مرکز پژوهش­‌های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­‌های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش‌ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند.

در صد و هشتمین گزارش از این سلسله گزارش‌ها، گلچینی از تحولات اخیر در سه لایه جهانی و منطقه‌ای محیط ژئواکونومیک ایران و گزیده‌ای از پژوهش‌های تازه ارائه شده است.

در تحولات جهانی چین به کشورها هشدار داده است که از انعقاد توافق‌های تجاری با ایالات متحده که به بهای منافع پکن تمام شود، خودداری کنند. رئیس‌جمهور چین، اخیرا با سفر به سه کشور جنوب شرق آسیا، از جمله ویتنام، در تلاش برای تقویت روابط منطقه‌ای برآمد و از شرکای تجاری خود خواست در برابر «قلدری یکجانبه» ایستادگی کنند. وی در مقاله‌ای برای رسانه‌های ویتنامی نوشت: «در جنگ‌های تجاری، هیچ‌کس برنده نیست«.

گزارش آوریل ۲۰۲۵ بانک گلدمن ساکس با عنوان «تاثیر عدم قطعیت بر سرمایه‌گذاری، استخدام و مصرف خانوار» تحلیل جامعی از پیامدهای افزایش بی‌سابقه‌ عدم قطعیت در سیاست‌های اقتصادی، به‌ویژه در حوزه تجارت، بر اقتصاد ایالات متحده ارائه می‌دهد. بر اساس این گزارش، شاخص‌های عدم قطعیت در سیاست اقتصادی و تجاری به سطوحی فراتر از اوج جنگ تجاری چین و آمریکا در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ رسیده‌اند. یکی از نخستین و قابل‌سنجش‌ترین آثار این وضعیت، در بخش سرمایه‌گذاری بنگاه‌ها مشاهده می‌شود. افزایش عدم قطعیت معمولا موجب تعویق یا لغو سرمایه‌گذاری‌های برگشت‌ناپذیر می‌شود، به‌ویژه در صنایعی که دارای شدت سرمایه‌گذاری بالا و وابستگی به صادرات هستند. طبق برآورد این گزارش، افزایش اخیر در عدم قطعیت، رشد سرمایه‌گذاری را حدود ۵ واحد درصد کاهش خواهد داد.

در تحولات منطقه در پی جنگ تعرفه‌ای دونالد ترامپ، اتحادیه اروپا و امارات متحده عربی مذاکرات رسمی خود را برای دستیابی به توافقنامه تجارت آزاد آغاز کردند. این مذاکرات در حالی آغاز می‌شود که بسیاری از کشورها، در واکنش به سیاست‌های تعرفه‌ای آمریکا، در پی یافتن بازارهای جایگزین و تقویت مناسبات اقتصادی دوجانبه هستند.

وزیر سرمایه‌گذاری عربستان سعودی اعلام کرد که شرکت‌های خارجی طی ده سال گذشته نقش چشم‌گیری در اشتغال‌زایی در این کشور ایفا کرده‌اند، به ‌طوری ‌که سهم آن‌ها در ایجاد فرصت‌های شغلی با رشد ۴۰ درصدی همراه بوده است. وی عنوان کرد تاکنون نزدیک به ۶۰۰ شرکت بین‌المللی دفاتر منطقه‌ای خود را در عربستان تاسیس کرده‌اند و حجم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نیز چهار برابر شده است.

برای نخستین بار در جهان کشورهای ترک‌زبان، اتحادیه‌ای بین‌المللی در حوزه بازاریابی، تبلیغات و رسانه با عنوان «تورک«            به‌ طور رسمی آغاز به کار کرد. این اتحادیه حاصل همکاری سه نهاد تخصصی از ترکیه و جمهوری آذربایجان است. اتحادیه تورک با هدف تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و ارتقای توان رقابتی جهانی کشورهای ترک‌زبان در حوزه تبلیغات و رسانه راه‌اندازی شده است.

در پژوهش‌های تازه آنکتاد گزارشی با عنوان «به‌روزرسانی تجارت جهانی» منتشر کرد که به بررسی سیاست‌های تجاری جدید ایالات متحده و تاثیرات آن بر اقتصادهای کوچک و کشورهای کمترتوسعه‌یافته می‌پردازد. این گزارش نشان می‌دهد که اعمال تعرفه‌های جدید توسط دولت آمریکا – که عمدتا مبتنی بر قوانین اضطراری و اصل رفتار متقابل است – با وجود هدف اعلام ‌شده برای کاهش کسری تجاری ایالات متحده، نه‌تنها تاثیر محسوسی بر تراز تجاری ندارد، بلکه موجب آسیب جدی به کشورهایی می‌شود که از نظر اقتصادی بسیار آسیب‌پذیر هستند.

