مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش‌های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش‌ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند.

در صد و یازدهمین گزارش از این سلسله گزارش‌ها، گلچینی از تحولات اخیر در سه لایه جهانی و منطقه‌ای محیط ژئواکونومیک ایران و گزیده‌ای از پژوهش‌های تازه ارائه شده است.

در تحولات جهانی در پی تشدید فشارهای تجاری ناشی ‌از تعرفه‌های ایالات متحده، شاخص‌های کلیدی اقتصادی چین در ماه مه ۲۰۲۵ کاهش معناداری را تجربه کردند که این امر نشانه‌ای هشداردهنده از اثرگذاری موج جدید تعرفه‌ها بر توان تولیدی و صادراتی این کشور است. شاخص مدیران خرید در ماه مه به ۴۸.۳ واحد کاهش یافت که پایین‌ترین سطح ثبت‌شده در ۳۲ ماه گذشته به شمار می‌رود. در واکنش به این شرایط، دولت چین اعلام کرده‌ است که در حال بررسی سیاست‌های اقتصادی جدیدی برای مقابله با بحران ناشی ‌از موانع تجاری و فروپاشی زنجیره‌های تامین است.

اتحادیه اروپا اخیرا هفدهمین بسته تحریمی خود را علیه روسیه به تصویب رسانده ‌است. این بسته یکی از جامع‌ترین و راهبردی‌ترین اقدامات اتحادیه در واکنش به تداوم تجاوز نظامی روسیه علیه اوکراین به ‌شمار می‌رود و با هدف تضعیف منابع مالی، صنعتی و نظامی این کشور تدوین شده ‌است. در این چارچوب، طیفی گسترده از اقدامات محدودکننده در نظر گرفته شده ‌است؛ از جمله تحریم‌های بخش انرژی، کنترل‌های صادراتی پیشرفته، اقدامات هدفمند علیه ناوگان نفتکش‌ها و نیز مقابله با تهدیدات هیبریدی و نقض حقوق بشر.

در تحولات منطقه در پی تصمیم دولت ایالات متحده برای اعمال تعرفه ۲۹ درصدی بر صادرات پاکستان، مذاکراتی گسترده میان اسلام‌آباد و واشنگتن آغاز شده‌ است. در این راستا، پاکستان پیشنهاد امضای یک توافق تجاری دوجانبه بدون تعرفه را ارائه داده‌ است. یکی از محورهای کلیدی مذاکرات، ارائه امتیازات بخشی به شرکت‌های آمریکایی در حوزه معدن است. دولت پاکستان اعلام کرده که آماده ‌است به شرکت‌های آمریکایی امکان مشارکت مستقیم در پروژه‌های معدنی استان بلوچستان، به ‌ویژه در معدن ریکو دیک را بدهد. این پروژه عظیم که ارزش آن حدود ۹ میلیارد دلار برآورد شده، هدف جذب ۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی را دنبال می‌کند. امتیازات پیشنهادی شامل تخصیص مجوزهای اکتشاف و استخراج، مشوق‌های مالیاتی و همکاری در قالب سرمایه‌گذاری مشترک است.

وزارت امور خارجه قزاقستان در گزارشی تازه، فهرست ۱۰ کشور برتر سرمایه‌گذار در این کشور را منتشر کرد. بر اساس این گزارش کشورهای هلند، ایالات متحده، سوئیس، روسیه، چین، بلژیک، فرانسه، کره جنوبی، بریتانیا و ترکیه بیشترین میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را وارد اقتصاد قزاقستان کرده‌اند. بخش استخراج معادن با جذب ۹۳.۳ میلیارد دلار سرمایه، در صدر حوزه‌های مورد توجه سرمایه‌گذاران خارجی قرار داشته و بیشترین رشد پایدار را تجربه کرده ‌است.

در پی تصمیم ایالات متحده و اتحادیه اروپا مبنی ‌بر لغو یا کاهش تحریم‌های طولانی‌مدت علیه سوریه، شرکت‌های ترکیه‌ای با شتاب چشمگیری در حال بازسازی روابط اقتصادی با این کشور هستند و می‌کوشند از فرصت‌های اقتصادی ناشی ‌از بازسازی پساجنگ بهره‌برداری کنند. بر اساس آمارها، صادرات ترکیه به سوریه در چهار ماه نخست سال ۲۰۲۵ نسبت به مدت مشابه سال پیش، ۳۷٪ افزایش یافته ‌است.

