مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هفتاد و چهارمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

ترکش­های جنگ گرم روسیه و اوکراین و پیامدهای جنگ سرد میان چین و آمریکا، همچنان دامنگیر اقتصاد جهان است. چین در آخرین اقدام تلافی­ جویانه خود در مقابله با سیاست آمریکا که صادرات تراشه­ ها به چین را ممنوع کرده بود، صدور برخی از محصولات گرافیتی که در تولید باتری خودروهای الکتریکی به کار می­روند را منوط به کسب مجوز کرده­ که این اقدام شرکت­های بزرگ باطری ­سازی در حوزه خودروهای الکتریکی را به شدت تحت تاثیر قرار می ­دهد. تورم و عدم قطعیت حاکم بر اقتصاد جهانی در نتیجه جنگ روسیه و اوکراین نیز، سبب شده تا علاوه بر احتمال ایجاد نوسانات شدید در بازار انرژی و به ­ویژه گاز طبیعی، برخی اقتصادهای قوی از جمله آلمان، درگیر رکود شوند. در مقابل، اتحادیه اروپا سرانجام متعهد شد تا سود حاصل از منابع مالی مسدود شده روسیه را با هدف کمک به بازسازی و اقدامات بشردوستانه، به اوکراین پرداخت نماید.

در سطح منطقه، عربستان با پیگیری پرشتاب اقدامات اصلاحی، تبدیل به یکی از کانون­های اصلی اقتصاد منطقه و مهره­ای کلیدی در زنجیره ­های ارزش شده است. استراتژی توسعه صنعتی جدید این کشور، عربستان را به بازیگر اصلی عرضه بسیاری از محصولات نهایی یا واسطه­ ای تبدیل کرده که در زنجیره­ های تامین و زنجیره ­های مختلف ارزش تنیده شده است. تاکید بر کاهش اتکا به نفت و تقویت زیرساخت­های استفاده از انرژی­های پاک، همکاری با ژاپن با هدف گسترش اقتصاد دیجیتال و و سرمایه­ گذاری­های روزافزون در راستای تحقق برنامه­ های ساخت و ساز بلندپروازانه، نشان ­دهنده تحول شگرفی است که جهان، شاهد وقوع آن در عربستان است. امارات هم با دارا بودن بیشترین حجم از پروژه‌های انرژی در میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، در پی گسترش سرمایه‌گذاری‌ در زمینه‌ صنایع پیشرفته و با هدف افزایش رقابت­ پذیری جهانی و ایجاد یک اکوسیستم توانمند است. از سوی دیگر قزاقستان، در کسوت یک مرکز حمل و نقل و لجستیک حیاتی در اوراسیا، در حال توسعه مسیری برای صادرات کالاهای کشاورزی از بنادر این کشور به کشورهای حوزه خلیج فارس است. همکاری­ میان بخش خصوصی این کشور با قطر و ارتقای روابط بین دو کشور از طریق ایجاد یک مشارکت استراتژیک جامع، همکاری در مسیر ترانزیت گاز روسیه از طریق این کشور به ازبکستان با هدف توسعه و نوسازی زیرساخت‌های حمل و نقل گاز این کشور و نهایتا سرمایه­ گذاری­های چشم­گیر در پروژه­ های صنعتی مختلف، سبب شده تا فتح سکوی اقتصاد برتر آسیای مرکزی، در یک قدمی قزاقستان باشد.

در بخش پژوهش­های تازه، گزارش سالانه آنکتاد با عنوان تجارت و توسعه بررسی شده که یافته­ های انبوهی را در حوزه رشد، بدهی، اقلیم و نظام مالی جهان ارائه می­ دهد. بانک جهانی هم در تازه­ ترین به روزرسانی گزارش توسعه آسیای جنوبی خود، بار دیگر با پیش­بینی زوال اقتصادی شدید افغانستان، نسبت به بروز فاجعه انسانی و اقتصادی در این کشور هشدار می­دهد. کتابی هم که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته، کتاب احیای نظام تجارت جهانی است که ضمن بازنمایی چالش­های عمیق نظام موجود، ایده ­هایی را برای بازسازی نظم تجارت جهانی ارائه کرده است.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هفتاد و سومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

