مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هشتاد و سومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین­ المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

به موازات برگزاری سیزدهمین کنفرانس وزیران سازمان تجارت جهانی که بر موضوعات مهمی از جمله پایداری تجارت و توسعه، سیاست­های توسعه صنعتی و تجارت فراگیر متمرکز بود، ایالات متحده از بروزرسانی استراتژی تجاری خود در سال 2024 خبر داد و حمایت از حقوق کارگران، تمرکز بر تولید، حمایت از تاب­آوری زنجیره تامین و به طور کلی تاب­آوری نظام تجارت جهانی را هدف اصلی سیاست­های تجاری خود اعلام نمود. علاوه بر این به رسم سال­های گذشته، گزارشی از عملکرد چین در نظام تجارت جهانی منتشر نمود که در آن ضمن انتقاد از عملکرد دولتی و غیربازاری چین در اقتصاد، بر نقش حیاتی تعامل میان ایالات متحده و چین در رسیدن به یک اجماع کارآمد تاکید و مکانیزمی ده ساله را برای نظارت بر پیشرفت چین در ایفای تعهدات خود در سازمان تجارت جهانی معرفی نموده است. از سوی دیگر مناقشات میان اروپا و اوکراین در مورد اقدامات سابق اروپا در راستای تسهیل صادرات غلات اوکراین به سایر کشورهای اروپا و در نتیجه اشباع بازار و کاهش درآمد کشاورزان، بار دیگر بالا گرفت و دستیابی به یک اتفاق نظر را دشوارتر نمود.

در سطح منطقه اما، جنگ روسیه و اوکراین، رونق بازار در اروپای شرقی و آسیای مرکزی را به ارمغان آورده است. خدمات تجاری و حمل و نقل و نیز احیای سرمایه ­گذاری­های راکد، از جمله سرریزهای مثبت این جنگ بوده است. کشورهایی مانند قرقیزستان، ارمنستان، گرجستان و قزاقستان، بیشترین محرک رشد را از تغییر مسیر تجارت اروپا دریافت نموده ­اند. بانک توسعه و بازسازی اروپا نیز تامین مالی پروژه­ های قزاقستان را به طور قابل توجهی افزایش داده تا فرآیند توسعه در این کشور شتاب بیشتری به خود بگیرد. عراق هم در مسیر توسعه خود، با کمک یک شرکت متخصص چینی، احداث یک شهر صنعتی آهن و فولاد را در دستور کار قرار داده و ضمن افزایش تجارت خود با سوریه، عزمی جدی را برای استفاده از ارزهای غیردلاری در تجارت آغاز نموده است. پیگیری اتحادیه اروپا برای تسریع در پیشبرد پروژه جاده توسعه عراق هم چشم­ انداز روشنی در ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی در عراق دست داده است. در دیگر سو، همچنان متاثر از تحریم­های آمریکا، معاملات ترکیه با روسیه بالاجبار با کاهش چشمگیر مواجه شده است. در عین حال امارات با تشدید اعمال فشار بر شرکت­های روسی، توانست خود را از لیست خاکستری FATF خارج کرده و وجهه بین ­المللی خود را بهبود بخشد.

در بخش پژوهش­های تازه، آنکتاد با انتشار دو گزارش تازه در صدر اخبار قرار دارد. پایش سیاست­های سرمایه­ گذاری توسط این نهاد نشان از افزایش محدودیت­ها و چرخش تدریجی جهان از آزادسازی به سمت مقررات­گرایی دارد. همچنین بررسی­ها حاکی از تاثیر منفی اختلالات به وجود آمده در مسیرهای کشتیرانی دریای سرخ، دریای سیاه و کانال پاناما بر تجارت جهانی، هزینه­ های حمل و نقل و امنیت غذایی است. گزارش اخیر بانک توسعه آفریقا هم این نوید را به قاره سیاه داده که در سال 2024، 11 کشور آفریقایی با احتمال بالایی در لیست بیست اقتصاد برتر جهان از نظر سرعت رشد قرار خواهند گرفت. در نهایت، مرور خلاصه ­ای از گزاش بانک جهانی، بینشی کلی را در مورد روندها و پیشرفت­های اقتصاد دیجیتال در سال 2023 دست داده و نکات جالب توجهی را در این حوزه ارائه می­نماید.