به گروهی از مواد مصنوعی ساخته شده از هیدروکربن­ها که از طریق انجام مجموعه‌ای از واکنش­های شیمیایی بر روی مواد خام آلی تشکیل می‌شود، پلاستیک گفته می‌شود. از طرفی این محصول کیفیت زندگی و توسعه اقتصادی را بهبود می­بخشد و از سویی دیگر، خطرات محیط‌زیستی و سلامتی جدی دارد که باید به آن توجه شود. از این رو، برای دستیابی به استفاده پایدارتر از پلاستیک، باید استراتژی­هایی اتخاذ شود.

هدف از این گزارش، درک محرک­های استفاده از پلاستیک و اثرات آن بر محیط زیست به منظور یافتن بهترین راه برای کاهش فشارهای زیست‌محیطی تولید پلاستیک و تولید پسماند ناشی از آن در کشور ایران است. به عنوان اولین گام در این گزارش، پایگاه داده پلاستیک برای رفع شکاف­های اطلاعاتی و ارائه یک نمای کلی جامع از کل چرخه حیات پلاستیک در کشور به همراه ذی‌نفعان آن ایجاد شد. بر اساس اطلاعات بدست آمده در این بخش در کشور سالانه حدود 4 میلیون تن پسماند پلاستیکی تولید می‌شود که متاسفانه بخش قابل توجهی از آن به درستی مدیریت نمی‌شوند. خسارت این عدم مدیریت صحیح در کشور سالانه حدود سه هزار میلیارد تومان می‌باشد.

    در ادامه به منظور بررسی رویکردهای مختلف و تجربیات بین‌المللی مدیریت پسماند پلاستیکی، رویکردهای سایر کشورهای جهان در کنار دلایل شکست یا موفقیت این رویکردها در برخی از کشورهای جهان بررسی گردید. این بررسی‌ها نشان داد که برای مدیریت کلان پسماندهای پلاستیکی در جهان، ترکیبی از رویکردهای متفاوت در دستور کار قرار می‌گیرد که به نوعی تمام ذی‌نفعان شامل دولت­ها، بخش خصوصی و شهروندان جامعه در طول زنجیره ارزش پلاستیک (از تولید تا عرضه، مصرف، بازیافت و دفع) را درگیر مشارکت در فرایند می‌کند.         

در گام سوم بر اساس این تجربیات در سایر کشورها 3 دسته سناریو برای مداخله­ی مدیریتی، مداخله­ی سیستمی و مداخله­ی حکمرانی مدیریت پسماند پلاستیکی در ایران تعریف شد و به منظور ارزیابی و بررسی احتمال موفقیت این سناریوها، 5 سری پرسشنامه (عمومی برای عموم مردم، عمومی برای خبرگان مدیریت پسماند دولتی و خصوصی، حکمرانی و اقتصادی برای خبرگان بخش خصوصی مدیریت پسماند، ارزیابی سناریوها خبرگان بخش خصوصی مدیریت پسماند و بررسی اقتصاد چرخشی در زنجیره ارزش پلاستیک برای دست اندرکاران صنعت پلاستیک) تهیه شد.

ارزیابی‌ها نشان داد که از میان دسته سناریوهای مداخله­ی مدیریتی (رویکردهای بازیافت مکانیکی حداکثری، بازیافت شیمیایی حداکثری و بازیابی انرژی حداکثری) و با در نظر گرفتن اثرات زیست‌محیطی، بهترین گزینه برای مدیریت پسماند پلاستیکی بازیابی مواد است و بازیابی انرژی کمترین ارجحیت را داراست؛ و با در نظر گرفتن امکان انجام فرایندهای بازیافت و بازیابی از منظر اقتصادی، نتیجه نهایی این است که این فرایندها زمانی مقرون به صرفه هستند که مجموع هزینه‌های اولیه و هزینه‌های جاری زیر 18 میلیون تومان بر تن و قیمت خوراک حدوداً 5 میلیون تومان بر تن باشد.

ارزیابی سناریوهای مداخله سیستمی نشان داد که بهترین سناریوی مداخله سیستمی، سناریوی ایجاد زمینه ارتقاء و تسهیل کسب و کارهای زنجیره بازیافت پلاستیک‌ها است و سناریوهای اجرای سیاست‌های ودیعه‌گذاری و امتداد مسئولیت تولیدکننده، جایگزینی تولید و تغییر به سمت بسته‌بندی‌ها با مواد پایدارتر، رویکرد بازیافت مکانیکی و شیمیایی و بازیابی انرژی حداکثری، منع کاربرد پلاستیک‌های یکبار مصرف و وضع مالیات، جریمه و یا هزینه‌های اضافی بر پلاستیک و پرداخت آن به شهرداری‌ها به منظور مدیریت پسماندها به ترتیب در رتبه­های بعدی قرار می­گیرند.

