کشاورزی یکی از بخش‌ های کلیدی در رشد و تولید اقتصادی ایران، با سهم حدود 13.1 درصدی از ارزش افزوده کشور (در سال 1401) به لحاظ دارا بودن قابليت‌ ها و ظرفيت‌ هاي قابل توجه از اهميت خاصي برخوردار است. نقش اساسی بخش کشاورزی در تامین معیشت جامعه به ویژه از منظر امنیت غذایی، غیر قابل انکار است. بر همین اساس در اسناد بالادستی و برنامه‌های توسعه نیز توجه ویژه‌ ای به این بخش شده است.
در این گزارش ضمن توجه به وضعیت کشاورزی و نقش آن در رشد اقتصادی کشور، جایگاه این بخش در اسناد مهم بالادستی به ویژه برنامه هفتم توسعه بررسی شده است. در بخش بعدی به چالش‌های اساسی حوزه کشاورزی ضمن تاکید بر موضوع بهره‌ وری پرداخته شده است.
مطابق با آمارها، بهره‌ وری آب طی سال‌ های 2000 تا 2020 از 2.9 به 4.8 رسیده است؛ با توجه به کمبود منابع آب در کشور لازم است نگاه جامعی به برنامه‌‌ های مدیریت مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی شود. بازنگری در قوانین و اسناد بالادستی در حوزه منابع آب با رویکرد تدوین استانداردهای جدید جهت بهره‌برداری اصولی از منابع آبی یکی از پیشنهادات در جهت تقویت بهره‌ وری در این حوزه است.

—تفاهم نامه ای در پاییز سال 97 درخصوص بهره وری آب کشاورزی بین وزیر محترم جهاد کشاورزی و ریاست محترم اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران منعقد شد که ماموریت آن ارتقاء بهره وری آب کشاورزی با مشارکت بخش های خصوصی، تعاونی، دولتی و سازمان های مردم نهاد با تکیه بر استفاده از فناوری های نوین، رعایت راهبردهای اجرای برنامه ها و اقدامات اساسی مندرج در تفاهم نامه است. دفتر کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی در دو سال اخیر به منظور دستیابی به اهداف کمی تفاهم نامه منعقد شده فوق الذکر، جلسات تدوین سازوکار اجرایی برنامه ارتقاء بهره وری آب کشاورزی خراسان رضوی را با حضور تشکلهای بخش کشاورزی، اساتید دانشگاه، فعالین اقتصادی و مسئولین دولتی برگزار نموده است.

—پیرو تفاهم نامه رئیس اتاق ایران و وزیر جهاد کشاورزی، برنامه هایی پیرامون ارتقا بهره وری در حوزه کشاورزی استخراج و این برنامه ها طی 12 جلسه به میزبانی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی و با حضور نمایندگان استانداری خراسان رضوی، سازمان جهاد کشاورزی، شرکت آب منطقه ای، اساتید دانشگاه (دانشگاه فردوسی مشهد، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی)، تشکلهای کشاورزی(خانه کشاورز، تعاونی کشاورزان، جمعیت ناجیان آب، نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، نظام صنفی کشاورزی، اتحادیه گاوداران، اتحادیه صنایع لبنی، فعالین اقتصادی و....) مورد بررسی و کارشناسی قرار گرفت.

—براساس مصوبات جلسه هیأت رئیسه محترم اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی مورخ 02/02/1400 و براساس مطالعات دفتر کشاورزی و دفتر مطالعات و پژوهش های اتاق، مطالعه حاضر ارائه می گردد.

آب مهمترین عامل توسعه­ی اقتصادی در اقلیم­های خشک و نیمه خشک است. بنابراین مدیریت هوشمند آن، متضمن توسعه پایدار می­باشد. در شرایط فعلی خشکسالی­های متعدد، تقاضای روزافزون و بهره­برداری بیرویه از آب، نگرانی­های جدی را در مدیریت منابع آب و در نتیجه توسعه پایدار کشور ایجاد کرده است. متأسفانه بسیاری از فرصتها در زمینه به کارگیری استراتژیهای مدیریت ریسک جهت پیشگیری از ورود به شرایط بحرانی کنونی از دست رفته است و چاره­ای جز استفاده مؤثر از فرصتهای باقی مانده و اتخاذ استراتژی­های مدیریت بحران باقی نمانده است. در چنین شرایطی، ارتقاء بهره­وری آب می­تواند نقشی چند سویه را ایفا نماید. از یک سو می­تواند با کاهش مصرف آب بدون تغییر در آمد زارعین، به بهبود تراز آب سفره­های آب زیرزمینی کمک نماید و حقابه فراموش شده تالاب­ها و دریاچه­های خشکیده را تأمین کند و از سوی دیگر با بخشی از آب ذخیره شده، نیاز سایر بخش­ها نظیر شرب و صنعت را فراهم آورد. کاهش قیمت تمام شده و امکان افزایش درآمد زارعین از منافع دیگر بهبود بهره­وری آب است.

          در این راستا، مطالعه حاضر در دو بخش سازماندهی شده است. در بخش اول، استراتژیها و راهکارهای بهبود بهره­وری آب با بررسی مطالعات مختلف، مشورت با ذینفعان و جمع آوری سیستماتیک دیدگاه کارشناسان خبره استان فراهم آمده و با روش فازی چند معیاری مورد ارزیابی و اولویت بندی قرار گرفته­اند. در بخش دوم، اثربخشی بعضی از استراتژی­ها و راهکارهای بدست آمده در مرحله اول، با استفاده از مدل­های برنامه­ریزی ریاضی شبیه سازی و تحلیل شده است. برخلاف روال معمول، سعی شده است که از پرداختن به جزئیات مدل­ها و روش­های ریاضی که از منابع علمی، قابل دستیابی است، خودداری شده و بر نتایج ملموسی که می­تواند، سیاستگذاران را در اتخاذ تاکتیک­ها و فرآیندها، یاری نماید، تأکید شود.