زنجان به دلیل داشتن شهرستان‌های مختلف که هر یک جغرافیای متفاوتی دارند دارای محصولات متنوع کشاورزی، معدنی و صنعتی می‌باشد.  همچنین این استان موقعیت سوق الجیشی داشته بطوریکه با 6 استان کشور همجوار است. لذا در زیمنه تولید وصادرات محصولات صنعتی و حمل و نقل انها دارای پتانسیل بالایی است.  این شرایط نیازمند تدوین سیاست های صنعتی مبتنی بر ملاحظات منطقه ای است.یکی از محورهای اطلاعاتی لازم برای برنامه ریزی منطقه ای آگاهی از توانمندی های تولیدی استان است. در این مطالعه هدف شناسایی فعالیت های اولویت دار منطقه است. لذا ضمن مرور ادبیات نظری تخصص گرایی منطقه ای و شاخص های مرتبط با ان، وضعیت استان به لحاظ تخصص در بخش های عمده اقتصادی  بر اساس شاخص های ارزش افزوده و سایر شاخص ها در سال های منتهی به 1399 مورد بررسی قرار گرفته است. لازم به توضیح است که اخرین داده های در دسترس قابل اعتماد جهت بررسی این موضوع سال 1399 بوده است.  در ادامه وضعیت استان به لحاظ تخصص در بخش های عمده با روش های مختلف مندرج در مبانی نظری مورد بررسی قرار گرفته است.  این بخش ها شامل فعالیت های صنعتی کارگاه های 10 کارکن به بالا به تفکیک کد 4 رقمی آیسیک انجام شده است. بر این اساس یافته های کلیدی این پژوهش به شرح ذیل است:

حدود تعداد 500 کارگاه بالای ده کار کن در استان زنجان وجود دارد که حدود 6/1 درصد از کل کارگاه های بالای ده کارکن کشور است0 که سهم ارزش افزوده انها نسبت به کل کشور 3/2 درصد می باشددر کل 37 فعالیت دو رقمی مورد ارزیابی قرار گرفته است.

براساس شاخص های ارزیابی مختلف فعالیت های دارای مزیت نسبی و اولویت دار به شرح زیر است:توليد ساير كالاهاي كاغذي و مقوايي،توليد موتور برقي، دينام و ترانسفورماتور و دستگاه هاي توزيع و کنترل برق،بافندگي منسوجات،توليد فلزهاي پايه گرانبها وسايرفلزهاي غيرآهني،توليدکاغذ فانوسي و مقواي زنبوري و ساير وسايل بسته‌بندي كاغذي و مقوايي،توليد ظروف و محفظه‌هاي چوبي،آماده‌سازي و ريسندگي الياف نساجي،توليد ساير سيم ها و کابل هاي الکترونيکي و برقي،توليد ساير فراورده‌هاي غذايي،توليد سايرمحصولات فلزي ساخته شده طبقه‌بندي نشده درجاي ديگر،توليد فراورده هاي پلاستيکي- به جزکفش وتوليد موتور سيكلت

از نظر صادرات تولید صابون و شوینده ها، تولید فلزهای پایه گران بهاه و سایر فلزات غیرآهنی، تولید آهن، تولید موتور برق، دینام و ترانسفورماتور، تولید سایر سیم و کابل های الکترونیکی، دارای مزیت هستند.

 به لحاظ ارزش افزوده تولید فلزات پایه گرانبهاه و آهن، کاغذ مقوای، دینام و ترانسفورماتورها بالای 50 در صد ارزش افزوده صنایع را شامل می شوند. در سال 1399 ریسندگی و بافندگی منسوجات، کاغذ و مقوا، شوینده ها، آهن و فلزات پایه گران بها و ترانسفورماتورها و فرارده های پلاستیکی حدود 75 درصد ارزش افزوده صنایع را داشته اند. به لحاظ تغییرات ساختاری کارگاه های بالای ده کارکن فعالیت های تولید قالی و قالیچه، کش باف و قلاب بافی، کود شیمیایی، چینی و سرامیک، ریختگری آلات برنده، و ابزار دستی، مبلمان، ماشین الات کشاورزی در سال 1388 وجود داشته اند ولی در سال 1399 حذف شده اند.

نکته مهم در این پژوهش این است که این سند ملاحظات مرتبط با نیروی انسانی اعم از نیروی کار ماهر و متخصص و بهره وری آن را در نظر نگرفته و همچنین ملاحظات زیست محیطی مرتبط با فعالیت های تولیدی منظور نشده است.

مفهوم رقابت ‌زوایا، ابعاد و جنبه‌های مختلفی دارد که مفهوم ‌خاص آن در تمایز ساختار بازارها در طیف رقابت ‌تا انحصار است. البته رقابت يك مفهوم تطبيقي نیز دارد كه توانايي ‌يا عملكرد يك شركت، بنگاه اقتصادي، يك بخش اقتصادي يا يك كشور را در زمينه‌ عرضه كالا يا خدمات به يك بازار مشخص نشان مي‌دهد. امروزه رقابت‌ مفهوم ‌و حوزه‌ چند سطحی/ لایه، گسترده‌‌تر و عمومی دارد و در تبيين آن دهها عامل دخالت دارند. رقابت‌ مجموعه‌اي از نهادها، سياست‌ها و عواملي است كه سطح بهره‌وري كشوری را تبیین و تعيين مي‌كند. سطح بهره‌ورري نيز به ‌نوبه خود سطح رفاه مردم را در كشورها مشخص مي‌كند. به ‌ديگر بيان اقتصادهايي ‌كه سطح رقابتی بالاتری هستند، سطح بالاتري از رفاه ‌را براي ‌شهروندان به ‌ارمغان می‌آورند.

گزارش پژوهشی حاضر به سفارش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران (اختصارا اتاق ایران) و با هدف بررسی و تحلیل ساختار رقابت در تجارت خارجی ایران، آسیب‌شناسی، تحلیل الگو و ارائه توصیه‌های سیاستی به منظور رفع چالش‌های شناسایی شده در این زمینه، نگارش و تدوین شده است.

بر این اساس، این نوشتار در نه فصل سازماندهی شده است. در ادامه مقدمه، در فصل دوم به تحلیل رقابت در تجارت ایران در جهان از منظر شاخص‌های ملی و بین‌المللی اختصاص دارد. فصل سوم تحلیل رقابت در الگوی تجارت صنعتی ایران در جهان از منظر شاخص‌های ملی و بین‌المللی می‌پردازد. فصل چهارم به مطالعه جایگاه ایران در ساختار رقابت جهانی بلندمدت صنایع کارخانه‌ای تبیین و تحلیل شده است. در فصل پنجم، وضعیت توسعه تجارت ایران از منظر سیاستگذاری با محوریت تحلیل سیاست تجاری ایران با تاکید بر کارکرد مجوزها می‌پردازد. فصل ششم به بررسی مختصات و ویژگی‌های اصلی فعلی تجارت خارجی ایران اختصاص یافته است. در فصل هفتم به طور تفصیلی ابعاد و جنبه‌های الگو و ساختار تجارت خارجی ایران و نقش و مداخلات دولت تحلیل و بررسی شده است. فصل هشتم به آثار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بر ساختار تجارت خارجی ایران (در قیاس با کشورهای منطقه: کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس) از رویکرد رقابتی اختصاص دارد. نهایتا در فصل نهم، ساختار رقابت در تجارت ایران و ارتباط سیاست تجاری و سیاست‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری خارجی کشور پرداخته است.