همچنین ارزیابی سناریوهای مداخله حکمرانی نشان داد که بهترین سناریوی مداخله حکمرانی، سناریوی کاهش مداخله حاکمیت در اجرا، قرارگیری حاکمیت در جایگاه تنظیم‌گر و مدیریت اجرایی پسماند پلاستیکی توسط بخش خصوصی است و سناریوهای افزایش مداخله حاکمیت در مدیریت اجرایی پسماند پلاستیکی به صورت محلی و غیرمتمرکز، افزایش مداخله حاکمیت در مدیریت اجرایی پسماند پلاستیکی به صورت تمرکزگرایانه و حفظ وضعیت موجود مدیریت اجرائی پسماند پلاستیکی به ترتیب در رتبه­های بعدی قرار می­گیرند.

در پایان و بر اساس نتایج این مطالعات نقشه‌راه پیشنهادی برای مدیریت صحیح پسماندهای پلاستیکی در کشور ایران ارائه گردید.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در شصت و هشتمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­های تازه، ارائه شده است.

در بخش تحولات جهان، نفوذ چشم­گیر چین در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس سبب شده تا منافع ژاپن، به عنوان متحد قدرتمند کشورهای غربی در خطر قرار گیرد. لذا در مقابله با چین و در رقابت با خریداران نفت و نیز با هدف تامین امنیت انرژی، اقبال ژاپن به همکاری با کشورهای نفتی و تلاش برای انعقاد توافقنامه­ های متعدد در حوزه انرژی با ایشان به وضوح افزایش یافته است. پیوستن بریتانیا به توافق ترانس پاسیفیک، که به مقابله با نفوذ پکن در منطقه هند و اقیانوس آرام شهره است، نیز در همین راستا تحلیل  می­شود. از سوی دیگر ادامه­ دار شدن جنگ روسیه و اوکراین، در شرایطی که به دلیل تحریم، امکان استقراض از خارج نیز عملا وجود ندارد، سبب افزایش میزان بدهی­ های داخلی روسیه و به صدا درآمدن زنگ خطر برای چشم انداز اقتصادی این کشور شده است.

در سطح منطقه اما، امارات توانسته رکورد جدیدی را در جذب سرمایه­ گذاری مستقیم خارجی در سال 2022 ثبت کرده و علی­رغم کاهش 12 درصدی حجم سرمایه ­گذاری مستقیم خارجی در جهان، رتبه دوم را در این حوزه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا کسب کند. شکی نیست که توفیق امارات در سال­های اخیر، نتیجه­ ی سیاست­گذاری­های نظام ­مند اقتصادی است که از جمله آن می­توان به ایجاد وزارت­خانه سرمایه­ گذاری با هدف ارتقای بستر سرمایه‌گذاری ملی و بهبود رقابت­ پذیری و تلاش برای عبور از وابستگی به نفت به سمت افزایش سهم انرژی­های تجدیدپذیر اشاره نمود. با همین چشم انداز، امارات توسعه استفاده از خودروهای الکتریکی را هم در دستور کار قرار داده که در نتیجه این سیاست، منفعتی هم نصیب چین شده و فروش خودروهای چینی به طور کلی و خودروهای برقی چینی به طور خاص، در امارات روند صعودی به خود گرفته است. کویت هم در آغاز راه ایجاد یک صندوق ثروت برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و با هدف تقویت اقتصاد و کاهش اتکای آن به نفت است تا بتواند به موازات عملکرد سازمان سرمایه­ گذاری این کشور، اقتصاد را از بن بستی که به واسطه بی­ ثباتی سیاسی در آن به دام افتاده، رها سازد. از سوی دیگر، انعقاد قرارداد پر سر و صدای اخیر عراق با شرکت توتال فرانسه جلب­توجه می­کند که بدون شک دستاوردهای اقتصادی برجسته ای برای اقتصاد عراق به ارمغان خواهد آورد.

در بخش پژوهش­های تازه، مروری بر چند گزارش تازه انتشار یافته توسط بانک جهانی و یونیدو انجام شده که موضوعاتی از قبیل تاثیر اقتصاد چرخشی در اقتصادهای در حال توسعه، استفاده از خطوط فرا فقر به جای خط فقر مطلق در سنجش پیشرفت­های حاصل شده در مسیر فقرزدایی، وضعیت و روند قیمت­ گذاری کربن در سال 2023 و تاثیر آن در توسعه پایدار و نهایتا، هم­افزایی شرکت­های دولتی و خصوصی در گسترش استفاده از فناوری­های سبز را در بر دارد. همچنین مطالعه­ ای در بانک توسعه آسیایی انجام شده که تحلیل جامع و روشنگری را از چالش­ها و فرصت­های پیش­روی بنگلادش، به عنوان یکی از نمادهای موفقیت در جهان در حال توسعه، در قالب یک کتاب ارائه می ­دهد.