت برای زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری جهانی، توجه فعالان اقتصادی را به خود جلب کرده است.

در سطح منطقه، عربستان با فعالیت­های توسعه ای و پیشگامانه خود، در حال خلق تصویری نو از سعودی­ها در ذهن جهانیان است. آرامکو طی یک معامله کلیدی، 10 درصد از سهام یک شرکت پتروشیمی بزرگ در چین را خریداری کرده و تصمیماتی مبنی بر سرمایه گذاری در عمان، ترکیه و برزیل دارد. علاوه بر این، بر اساس رسم معهود عربستان که به واسطه درآمدهای سرشار نفتی اغلب کشورهای نیازمند را مورد حمایت مالی خود قرار می­دهد، تونس نیز به واسطه معضلات اقتصادی مزمن شده و بحران سیاسی جاری، مشمول این لطف شده و عربستان اعلام نموده که قصد ارائه کمک 500 میلیون دلاری به این کشور را دارد. امارات نیز مانند عربستان، با پیش گرفتن یک استراتژی هوشمندانه، توانسته ضمن حفظ روابط نزدیک خود با شرکای غربی، همکاری اقتصادی بیشتری با روسیه داشته و تبدیل به مامنی برای سرمایه­ ها و طلاهای فراری از این کشور شود. ترکیه نیز در دیدار اخیر اردوغان از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، عزم خود را برای همکاری بیشتر با این کشورها جزم کرده است.

در بخش پژوهش­های تازه، مروری بر چند گزارش تازه انتشار یافته توسط اتاق بازرگانی بین­ المللی، یونیدو، مجمع جهانی اقتصاد و آنکتاد انجام شده که موضوعاتی از قبیل امنیت تجارت دریایی در جهان، توجه فزاینده کشورها به مقوله سیاست­گذاری صنعتی، حمایت از گذار به انرژی­های پاک، الزامات موفقیت استراتژی صنعتی ماموریت­گرا و روند رو به رشد بدهی عمومی جهانی را در بر دارد. همچنین مطالعه­ ای در قالب یک کتاب تازه توسط رابرت لایت هایزر، متخصص امور تجاری و نماینده تجاری ایالات متحده در زمان ریاست جمهوری ترامپ، انجام شده که طی آن ضمن ارزیابی انتقادی از سیاست‌های تجاری آمریکا، به ارائه رویکردی تجاری نوینی پرداخته که کارگران آمریکایی را در اولویت قرار می‌دهد.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در شصت و پنجمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده است.

در بخش تحولات جهان، طرح جنجالی لغو امتیازهای تجاری چین توسط آمریکا، فرصت بالقوه­ای برای بهره ­برداری سایر اقتصادهای بزرگ از کالاهای ارزان چینی فراهم آورده و در عین حال تهدیدی نیز برای آمریکا محسوب می­شود. از آنجا که به نظر می­رسد چین در حال فتح بازارهای صادراتی جهان باشد، به نحوی که در سه ماهه نخست سال جاری میلادی، با تصاحب جایگاه ژاپن، تبدیل به بزرگترین صادر کننده خودرو در جهان شد، آمریکا در صورت لغو قانون مذکور، بدون شک به دلیل محرومیت از کالاهای ارزان قیمت چینی با کاهش استانداردهای زندگی مواجه خواهد شد و به دلیل هزینه‌های بالاتر، به مکانی کمتر جذاب برای سرمایه‌گذاری شرکت‌ها تبدیل می‌شود. چین همچنین در رقابت با هند در حوزه تجارت با روسیه، توانسته پس از دلار، جایگاه یوان را به عنوان یکی از ارزهای مسلط در پرداخت­های روسیه تحکیم نماید. اگرچه همچنان دلارزدایی از روابط تجاری روسیه با سایر کشورها، با پیچیدگی و ابهامات فراوانی روبه ­رو است.

در سطح منطقه نیز چین در جایگاه یک بازیگر کاملا کلیدی قرار دارد. علاوه بر سرمایه­ گذاری­های عظیم در صنایع بزرگترین شریک تجاری عربی خود، یعنی عربستان و نیز مشارکت­های اقتصادی متنوع و چشمگیر، به ویژه در حوزه حمل و نقل و لجستیک، با امارات متحده عربی به عنوان رابط میان سه قاره آسیا، اروپا، آفریقا، پیش ­بینی می­شود پس از دهمین نشست کنفرانس تجاری اعراب و چین که قرار است در ژوئن سال جاری برگزار شود، فصل تازه­ای از روابط اقتصادی چین با جهان عرب رقم بخورد. در این میان، عربستان در فرآیندی رقابتی با امارات، در تلاش است تا حداکثر بهره­ برداری را از بازار بزرگ مصر داشته باشد. این کشور همچنین در ادامه روابط سخاوتمندانه خود با ترکیه، در تلاش است تا پیمانکاران ترک را در پروژه­ های آرامکو مشارکت دهد. علاوه بر این، عربستان حجم تجارت خود با روسیه را نیز در گروه محصولات کشاورزی و غذایی، تا دو برابر افزایش داده است. روسیه هم مانند عربستان، با تامین بخش مهمی از واردات ترکیه، به استقلال این کشور از جریان­های مالی غرب سرعت بخشیده است. شایان توجه است که عربستان در ماه مارس، به عنوان شریک گفتگو به سازمان همکاری شانگهای که توسط چین و روسیه رهبری می‌شود، پیوست. ریاض همچنین رسماً برای پیوستن به گروه کشورهای نوظهور بریکس درخواست داده است. در دیگر سو، کشورهایی مانند قزاقستان و ازبکستان نیز در راستای تنوع بخشی به اقتصاد و پیشبرد اهداف بلندپروازانه خود، اقداماتی را در راستای جذب سرمایه­ گذاری خارجی انجام داده اند که موفقیت­ آمیز بوده و شرح آن به تفصیل در متن گزارش آورده شده است.

    مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در پنجاه و سومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، چین با زمینه ­سازی برای خلق یک تحول عظیم در تجارت جهانی انرژی خبرساز بوده است. خرید نفت و گاز از کشورهای ایران، ونزوئلا، روسیه و برخی از کشورهای آفریقایی به واحد پول رسمی چین و تلاش برای ایجاد یک شبکه امنیتی مالی از طریق دلارزدایی از تجارت خارجی، از جمله مقدمات این تحول بوده است. از سوی دیگر چین به واسطه توفیق شرکت­های تولید­کننده باتری­های الکتریکی در توسعه فناوری و کنترل زنجیره تامین و نیز به دلیل کمبود مواد خام مانند نیکل و لیتیوم در سطح جهان و قیمت بالای آنها، توانسته ضمن پیشی گرفتن از ژاپن و کره جنوبی، نیمی از سهم بازار در حوزه باتری­های الکتریکی را تصاحب نماید. حذف روسیه از بازار اروپا و تبدیل آن به منبع تامین انرژی چین نیز، منافع بیشماری برای این کشور به همراه داشته است، همین امر سبب افزایش صد درصدی سهم یوان در صندوق ثروت ملی روسیه و استحکام بیشتر پیوندهای مالی بین مسکو و پکن شده است. اگرچه بر خلاف چین، موقعیت روسیه در جهان بیش از پیش تضعیف شده است. از آن جمله می توان به کاهش وابستگی انگلیس به انرژی روسیه، کاهش درآمدهای انرژی روسیه، بلوکه شدن دارایی­های میلیاردرهای روسی در غرب و متضرر شدن آنها به دلیل اعمال تحریم­های بی­ سابقه و نیز تلاش اروپا برای مصادره قانونی دارایی‌های روسیه و استفاده از آن برای بازسازی اوکراین، اشاره کرد.

در بخش تحولات منطقه، خبر بهره ­برداری دوبی از یک طرح توسعه اقتصادی بلندپروازانه با هدف دو برابر کردن اندازه اقتصاد در دهه آینده و تثبیت موقعیت دوبی در بین سه شهر برتر جهانی، مورد توجه قرار گرفته ­است. ابوظبی نیز قراردادی را با قزاقستان در مورد یک سرمایه‌گذاری لجستیکی مشترک و ارائه خدمات کشتیرانی و فراساحلی در دریای خزر امضا نموده است. در سوی دیگر، عربستان، با استفاده از فرصت رخ داده در پی جنگ روسیه و اوکراین، سرمایه ­گذاری مشترکی را با توتال در حوزه تولید مواد شیمیایی پیشرفته برنامه ­ریزی نموده تا بتواند موقعیت جهانی خود را در بازار نفت ارتقاء دهد. گسترش همکاری با کره جنوبی در زمینه اقتصاد و انرژی و نیز افزایش همکاری این کشور با ژاپن در حوزه انرژی پاک و فناوری جذب کربن، از جمله جدیدترین سیاست­های عربستان بوده است. در مقابل مصر با پیش گرفتن پروژه­های عظیم و جاه‌ طلبانه ساخت پایتخت جدید و ایجاد نمادهای اغراق شده شهری همزمان با سقوط شدید ارزش پول این کشور و بحران اقتصادی، موجی از انتقادات را متوجه خود ساخته است.

در بخش داده های تازه مهمترین تحولات خاورمیانه در سال 2022 با محوریت جنگ روسیه و اوکراین و نیز تحولات حوزه انرژی بررسی شده است. توافق آرامکو با چین، صادرات گاز قطر به آلمان از سال 2026 و همکاری امارات متحده عربی و عربستان با کشورهای آفریقایی در حوزه انرژی از جمله این موارد هستند. کشف یک میدان گازی عظیم در مصر نیز به دلیل افزایش احتمال قطع وابستگی اروپا به سوخت­های فسیلی روسیه، سبب شده تا اهمیت این کشور در معادلات بین­ المللی افزایش چشمگیری داشته باشد.

    مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در پنجاهمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، بر اساس گزارش جدیدی که اخیرا توسط سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) منتشر شد، تخمین زده می‌شود هزینه واردات مواد غذایی جهان در سال 2022 به 1.94 تریلیون دلار افزایش یابد که بالاتر از برآوردهای قبلی است. گزارش چشم انداز که دو بار در سال منتشر می‌شود، بررسی‌هایی از روند عرضه و تقاضای مواد غذایی عمده جهان از جمله غلات، محصولات روغنی، شکر، گوشت، لبنیات و ماهی ارائه می‌دهد. همچنین به روند نرخ حمل و نقل دریایی مواد غذایی می‌پردازد. در گزارش فائو هشدار داده شده است: «اینها نشانه‌های هشداردهنده‌ای از منظر امنیت غذایی هستند و حکایت از این دارند که واردکنندگان برای تأمین مالی افزایش هزینه‌های بین‌المللی خود با مشکل مواجه هستند و به طور بالقوه، حاکی از پایان انعطاف‌پذیری آنها در برابر قیمت‌های بین‌المللی بالاتر است.

در خبری دیگر وزارت تجارت، انرژی و استراتژی صنعتی بریتانیا به یک شرکت فناوری متعلق به چین - دستور داد تا 86٪ سهام خود را به بزرگترین تولید کننده ریزتراشه بریتانیا به دلیل نگرانی های مرتبط با «امنیت ملی»، واگذار کند. پس از این مداخله، چین دولت بریتانیا را به نقض قوانین تجارت بین‌المللی متهم کرد.   بریتانیا در اقدامی دیگر ممنوعیت واردات طلای روسیه را توسعه داد. شایان ذکر است که در ابتدای تابستان سال جاری، کشورهای بریتانیا، آمریکا، ژاپن و کانادا به عنوان بخشی از تحریم‌های غرب علیه مسکو در واکنش به جنگ این کشور در اوکراین، واردات طلای روسیه را ممنوع اعلام کردند. این تحریم در واقع شامل واردات طلای تازه استخراج و پالایش شده می‌شد، اما شامل طلای صادراتی روسیه یا محصولات طلایی با منشأ این کشور نمی‌شد که اصلاحیه اخیر، آنها را نیز در برمی‌گیرد.

  در تحولات منطقه ای   قرارداد 60 میلیارد دلاری گازی قطر و چین از جمله مسائل مهم منطقه است. علیرغم سر و صداهای بسیار در مورد همکاری راهبردی 25 ساله ایران و چین، پکن توجهی به سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی ایران نشان نداده است و در کشورهای رقیب ایران به دنیال فرصت است. روشن است که تحریم‌های شدید و نااطمینانی فزاینده در اقتصاد سیاسی ایران مهمترین عامل عدم تمایل چین به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی ایران است.

  سرمایه‌گذاری7 میلیارد دلاری آرامکو عربستان در کره جنوبی،   کمک قطر و عربستان به اقتصاد بحران زده ترکیه و   توافق 100 میلیارد دلاری امارات و آمریکا در زمینه انرژی پاک و   اولین دور مذاکرات تجارت آزاد بحرین و اسراییل از دیگر اخبار مهم منطقه است.

با وجود مشکلات اقتصادی ترکیه در حال حاضر، تجارت میان مسکو و آنکارا به سرعت در حال گسترش است و حجم کالاهای صادرشده به روسیه در ماه سپتامبر به رکورد ماهانه 1.1 میلیارد دلار رسیده است. براساس داده‌ها‌ی موسسه آمار ترکیه، این حجم، 2.3 برابر بیشتر از ماه مشابه در سال 2021 است. ترکیه در تابستان سال جاری در میان پنج صادرکننده برتر به روسیه قرار گرفت.  

در بخش داده های تازه   نیاز خاورمیانه به سرمایه‌گذاری 1 تریلیون دلاری در انرژی‌های تجدیدپذیر تا 2035 مورد بررسی قرار گرفته است. این برآورد، همزمان با اجلاس تغییرات اقلیمی که در مصر برگزار شد، ارائه شده است. اندکی پس از برگزاری این رویداد، برخی کشورهای عربی قراردادهای بزرگ انرژی سبز منعقد کرده‌اند. عربستان سعودی در قالب قراردادی 2.5 میلیارد دلاری برای ساخت و میزبانی یک طرح تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در خاورمیانه طی 10 سال آینده متعهد شده است. امارات متحده عربی نیز قراردادی در زمینه توسعه انرژی‌های پاک با عمان امضا کرده است. مصر نیز اعلام کرده است که یکی از بزرگترین نیروگاه‌های بادی جهان را توسعه می‌دهد.

بررسی سودهای کلان شرکت ارامکو عربستان و دیپلماسی اقتصادی این کشور برای تمرکز بر آفریقا از دیگر مواردی است که در بخش داده­ها مورد مطالعه رقرا گرفته است.