مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هفتاد و ششمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه ­ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

با گذشت نزدیک به دو سال از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، جهان و به ویژه خود روسیه، همچنان متاثر از خسارات و آسیب­های اقتصادی ناشی از آن هستند. پیش ­بینی اخیر بانک مرکزی روسیه مبنی بر فراتر رفتن نرخ تورم این کشور از 7 درصد در ماه­های گذشته و ادامه ­دار بودن این روند، به موازات اصرار غرب بر تداوم تحریم­های اقتصادی این کشور که عملا دسترسی روسیه را بر سیستم مالی مبتنی بر دلار و یورو ناممکن نموده، مختصاتی بحرانی را پیش روی چشم این کشور رقم می­زند. با این وجود اروپا توانسته طی یک استراتژی هوشمندانه، با تشکیل بزرگترین شبکه توافقات تجاری در جهان که 74 کشور را شامل می­ شود، تا حد زیادی از آسیب­های محیط دشوار تجات جهانی، به ویژه آثار تهاجم روسیه به اوکراین، در امان بماند.

در سطح منطقه، عربستان در ادامه تلاش برای دستیابی به موقعیت برتر در سطح منطقه، در پی گسترش روابط اقتصادی خود با آفریقا برآمده که در نتیجه آن، قراردادهایی با ارزش حدودی نیم میلیارد دلار بین طرفین به امضا رسیده و هزینه آنها نیز توسط صندوق توسعه عربستان تعهد شده است. علاوه بر این، عربستان با مشایعت آلمان، قراردادی را برای ساخت یک کارخانه سیمان در عراق امضا نموده که در صورت راه ­اندازی، این کشور نیز در زمره صادرکنندگان بالقوه سیمان در جهان جای خواهد گرفت. دبی هم طبق اعلام اخیر اتاق بازرگانی این شهر که توانسته تعداد شرکت­های زیرمجموعه خود را نسبت به سال گذشته تقریبا دو برابر کند، تبدیل به مقصدی جذاب برای سرمایه­ گذاران و تجار جهانی شده که توانسته علی­رغم وضعیت نابه ­سامان اقتصادی جهان، رشدی معادل 3.2 درصد را رقم بزند. اما در سوی دیگر منطقه، برآوردها حاکی از این است که جنگ میان غزه و اسرائیل علاوه بر خسارات تاسف ­بار جانی، هزینه­ ای معادل ده درصد تولید ناخالص داخلی اسرائیل را به این کشور تحمیل خواهد نمود. خسارتی فراتر از آسیب کرونا که توسعه اقتصادی این کشور را با چالش­های عمده­ ای مواجه خواهد کرد.

در بخش پژوهش ­های تازه، گزارش مشترک بانک توسعه آسیایی و سازمان همکاری و توسعه مورد بررسی قرار گرفته که مروری است بر وضعیت زنجیره­ های ارزش جهانی، چالش­ها و مسیر آینده آن. کربن زدایی و فناوری­های سبز نیز موضوعاتی است که به ترتیب توسط بانک جهانی و یونیدو به آن پرداخته شده است. الزامات تسریع دستیابی به فناوری­های سبز و بررسی جایگاه کشورها و صنایع در مسیر استقرار آن، سوالاتی کلیدی است که این گزارش­ها در تلاش برای پاسخ به آن نگاشته شده ­اند.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هفتاد و پنجمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

تحریم چین از سوی آمریکا و ممنوعیت صادرات برخی تراشه­ های هوش مصنوعی پیشرفته به این کشور سبب شده تا چین با هدف تعمیق و توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری، اقتصاد دیجیتال، توسعه پایدار، زیرساخت‌ها و غیره، بیش از پیش به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس روی آورد. همانطور که روسیه با اتخاذ سیاست به سمت آسیای خود، حجم تجارت با هند را از سال گذشته، چندین برابر کرده و سهم آسیا از تجارت خارجی خود را نیز به هفتاد درصد رسانده است. در مقابل اما مذاکرات مربوط به توافق تجارت آزاد میان اتحادیه اروپا و استرالیا برای چندمین بار به در بسته خورد تا بتوان با تقریب بسیار خوبی پایان نافرجام این گفتگوها را پیش­ بینی نمود.