تبیین رویکرد ایالات متحده در قبال سازمان تجارت جهانی، شاید مهم­ترین خبری بود که جزئیات آن توسط نماینده تجاری این کشور اعلام و طی آن، ضمن تاکید بر حمایت ایالات متحده از این سازمان، بر تعهد این کشور در انجام اصلاحات الزامی در سازمان تجارت جهانی در حوزه چالش­های مدرن و نوظهور در روند تجارت جهانی تاکید شد. در این سوی جهان و در روسیه، ادامه تلاش­ها برای کاهش آثار منفی تحریم­های متعدد غرب بر اقتصاد این کشور، سبب تغییر رویکرد صادرات بخش کشاورزی به سمت کشورهای دوست شده و بخش کشتیرانی نیز در اولویت توسعه اقتصادی این کشور برای سال­های 26-2024 قرار گرفته است.

در سطح منطقه، اقدامات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در راستای توسعه صنعت توریسم در منطقه، به طرح یک شینگن عربی منجر شده که قرار است جان تازه­ای به بخش گردشگری و در نتیجه اقتصاد کشورهای عضو این شورا ببخشد. امضای توافقنامه ­های تجارت آزاد با پاکستان و سنگاپور، مذاکره با اقتصادهای بزرگ دنیا در باب همکاری­های اقتصادی و احداث راه ­آهن عربستان به کویت در چارچوب پروژه راه ­آهن کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، از جمله تلاش­های اعضای شورا برای شکوفایی هرچه بیشتر اقتصاد منطقه است. عربستان همچنین به دلیل پیش ­بینی­های مبنی بر افزایش تقاضای جهانی گاز طبیعی مایع، اولین سرمایه­ گذاری بین ­المللی خود را از طریق یک شرکت گاز طبیعی آمریکایی انجام داد و توافقنامه­ ای را نیز با یک شرکت پتروشیمی چینی به منظور تامین نفت خام مورد نیاز این شرکت، به امضا رساند. کویت هم که اخیرا چهارمین طرح توسعه­ای جامع 2040 خود را تصویب نموده، چندین یادداشت تفاهم مهم با چین در زمینه ساخت و ساز و پروژه­ های زیست محیطی و زیرساختی امضا کرده تا همکاری­های مسبوق به سابقه خود را با پکن گسترش دهد.

در بخش پژوهش­های تازه، نگاهی شده بر گزارش سالانه سازمان تجارت جهانی در سال 2023 که ضمن تحلیل وضعیت فعلی جهانی شدن، به بررسی تاثیر تنش­های ژئوپلیتیکی بر تجارت جهانی می­ پردازد. علاوه بر این، آنکتاد طی دو گزارش مجزا، نسبت به ادامه ­دار شدن رکود اقتصادی هشدار داده و چالش­ها و فرصت­های پیش روی اقتصاد جهان را احصا نموده است. همچنین صنعت کشتی­رانی و حمل و نقل دریایی را نیز مورد بررسی قرار داده و نکاتی را در باب جایگاه خاورمیانه در تجارت دریایی ذکر نموده است. بخش کتاب تازه هم نگاهی داشته به کتاب "پیامدهای جهانی: تجارت آزاد دیگر واقعیت ندارد"، نوشته تاشینا پیر که به موازات بررسی دلایل افول تجارت آزاد، تلاش کرده تا پیامدهای مثبت و منفی این پدیده را نیز بررسی نماید.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­ گیرند.

در شصت و نهمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش های تازه، ارائه شده است.