در پژوهش‌های تازه آنکتاد به بررسی نقش روبه‌رشد و در عین حال پرمخاطره اقتصاد پایدار اقیانوسی در تجارت بین‌الملل پرداخته است. این گزارش نشان می‌دهد که اگرچه اقتصاد اقیانوسی بخشی مهم و درحال گسترش از اقتصاد جهانی است، اما با تهدیداتی جدی از جمله تغییرات اقلیمی، کاهش تنوع زیستی، آلودگی محیطی، صید بی‌رویه و تنش‌های ژئوپلیتیکی مواجه‌ است. آنکتاد در این گزارش بر ضرورت اصلاح فوری در نظام حکمرانی، سیاست‌های تجاری، تامین مالی و سازوکارهای نوآورانه برای تضمین پایداری فعالیت‌های اقیانوس‌محور تاکید می‌کند. یافته‌های این گزارش همراه با تحلیل‌های آماری و سیاستی، اقتصاد اقیانوسی را نه‌تنها به‌عنوان یک موتور رشد و اشتغال، بلکه به ‌عنوان بخشی شکننده و نیازمند حمایت معرفی می‌نماید.

بانک جهانی در گزارشی با عنوان «گشایش ظرفیت‌ها»، به بررسی نقادانه چارچوب‌های قانونی پرداخته که یا مانع ورود زنان به فعالیت‌های اقتصادی شده یا آن را تسهیل کرده‌اند. زنان در منطقه منا تنها اندکی بیش ‌از یک‌سوم حقوق قانونی مردان را دارند که این امر نشان‌دهنده موانع ساختاری در برابر مشارکت اقتصادی آنان است. این گزارش به ‌عنوان یکی از اسناد پایه‌ای برای برنامه اقدام منطقه‌ای جنسیتی بانک جهانی برای سال‌های ۲۰۳۰‑۲۰۲۵ تنظیم شده و بر اصلاحات قانونی و نهادی به ‌عنوان محور اصلی تحقق برابری جنسیتی در اشتغال و کارآفرینی تمرکز دارد.

        مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در شصت و چهارمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده است.

در بخش تحولات جهان و در گزارش اخیر آنکتاد، بحث جالبی در مورد لزوم ایجاد یک توافق آبی در حوزه اقتصاد وابسته به اقیانوس، با هدف ایجاد تعادل در بهره­ برداری و همزمان، محافظت از منابع اقیانوسی، ارائه شده است. نکته برجسته و متمایز کننده این گزارش، موضوع کشت جلبک دریایی و نوآوری در جایگزین­های پلاستیک است. به طور کلی تلاش­ها در راستای محافظت از اکوسیستم در سطح جهان شدت گرفته است. اروپا نیز سرمایه ­ گذاری­های عظیمی را برای جایگزینی گاز روسیه با فناوری­های سبز انجام داده است. اتحادیه اروپا همچنین به دنبال تصویب پیش­نویس طرح تحریمی جدیدی است که شرکت‌ها و کشورهایی را مورد هدف قرار می‌دهد که به روسیه در دور زدن تحریم‌های اتحادیه اروپا کمک می‌کنند. این امر به ویژه در مورد کشور چین که حجم تجارت خود با روسیه را به طور بی­ سابقه ای افزایش داده، نمود بیشتری دارد.

در سطح منطقه نیز خبر از پیشتازی عربستان و قطر در جذب سرمایه خارجی است. 37 درصد از کل حجم سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در بخش صنعت عربستان،  سرمایه­ گذاری خارجی و مشترک است. قطر نیز در سال 2022 با ثبت 135 پروژه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، که منجر به ایجاد 13972 شغل جدید در سال 2022 شده است، رکورد جدیدی را ثبت کرد. این رقم تقریباً 25 برابر ارزش پروژه‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال قبل است و حکایت از دو برابر شدن مشاغل ایجاد شده بواسطه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نسبت به سال 2021 دارد. بدون شک برگزاری موفق جام جهانی را می­توان سکوی پرتابی برای قطر دانست. در امارات نیز توان بالای لجستیکی، باعث شده تا فرصت ویژه­ای در زمینه دسترسی و تسخیر بازارهای آفریقایی، برای این کشور ایجاد شود. امارات همچنین در حال مذاکره با بازارهای دارای اهمیت استراتژیک بیشتر در سطح منطقه‌ و جهان است تا در سایه توافقات احتمالی، به تحقق هدف دو برابر کردن حجم اقتصاد تا سال 2031 نزدیکتر شود. اما در خارج از حوزه کشورهای خلیج فارس، ترکیه به دلایل جغرافیایی، لجستیکی و نیروی کار ماهر، به مقصدی مطلوب برای گسترش سرمایه‌گذاری‌های خارجی، از جمله سرمایه های آلمانی بدل شده؛ به نحوی که حجم تجارت دوجانبه دو کشور در سال 2022، از 45 میلیارد دلار فراتر رفته و رکوردی تاریخی بر جای گذاشته است. قزاقستان نیز با در پیش­ گرفتن یک استراتژی جدید مبتنی بر افزایش جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، از فرصت استفاده کرده و در حال جذب سرمایه شرکت­هایی است که روسیه را ترک و تولید خود را در قزاقستان جایگزین کرده­ اند.