در سطح منطقه، خبر از رشد مبادلات تجاری در اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که این امکان را برای روسیه فراهم آورده تا با پویایی بیشتر، به دنبال افزایش موفقیت­ آمیز سهم ارزهای ملی، به ویژه یوان، در تجارت با این اتحادیه باشد. کره جنوبی نیز ضمن مشارکت در ساخت کارخانه فرآوری گاز در عربستان، اولین قرارداد تجارت آزاد خود با یک کشور خاورمیانه­ ای را با امارات متحده عربی منعقد نمود. عربستان علاوه بر تکاپو برای رهایی از وابستگی اقتصادی به نفت، به منظور توسعه خدمات لجستیکی مورد نیاز خود، به ویژه خدمات مورد نیاز در توسعه شهر نئوم که نمادی از آینده و پیشرفت تکنولوژی محسوب می­شود، توافقی را با دانمارک به امضا رسانیده است. جاه ­طلبی­های این کشور در دستیابی به اهداف چشم­ انداز 2030 این کشور به همینجا ختم نشده و سودای توسعه چشمگیر صنعت توریسم سبب شده تا عربستان در کنار 4 نامزد دیگر، درخواست میزبانی نمایشگاه جهانی اکسپو را مطرح کند، امری که می­تواند کاتالیزور تبدیل عربستان به بزرگترین سرمایه‌گذار جهان در صنعت توریسم باشد.

در بخش پژوهش­های تازه، فصل دوم از گزارش سالانه تجارت و توسعه آنکتاد به بررسی پیش­ بینی­ هایی از رشد تجارت جهانی، سرمایه ­گذاری و قیمت­ها پرداخته و لزوم اصلاحات نهادی در ساختار مالی و رسیدگی به چالش­های فعلی اقتصاد جهانی را یادآور می ­شود. سازمان همکاری و توسعه نیز گزارشی را در مورد الزامات سازگاری کشاورزی با تغییرات آب و هوایی منتشر کرده که طی آن به اهمیت تضمین یک سیستم غذایی پایدار و انعطاف­ پذیر پرداخته شده است. گزارش اخیر موسسه جهانی مک­ کینزی نیز در این شماره پایش بررسی شده تا نگرشی عمومی در مورد رفع فقر و بالا بردن سطح رشد پایدار و فراگیر دست دهد.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هفتاد و سومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

تبیین رویکرد ایالات متحده در قبال سازمان تجارت جهانی، شاید مهم­ترین خبری بود که جزئیات آن توسط نماینده تجاری این کشور اعلام و طی آن، ضمن تاکید بر حمایت ایالات متحده از این سازمان، بر تعهد این کشور در انجام اصلاحات الزامی در سازمان تجارت جهانی در حوزه چالش­های مدرن و نوظهور در روند تجارت جهانی تاکید شد. در این سوی جهان و در روسیه، ادامه تلاش­ها برای کاهش آثار منفی تحریم­های متعدد غرب بر اقتصاد این کشور، سبب تغییر رویکرد صادرات بخش کشاورزی به سمت کشورهای دوست شده و بخش کشتیرانی نیز در اولویت توسعه اقتصادی این کشور برای سال­های 26-2024 قرار گرفته است.

در سطح منطقه، اقدامات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در راستای توسعه صنعت توریسم در منطقه، به طرح یک شینگن عربی منجر شده که قرار است جان تازه­ای به بخش گردشگری و در نتیجه اقتصاد کشورهای عضو این شورا ببخشد. امضای توافقنامه ­های تجارت آزاد با پاکستان و سنگاپور، مذاکره با اقتصادهای بزرگ دنیا در باب همکاری­های اقتصادی و احداث راه ­آهن عربستان به کویت در چارچوب پروژه راه ­آهن کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، از جمله تلاش­های اعضای شورا برای شکوفایی هرچه بیشتر اقتصاد منطقه است. عربستان همچنین به دلیل پیش ­بینی­های مبنی بر افزایش تقاضای جهانی گاز طبیعی مایع، اولین سرمایه­ گذاری بین ­المللی خود را از طریق یک شرکت گاز طبیعی آمریکایی انجام داد و توافقنامه­ ای را نیز با یک شرکت پتروشیمی چینی به منظور تامین نفت خام مورد نیاز این شرکت، به امضا رساند. کویت هم که اخیرا چهارمین طرح توسعه­ای جامع 2040 خود را تصویب نموده، چندین یادداشت تفاهم مهم با چین در زمینه ساخت و ساز و پروژه­ های زیست محیطی و زیرساختی امضا کرده تا همکاری­های مسبوق به سابقه خود را با پکن گسترش دهد.

