مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در پنجاه و سومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، چین با زمینه ­سازی برای خلق یک تحول عظیم در تجارت جهانی انرژی خبرساز بوده است. خرید نفت و گاز از کشورهای ایران، ونزوئلا، روسیه و برخی از کشورهای آفریقایی به واحد پول رسمی چین و تلاش برای ایجاد یک شبکه امنیتی مالی از طریق دلارزدایی از تجارت خارجی، از جمله مقدمات این تحول بوده است. از سوی دیگر چین به واسطه توفیق شرکت­های تولید­کننده باتری­های الکتریکی در توسعه فناوری و کنترل زنجیره تامین و نیز به دلیل کمبود مواد خام مانند نیکل و لیتیوم در سطح جهان و قیمت بالای آنها، توانسته ضمن پیشی گرفتن از ژاپن و کره جنوبی، نیمی از سهم بازار در حوزه باتری­های الکتریکی را تصاحب نماید. حذف روسیه از بازار اروپا و تبدیل آن به منبع تامین انرژی چین نیز، منافع بیشماری برای این کشور به همراه داشته است، همین امر سبب افزایش صد درصدی سهم یوان در صندوق ثروت ملی روسیه و استحکام بیشتر پیوندهای مالی بین مسکو و پکن شده است. اگرچه بر خلاف چین، موقعیت روسیه در جهان بیش از پیش تضعیف شده است. از آن جمله می توان به کاهش وابستگی انگلیس به انرژی روسیه، کاهش درآمدهای انرژی روسیه، بلوکه شدن دارایی­های میلیاردرهای روسی در غرب و متضرر شدن آنها به دلیل اعمال تحریم­های بی­ سابقه و نیز تلاش اروپا برای مصادره قانونی دارایی‌های روسیه و استفاده از آن برای بازسازی اوکراین، اشاره کرد.

در بخش تحولات منطقه، خبر بهره ­برداری دوبی از یک طرح توسعه اقتصادی بلندپروازانه با هدف دو برابر کردن اندازه اقتصاد در دهه آینده و تثبیت موقعیت دوبی در بین سه شهر برتر جهانی، مورد توجه قرار گرفته ­است. ابوظبی نیز قراردادی را با قزاقستان در مورد یک سرمایه‌گذاری لجستیکی مشترک و ارائه خدمات کشتیرانی و فراساحلی در دریای خزر امضا نموده است. در سوی دیگر، عربستان، با استفاده از فرصت رخ داده در پی جنگ روسیه و اوکراین، سرمایه ­گذاری مشترکی را با توتال در حوزه تولید مواد شیمیایی پیشرفته برنامه ­ریزی نموده تا بتواند موقعیت جهانی خود را در بازار نفت ارتقاء دهد. گسترش همکاری با کره جنوبی در زمینه اقتصاد و انرژی و نیز افزایش همکاری این کشور با ژاپن در حوزه انرژی پاک و فناوری جذب کربن، از جمله جدیدترین سیاست­های عربستان بوده است. در مقابل مصر با پیش گرفتن پروژه­های عظیم و جاه‌ طلبانه ساخت پایتخت جدید و ایجاد نمادهای اغراق شده شهری همزمان با سقوط شدید ارزش پول این کشور و بحران اقتصادی، موجی از انتقادات را متوجه خود ساخته است.

در بخش داده های تازه مهمترین تحولات خاورمیانه در سال 2022 با محوریت جنگ روسیه و اوکراین و نیز تحولات حوزه انرژی بررسی شده است. توافق آرامکو با چین، صادرات گاز قطر به آلمان از سال 2026 و همکاری امارات متحده عربی و عربستان با کشورهای آفریقایی در حوزه انرژی از جمله این موارد هستند. کشف یک میدان گازی عظیم در مصر نیز به دلیل افزایش احتمال قطع وابستگی اروپا به سوخت­های فسیلی روسیه، سبب شده تا اهمیت این کشور در معادلات بین­ المللی افزایش چشمگیری داشته باشد.

مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در چهل و چهارمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­ بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته­ اند.

در بخش تحولات جهان، سه بانک دولتی ترکیه در پی هشدار وزارت خزانه‌داری آمریکا، همکاری با سیستم پرداخت روسی میر را متوقف می‌کنند. پیش‌ ازاین بانک‌های خصوصی این کشور نیز ارائه خدمات به دارندگان کارت میر را متوقف کرده بودند.