بعد از گذشت بیش از یک سال و نیم از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، جهان و شاید بیش از هر کشوری، خود روسیه، همچنان درگیر آثار سوء اقتصادی این پدیده است؛ به نحوی که خروج سرمایه از این کشور، به رقم­های بی­ سابقه­ ای افزایش یافته است. تحریم­های اعمال شده بر روسیه و همراهی بسیار از کشورهای غربی با این موج فشار، سبب شده تا پوتین بیش از گذشته به دنبال ارتباط با کشورهای دوست بوده و اخیرا با هدف ایجاد تغییر در مسیر حمل‌ونقل و حرکت کالا به سمت کشورهای جنوب، از جمله کشورهای آفریقایی، طرح احداث و راه‌اندازی یک منطقه صنعتی را در نزدیکی کانال سوئز، به عنوان یکی از پرترددترین قطب‌های حمل‌ونقل جهان، در سر بپروراند. ژاپن نیز، در عین همراهی بیشتر با تحریم­های جهان غرب بر علیه روسیه، اقدام به ارائه طرحی نموده که طی آن، جهان از یک ذخیره استراتژیک گاز طبیعی کمک می­گیرد تا در مقابل وقوع بحران­های انرژی، مشابه آنچه پس از قطع جریان گاز از روسیه رخ داد، تاب آور باشد. در قزاقستان نیز، رشد 82 درصدی جریان سرمایه‌گذاری ناخالص از ایالات متحده و تعهد آمریکا به توسعه مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر و سایر کریدورهای تجاری در چارچوب مشارکت برای زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری جهانی، توجه فعالان اقتصادی را به خود جلب کرده است.

در سطح منطقه، عربستان با فعالیت­های توسعه ای و پیشگامانه خود، در حال خلق تصویری نو از سعودی­ها در ذهن جهانیان است. آرامکو طی یک معامله کلیدی، 10 درصد از سهام یک شرکت پتروشیمی بزرگ در چین را خریداری کرده و تصمیماتی مبنی بر سرمایه گذاری در عمان، ترکیه و برزیل دارد. علاوه بر این، بر اساس رسم معهود عربستان که به واسطه درآمدهای سرشار نفتی اغلب کشورهای نیازمند را مورد حمایت مالی خود قرار می­دهد، تونس نیز به واسطه معضلات اقتصادی مزمن شده و بحران سیاسی جاری، مشمول این لطف شده و عربستان اعلام نموده که قصد ارائه کمک 500 میلیون دلاری به این کشور را دارد. امارات نیز مانند عربستان، با پیش گرفتن یک استراتژی هوشمندانه، توانسته ضمن حفظ روابط نزدیک خود با شرکای غربی، همکاری اقتصادی بیشتری با روسیه داشته و تبدیل به مامنی برای سرمایه­ ها و طلاهای فراری از این کشور شود. ترکیه نیز در دیدار اخیر اردوغان از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، عزم خود را برای همکاری بیشتر با این کشورها جزم کرده است.

در بخش پژوهش­های تازه، مروری بر چند گزارش تازه انتشار یافته توسط اتاق بازرگانی بین­ المللی، یونیدو، مجمع جهانی اقتصاد و آنکتاد انجام شده که موضوعاتی از قبیل امنیت تجارت دریایی در جهان، توجه فزاینده کشورها به مقوله سیاست­گذاری صنعتی، حمایت از گذار به انرژی­های پاک، الزامات موفقیت استراتژی صنعتی ماموریت­گرا و روند رو به رشد بدهی عمومی جهانی را در بر دارد. همچنین مطالعه­ ای در قالب یک کتاب تازه توسط رابرت لایت هایزر، متخصص امور تجاری و نماینده تجاری ایالات متحده در زمان ریاست جمهوری ترامپ، انجام شده که طی آن ضمن ارزیابی انتقادی از سیاست‌های تجاری آمریکا، به ارائه رویکردی تجاری نوینی پرداخته که کارگران آمریکایی را در اولویت قرار می‌دهد.

    مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در پنجاه و سومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، چین با زمینه ­سازی برای خلق یک تحول عظیم در تجارت جهانی انرژی خبرساز بوده است. خرید نفت و گاز از کشورهای ایران، ونزوئلا، روسیه و برخی از کشورهای آفریقایی به واحد پول رسمی چین و تلاش برای ایجاد یک شبکه امنیتی مالی از طریق دلارزدایی از تجارت خارجی، از جمله مقدمات این تحول بوده است. از سوی دیگر چین به واسطه توفیق شرکت­های تولید­کننده باتری­های الکتریکی در توسعه فناوری و کنترل زنجیره تامین و نیز به دلیل کمبود مواد خام مانند نیکل و لیتیوم در سطح جهان و قیمت بالای آنها، توانسته ضمن پیشی گرفتن از ژاپن و کره جنوبی، نیمی از سهم بازار در حوزه باتری­های الکتریکی را تصاحب نماید. حذف روسیه از بازار اروپا و تبدیل آن به منبع تامین انرژی چین نیز، منافع بیشماری برای این کشور به همراه داشته است، همین امر سبب افزایش صد درصدی سهم یوان در صندوق ثروت ملی روسیه و استحکام بیشتر پیوندهای مالی بین مسکو و پکن شده است. اگرچه بر خلاف چین، موقعیت روسیه در جهان بیش از پیش تضعیف شده است. از آن جمله می توان به کاهش وابستگی انگلیس به انرژی روسیه، کاهش درآمدهای انرژی روسیه، بلوکه شدن دارایی­های میلیاردرهای روسی در غرب و متضرر شدن آنها به دلیل اعمال تحریم­های بی­ سابقه و نیز تلاش اروپا برای مصادره قانونی دارایی‌های روسیه و استفاده از آن برای بازسازی اوکراین، اشاره کرد.

در بخش تحولات منطقه، خبر بهره ­برداری دوبی از یک طرح توسعه اقتصادی بلندپروازانه با هدف دو برابر کردن اندازه اقتصاد در دهه آینده و تثبیت موقعیت دوبی در بین سه شهر برتر جهانی، مورد توجه قرار گرفته ­است. ابوظبی نیز قراردادی را با قزاقستان در مورد یک سرمایه‌گذاری لجستیکی مشترک و ارائه خدمات کشتیرانی و فراساحلی در دریای خزر امضا نموده است. در سوی دیگر، عربستان، با استفاده از فرصت رخ داده در پی جنگ روسیه و اوکراین، سرمایه ­گذاری مشترکی را با توتال در حوزه تولید مواد شیمیایی پیشرفته برنامه ­ریزی نموده تا بتواند موقعیت جهانی خود را در بازار نفت ارتقاء دهد. گسترش همکاری با کره جنوبی در زمینه اقتصاد و انرژی و نیز افزایش همکاری این کشور با ژاپن در حوزه انرژی پاک و فناوری جذب کربن، از جمله جدیدترین سیاست­های عربستان بوده است. در مقابل مصر با پیش گرفتن پروژه­های عظیم و جاه‌ طلبانه ساخت پایتخت جدید و ایجاد نمادهای اغراق شده شهری همزمان با سقوط شدید ارزش پول این کشور و بحران اقتصادی، موجی از انتقادات را متوجه خود ساخته است.

در بخش داده های تازه مهمترین تحولات خاورمیانه در سال 2022 با محوریت جنگ روسیه و اوکراین و نیز تحولات حوزه انرژی بررسی شده است. توافق آرامکو با چین، صادرات گاز قطر به آلمان از سال 2026 و همکاری امارات متحده عربی و عربستان با کشورهای آفریقایی در حوزه انرژی از جمله این موارد هستند. کشف یک میدان گازی عظیم در مصر نیز به دلیل افزایش احتمال قطع وابستگی اروپا به سوخت­های فسیلی روسیه، سبب شده تا اهمیت این کشور در معادلات بین­ المللی افزایش چشمگیری داشته باشد.

 مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می ­گیرند.

در سی و دومین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند. 

