مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در شصت و یکمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی­­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین­المللی، در قالب داده­­های تازه مورد واکاوی قرار گرفته­ اند.

در بخش تحولات جهان، دغدغه تامین پایدار انرژی دنیا، شاکله اصلی خبرها بوده و در همین راستا کشورهای اتحادیه اروپا با هدف کاهش قیمت منابع انرژی مصمم به ایجاد یک کارتل خریداران شده ­اند. اگرچه تامین کنندگان بسیاری در دنیا ‌نسبت به مشارکت در این طرح، ابراز علاقه کرده‌اند، اما این احتمال نیز وجود دارد که طرح کارتل خریداران، با قانون رقابت اتحادیه اروپا تعارضاتی پیدا کند و سبب ایجاد اختلاف میان کشورهای این بلوک از یک سو و میان شرکت‌های انرژی با دولت‌ها به منظور دسترسی به منابع گازی از سوی دیگر شود و حتی بازار فعلی جهانی گاز را با بی‌ثباتی مواجه نماید. جنگ روسیه در اوکراین یکی از دلایل اصلی تحولات بازار انرژی در سال میلادی گذشته بود؛ به نحوی که روسیه به واسطه تحریم­ های غرب، سهم بازار خود در اروپا را به ­تدریج از دست داده و در مقابل، تبدیل به بزرگترین تامین کننده نفت کشورهایی مانند هند شده است. همچنین افزایش حجم مبادلات این کشور به ارزهایی غیر از دلار سبب شده تا معاملات یوان چین در بورس مسکو از دلار پیشی بگیرد. به بیان دیگر، شرکت‌های چینی فعالانه در حال پر کردن خلاء موجود در بازار روسیه پس از خروج شرکت‌های غربی هستند. در این میان قطر نیز به منظور جبران توقف واردات گاز اروپا از روسیه، در سال 2022 در مقایسه با سال قبل از آن، حدود 63 درصد بیشتر گاز طبیعی به اروپا صادر کرد.

در سطح منطقه اما کشورهای عربی خبرساز بوده­ اند. امارات متحده عربی توافق جامعی را مبنی بر حذف یا کاهش تعرفه­ ها بر بیش از 93 درصد از تجارت غیرنفتی میان دو کشور، با ترکیه امضا نمود که برآورد می­شود حجم تجارت میان طرفین را طی 5 سال آتی دو برابر کند؛ ریسمان نجاتی برای ترکیه بحران زده که در پی تورم و زلزله و اقتصاد بیمار ناگزیر، به آن چنگ زند و کاتالیزوری برای تقویت مشارکت­های بین­ المللی امارات و تحکیم موقعیت جهانی آن به مثابه دروازه اصلی جریان لجستیک و تجارت. قطر نیز به دنبال کسب مقام اول در حوزه خدمات مالی پیشگام در جهان تا سال 2030، ایجاد زیرساخت‌های فناوری، تمرکز بر نوآوری و تبدیل شدن به مرکز اصلی توسعه و ارتقای ظرفیت‌های مالی است. همچنین عربستان سعودی با سپرده ­گذاری 5 میلیارد دلاری نزد بانک مرکزی ترکیه، همکاری و ارتباط محکم این کشور با ترکیه را یادآور شد. عربستان در ادامه حرکت پرشتاب خود در مسیر اصلاحات و توسعه، توانسته در یک نظرسنجی در صدر مقاصد جذاب برای سرمایه ­گذاری قرار گیرد. مصر نیز به دنبال تحریم­های غرب بر علیه روسیه، تبدیل به یکی از اهداف جایگزینی بازارهای تجارت روسیه شده است، به نحوی که پوند مصر نیز در میان ارزهای رسمی مبادلاتی کشور روسیه قرار گرفته است.

در بخش داده های تازه، پیش ­بینی سازمان تجارت جهانی از احتمال کاهش شتاب رشد تجارت جهانی در سه ماهه اول سال 2023، ولو در بازه زمانی کوتاه مدت؛ سرمایه­ گذاری بالای امارات متحده عربی در فناوری­ انرژی­های تجدیدپذیر و سبز و نیز کسب سود چشمگیر این کشور از تولید آلومینیوم با توجه به روند افزایشی تقاضای این فلز در نتیجه فشارهای بین­ المللی برای کاهش آلودگی کربنی، از جمله تازه ­ترین اطلاعات بوده است.

 مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می ­گیرند.

در سی و دومین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند. 