در بخش پژوهش­های تازه، نگاهی شده بر گزارش سالانه سازمان تجارت جهانی در سال 2023 که ضمن تحلیل وضعیت فعلی جهانی شدن، به بررسی تاثیر تنش­های ژئوپلیتیکی بر تجارت جهانی می­ پردازد. علاوه بر این، آنکتاد طی دو گزارش مجزا، نسبت به ادامه ­دار شدن رکود اقتصادی هشدار داده و چالش­ها و فرصت­های پیش روی اقتصاد جهان را احصا نموده است. همچنین صنعت کشتی­رانی و حمل و نقل دریایی را نیز مورد بررسی قرار داده و نکاتی را در باب جایگاه خاورمیانه در تجارت دریایی ذکر نموده است. بخش کتاب تازه هم نگاهی داشته به کتاب "پیامدهای جهانی: تجارت آزاد دیگر واقعیت ندارد"، نوشته تاشینا پیر که به موازات بررسی دلایل افول تجارت آزاد، تلاش کرده تا پیامدهای مثبت و منفی این پدیده را نیز بررسی نماید.

    مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در پنجاهمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، بر اساس گزارش جدیدی که اخیرا توسط سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) منتشر شد، تخمین زده می‌شود هزینه واردات مواد غذایی جهان در سال 2022 به 1.94 تریلیون دلار افزایش یابد که بالاتر از برآوردهای قبلی است. گزارش چشم انداز که دو بار در سال منتشر می‌شود، بررسی‌هایی از روند عرضه و تقاضای مواد غذایی عمده جهان از جمله غلات، محصولات روغنی، شکر، گوشت، لبنیات و ماهی ارائه می‌دهد. همچنین به روند نرخ حمل و نقل دریایی مواد غذایی می‌پردازد. در گزارش فائو هشدار داده شده است: «اینها نشانه‌های هشداردهنده‌ای از منظر امنیت غذایی هستند و حکایت از این دارند که واردکنندگان برای تأمین مالی افزایش هزینه‌های بین‌المللی خود با مشکل مواجه هستند و به طور بالقوه، حاکی از پایان انعطاف‌پذیری آنها در برابر قیمت‌های بین‌المللی بالاتر است.

در خبری دیگر وزارت تجارت، انرژی و استراتژی صنعتی بریتانیا به یک شرکت فناوری متعلق به چین - دستور داد تا 86٪ سهام خود را به بزرگترین تولید کننده ریزتراشه بریتانیا به دلیل نگرانی های مرتبط با «امنیت ملی»، واگذار کند. پس از این مداخله، چین دولت بریتانیا را به نقض قوانین تجارت بین‌المللی متهم کرد.   بریتانیا در اقدامی دیگر ممنوعیت واردات طلای روسیه را توسعه داد. شایان ذکر است که در ابتدای تابستان سال جاری، کشورهای بریتانیا، آمریکا، ژاپن و کانادا به عنوان بخشی از تحریم‌های غرب علیه مسکو در واکنش به جنگ این کشور در اوکراین، واردات طلای روسیه را ممنوع اعلام کردند. این تحریم در واقع شامل واردات طلای تازه استخراج و پالایش شده می‌شد، اما شامل طلای صادراتی روسیه یا محصولات طلایی با منشأ این کشور نمی‌شد که اصلاحیه اخیر، آنها را نیز در برمی‌گیرد.

  در تحولات منطقه ای   قرارداد 60 میلیارد دلاری گازی قطر و چین از جمله مسائل مهم منطقه است. علیرغم سر و صداهای بسیار در مورد همکاری راهبردی 25 ساله ایران و چین، پکن توجهی به سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی ایران نشان نداده است و در کشورهای رقیب ایران به دنیال فرصت است. روشن است که تحریم‌های شدید و نااطمینانی فزاینده در اقتصاد سیاسی ایران مهمترین عامل عدم تمایل چین به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی ایران است.