در تحولات جهانی خبر مهم، رونمایی آمریکا از طرح کلان چارچوب اقتصادی ایندو پاسیفیک رقیب پروژه ابریشم چین بود. دولت بایدن مدعی است چارچوب اقتصادی ایندو پاسفیک ۶۰ درصد جمعیت جهان و ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را در بر می گیرد. این چارچوب در شکوفا ترین منطقه اقتصاد سیاسی بین المللی و با هدف مقابله با نفوذ فزاینده چین طراحی شده است. در سوی دیگر، اجلاس وزرای امور خارجه موسوم به بریکس پلاس به میزبانی وزیر خارجه چین برگزار شد. چین علاوه بر اعضای گروه بریکس، شامل روسیه، هند، برزیل و آفریقای جنوبی طیفی از کشورهای در حال توسعه را به انتخاب خود به این اجلاس دعوت کرده بود. از خاورمیانه کشورهای عربستان سعودی و امارات دعوت شده بودند. افزون بر این و مهمتر آنکه چین در این اجلاس از زمینه سازی برای گسترش اعضای گروه بریکس سخن گفت. دعوت از این کشورها نشان ‌دهنده تمایل چین به عضویت این کشورها در بریکس است. عدم تمایل چین و همچنین روسیه به دعوت از ایران در این اجلاس در حالیکه تهران خود را شریک راهبردی این کشورها می داند و مواضع بسیار نزدیک تری به آنان در قیاس با عربستان و امارات در سیاست بین الملل دارد، تعجب برانگیز است.

 در تحولات منطقه ای  امارات، مصر و اردن در پی شکل ‌دهی به چشم انداز مشترک اقتصادی و پیشبرد نوعی استراتژی توسعه صنعتی مشترک هستند. دولت امارات مدعی است که با شکل دهی به این توافق، رهبری عصرجدید صنعتی شدن در خاورمیانه را بر عهده گرفته است.  قطر دیگر رقیب امارات در منطقه، 12.5 میلیارد دلار در بریتانیا سرمایه گذاری می کند. بریتانیا همچنین قطر را به فهرست کشورهای معاف از ویزا اضافه کرد.  از دیگر تحولات منطقه باید به ایجاد ۴ منطقه آزاد اقتصادی در عراق اشاره کرد. هدف از ایجاد مناطق آزاد در بغداد و نجف کمک به جذب سرمایه گذاری خارجی و هدف از ایجاد منطقه تجارت آزاد در مرز ایران و اردن گسترش تجارت با همسایگان عراق عنوان شده است. مقامات عربستان سعودی نیز از کوشش های این کشور برای تبدیل شدن به هاب تولید خودروهای پیشرفته به ویژه خودروهای الکتریکی در خاورمیانه خبر دادند. در ادامه اثرات بحران اوکراین در منطقه، آسیب های این جنگ بر اقتصاد مصر مورد بررسی قر ار گرفت. اقتصاد مصر به لحاظ صنعت توریسم و واردات مواد غذایی به شدت به روسیه و اوکراین وابسته بود. جنگ اوکراین باعث افزایش شدید قیمت نفت و مواد غذایی شده و مجموعه این عوامل بحران مزمن مصر را تشدید کرده است.

اختلاف درازمدت دولت فدرال عراق و اقلیم کردستان بر سر استخراج و صادرات نفتی منطقه که از سال ها پیش در جریان بوده نیز اخیراً شدت یافته است. دولت عراق برای پایان دادن به خودمختاری نفتی منطقه اقلیم کردستان، در پی تاسیس شرکت جدیدی بر آمده است که مدیریت مناطق نفتی، استخراج و صادرات نفت در این مناطق را برعهده گیرد. این در حالی است که در حال حاضر، اقلیم کردستان عراق رأساً کنترل فرایند استخراج و صادرات نفت از این منطقه از طریق مرز ترکیه را در اختیار دارد. اقلیم کردستان این اقدام دولت عراق را در راستای تنش آفرینی در اقتصاد سیاسی این کشور و بی ثباتی آن برشمرده است و از شورای امنیت سازمان ملل خواسته است که در این مورد دخالت نماید.

 موقعیت کلیدی چین در اقتصاد روسیه پس از تحریم های تشدید شونده علیه روسیه،  تجارت ۱۴۰ میلیارد دلاری امارات در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۲  و صرفه جویی ۷ میلیارد دلاری ترکیه با توسعه انرژی های پاک از عناوین مهم بخش داده های تازه گزارش است.