در آمریکا گروهی از نمایندگان دموکرات و جمهوری‌خواه کنگره آمریکا  از جو بایدن خواسته‌اند تا فرمانی اجرایی برای تقویت نظارت بر سرمایه‌گذاری شرکت‌ها و افراد آمریکایی در چین و سایر کشورها صادر کند. این اعضای کنگره نگران‌اند که تداوم سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در چین، به‌ویژه در حوزه تولید محصولات حساس همچون میکروچیپ‌ها، وابستگی ایالات متحده به چین را در این حوزه‌ها تداوم بخشد. در اروپا زمستان سرد این قاره در ماه‌های اخیر به کلیدواژه‌ای در رسانه‌های جهان و ایران بدل شده و در قالب آن از دشواری‌های اروپا در تأمین گاز در ماه‌های آتی سخن گفته می‌شد. اما داده‌های جدیدی که بلومبرگ منتشر کرده نشان می‌دهد که اروپا با افزایش شدید واردات LNG با قیمت‌های بالا از زمستان پیش رو بدون چالشی سهمگین عبور خواهد کرد. در سویی دیگر، اجلاس اخیر وزرای تجارت گروه 20 در بالی اندونزی تحت‌ تأثیر اختلافات  شدید بر سر تهاجم روسیه به اوکراین بدون انتشار بیانیه مشترکی پایان یافت. کاهش شدید تولید متانول در روسیه در پیامد تحریم‌ها نیز از دیگر اخبار روز دنیا بود.  

در تحولات منطقه‌ای  ، امضای یادداشت تفاهم تبادل اطلاعات مرتبط با پول‌شویی و تروریسم مالی میان عمان و امارات حائز اهمیت است. در واقع این یادداشت تفاهم در راستای تلاش‌های مستمر امارات برای ترمیم تصویر آسیب‌ دیده خود به دنبال اتهام آمریکا به دورزدن تحریم‌های روسیه است.

  آغاز مذاکرات تجارت آزاد امارات و گرجستان،   نقش‌آفرینی عربستان در  توسعه راه‌آهن سنگال، تدوین قانون سرمایه‌گذاری خارجی عراق و نیز   الحاق این کشور به بانک چین محور از دیگر تحولات مهم منطقه بود. در شرق ایران و با تداوم تحریم‌های روسیه و فقدان چشم‌اندازی برای لغو آنها، پاکستان هم مانند برخی دیگر از کشورها به ارزهای محلی در تجارت خود با روسیه علاقه نشان داده است. مقامات تجاری پاکستان اعلام کردند که تجارت با  ارزهای محلی (روبل و یوان) با روسیه را در دستور کار قرار داده‌اند.

  در بخش داده‌های تازه دولت ترکیه اعلام کرد که   کسری تجاری این کشور در ماه اوت 160 درصد افزایش یافت. ترکیه در یک سال اخیر کوشیده با وجود افزایش تورم و سقوط لیر از طریق صادرات گسترده‌تر و نرخ‌های بهره پایین، کسری تراز تجاری را کاهش دهد؛ اما افزایش قیمت جهانی انرژی و کالاها، این هدف را غیرقابل‌ دستیابی کرده است.  

سازمان همکاری اقتصادی و توسعه اخیراً در گزارشی هزینه و تبعات جنگ روسیه علیه اوکراین بر اقتصاد جهانی را بررسی کرده است. از منظر این نهاد، اقتصاد جهانی، بهای گزافی را برای جنگ روسیه علیه اوکراین می‌پردازد. با تداوم تأثیرات همه‌گیری کووید -19، جنگ نیز رشد اقتصادی را کاهش می‌دهد و فشار افزایشی بیشتری بر قیمت‌ها، به‌ویژه غذا و انرژی وارد می‌کند. تولید ناخالص داخلی جهانی در سه‌ماهه دوم سال 2022 راکد شد و تولید در اقتصادهای گروه 20 کاهش یافت. تورم بالا بیش از حد انتظار ادامه دارد. در بسیاری از اقتصادها، تورم در نیمه اول سال 2022 به بالاترین حد خود از دهه 1980 رسیده است. با بدتر شدن شاخص‌های اخیر، چشم‌انداز اقتصاد جهانی تاریک شده است. علاوه بر آن در ارزیابی مشترکی دولت اوکراین، کمیسیون اروپا و بانک جهانی، با همکاری شرکا انجام دادند هزینه فعلی بازسازی اوکراین بالغ بر 349 میلیارد دلار است. انتظار می‌رود این رقم در ماه‌های آینده با ادامه جنگ افزایش یابد.