  سرمایه‌گذاری7 میلیارد دلاری آرامکو عربستان در کره جنوبی،   کمک قطر و عربستان به اقتصاد بحران زده ترکیه و   توافق 100 میلیارد دلاری امارات و آمریکا در زمینه انرژی پاک و   اولین دور مذاکرات تجارت آزاد بحرین و اسراییل از دیگر اخبار مهم منطقه است.

با وجود مشکلات اقتصادی ترکیه در حال حاضر، تجارت میان مسکو و آنکارا به سرعت در حال گسترش است و حجم کالاهای صادرشده به روسیه در ماه سپتامبر به رکورد ماهانه 1.1 میلیارد دلار رسیده است. براساس داده‌ها‌ی موسسه آمار ترکیه، این حجم، 2.3 برابر بیشتر از ماه مشابه در سال 2021 است. ترکیه در تابستان سال جاری در میان پنج صادرکننده برتر به روسیه قرار گرفت.  

در بخش داده های تازه   نیاز خاورمیانه به سرمایه‌گذاری 1 تریلیون دلاری در انرژی‌های تجدیدپذیر تا 2035 مورد بررسی قرار گرفته است. این برآورد، همزمان با اجلاس تغییرات اقلیمی که در مصر برگزار شد، ارائه شده است. اندکی پس از برگزاری این رویداد، برخی کشورهای عربی قراردادهای بزرگ انرژی سبز منعقد کرده‌اند. عربستان سعودی در قالب قراردادی 2.5 میلیارد دلاری برای ساخت و میزبانی یک طرح تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در خاورمیانه طی 10 سال آینده متعهد شده است. امارات متحده عربی نیز قراردادی در زمینه توسعه انرژی‌های پاک با عمان امضا کرده است. مصر نیز اعلام کرده است که یکی از بزرگترین نیروگاه‌های بادی جهان را توسعه می‌دهد.

بررسی سودهای کلان شرکت ارامکو عربستان و دیپلماسی اقتصادی این کشور برای تمرکز بر آفریقا از دیگر مواردی است که در بخش داده­ها مورد مطالعه رقرا گرفته است.

پیمان مشارکت اقتصادی جامع منطقه ای (RCEP) بزرگ ترین پیمان تجارت آزاد جهان است که در تاریخ یکشنبه 15 نوامبر 2020 (برابر با 25 آبان 1399) بین 15 کشور آسیا و اقیانوسیه، مشتمل بر ده کشور جنوب شرق آسیا (آسه آن) متشکل از مالزی، اندونزی، فیلیپین، سنگاپور، تایلند، کامبوج، لائوس، میانمار، ویتنام و برونئی و پنج کشور چین، ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و نیوزیلند پس از هشت سال مذاکره به امضاء رسید. این پیمان، حدود 30٪ از تولید ناخالص داخلی جهان و بازاری معادل 2.2 میلیارد نفر یا تقریباً 30٪ از جمعیت جهان را دربرمی گیرد و هدف آن حذف تدریجی موانع تعرفه ای و غیرتعرفه ای در حوزه تجارت کالا، حذف تدریجی محدودیت ها و اقدامات تبعیض آمیز در حوزه تجارت خدمات، و ایجاد محیط سرمایه گذاری آزاد، تسهیل کننده و رقابتی در منطقه است. با توجه به اهمیت بالای این توافق اقتصادی که دارای دلالت های بسیار مهمی برای اعضاء و اقتصادهای خارج از آن است، مرکز پژوهش های اتاق ایران اقدام به بررسی این پیمان کرده است تا ضمن ارائه تصویری از خود توافق، دلالت های شکل گیری این بلوک اقتصادی قوی و بیرون بودن کشور از زنجیره ارزش شکل گرفته حول آن را شرح دهد. کاهش قدرت رقابت پذیری کشور در عرصه تجارت بین الملل تحت تأثیر رفتار ترجیحی در زمینه تعرفه های گمرکی بین بازیگران این پیمان، ناهماهنگی با رویه های تجارت منطقه ای و حتی دشوار شدن مسیر پیوستن به نهادهای بین المللی از جمله سازمان جهانی تجارت در سال های پیش رو، در کنار انزوای اقتصادی و سیاسی ایران در بلندمدت و عدم التزام به پیروی از قواعد تسهیل کننده بین المللی، بخشی از آثار اقتصادی و ژئوپلیتیک این پیمان برای کشور خواهد بود.