در تحولات جهانی خبر مهم، رونمایی آمریکا از طرح کلان چارچوب اقتصادی ایندو پاسیفیک رقیب پروژه ابریشم چین بود. دولت بایدن مدعی است چارچوب اقتصادی ایندو پاسفیک ۶۰ درصد جمعیت جهان و ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را در بر می گیرد. این چارچوب در شکوفا ترین منطقه اقتصاد سیاسی بین المللی و با هدف مقابله با نفوذ فزاینده چین طراحی شده است. در سوی دیگر، اجلاس وزرای امور خارجه موسوم به بریکس پلاس به میزبانی وزیر خارجه چین برگزار شد. چین علاوه بر اعضای گروه بریکس، شامل روسیه، هند، برزیل و آفریقای جنوبی طیفی از کشورهای در حال توسعه را به انتخاب خود به این اجلاس دعوت کرده بود. از خاورمیانه کشورهای عربستان سعودی و امارات دعوت شده بودند. افزون بر این و مهمتر آنکه چین در این اجلاس از زمینه سازی برای گسترش اعضای گروه بریکس سخن گفت. دعوت از این کشورها نشان ‌دهنده تمایل چین به عضویت این کشورها در بریکس است. عدم تمایل چین و همچنین روسیه به دعوت از ایران در این اجلاس در حالیکه تهران خود را شریک راهبردی این کشورها می داند و مواضع بسیار نزدیک تری به آنان در قیاس با عربستان و امارات در سیاست بین الملل دارد، تعجب برانگیز است.

 در تحولات منطقه ای  امارات، مصر و اردن در پی شکل ‌دهی به چشم انداز مشترک اقتصادی و پیشبرد نوعی استراتژی توسعه صنعتی مشترک هستند. دولت امارات مدعی است که با شکل دهی به این توافق، رهبری عصرجدید صنعتی شدن در خاورمیانه را بر عهده گرفته است.  قطر دیگر رقیب امارات در منطقه، 12.5 میلیارد دلار در بریتانیا سرمایه گذاری می کند. بریتانیا همچنین قطر را به فهرست کشورهای معاف از ویزا اضافه کرد.  از دیگر تحولات منطقه باید به ایجاد ۴ منطقه آزاد اقتصادی در عراق اشاره کرد. هدف از ایجاد مناطق آزاد در بغداد و نجف کمک به جذب سرمایه گذاری خارجی و هدف از ایجاد منطقه تجارت آزاد در مرز ایران و اردن گسترش تجارت با همسایگان عراق عنوان شده است. مقامات عربستان سعودی نیز از کوشش های این کشور برای تبدیل شدن به هاب تولید خودروهای پیشرفته به ویژه خودروهای الکتریکی در خاورمیانه خبر دادند. در ادامه اثرات بحران اوکراین در منطقه، آسیب های این جنگ بر اقتصاد مصر مورد بررسی قر ار گرفت. اقتصاد مصر به لحاظ صنعت توریسم و واردات مواد غذایی به شدت به روسیه و اوکراین وابسته بود. جنگ اوکراین باعث افزایش شدید قیمت نفت و مواد غذایی شده و مجموعه این عوامل بحران مزمن مصر را تشدید کرده است.

اختلاف درازمدت دولت فدرال عراق و اقلیم کردستان بر سر استخراج و صادرات نفتی منطقه که از سال ها پیش در جریان بوده نیز اخیراً شدت یافته است. دولت عراق برای پایان دادن به خودمختاری نفتی منطقه اقلیم کردستان، در پی تاسیس شرکت جدیدی بر آمده است که مدیریت مناطق نفتی، استخراج و صادرات نفت در این مناطق را برعهده گیرد. این در حالی است که در حال حاضر، اقلیم کردستان عراق رأساً کنترل فرایند استخراج و صادرات نفت از این منطقه از طریق مرز ترکیه را در اختیار دارد. اقلیم کردستان این اقدام دولت عراق را در راستای تنش آفرینی در اقتصاد سیاسی این کشور و بی ثباتی آن برشمرده است و از شورای امنیت سازمان ملل خواسته است که در این مورد دخالت نماید.

 موقعیت کلیدی چین در اقتصاد روسیه پس از تحریم های تشدید شونده علیه روسیه،  تجارت ۱۴۰ میلیارد دلاری امارات در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۲  و صرفه جویی ۷ میلیارد دلاری ترکیه با توسعه انرژی های پاک از عناوین مهم بخش داده های تازه گزارش است.

ناشر: خدمات تحقیقاتی کنگره آمریکا- تاریخ انتشار: 28 فوریه 2020

شیوع بیماری کرونا (کووید-19) باعث ابتلای ده‌ها هزار نفر شده و هزاران نفر را در سراسر جهان به کام مرگ کشانده است. اثرات و پیامدهای این بیماری منحصر به مرگ ‌و میر و بهداشت عمومی نیست، بلکه تبعات اقتصادی قابل‌توجهی نیز به دنبال داشته، از جمله تعطیلی واحدهای تولیدی، اختلال در زنجیرة عرضه، بیکاری گسترده و فشار مالی روزافزون بر کسب‌وکارها و خانواده‌ها. برنامه‌های فدرالی که هدف آنها کمک اقتصادی به‌موقع به مشاغل زیان‌دیده باشد، نسبتاً کم‌شمار است. گزارش حاضر، پیامدهای توسعة اقتصادی شیوع کرونا و ملاحظات سیاستی آن را برای نمایندگان کنگره که علاقه‌مندی خود را به رسیدگی به ابعاد اقتصادی این معضل مرتبط با بهداشت عمومی نشان داده‌اند، مورد بررسی و واکاوی قرار داده است.