پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش شماره هشتاد و یک)
مرکز پژوهش های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارشهای "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارشها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار میگیرند.
در هشتاد و یکمین گزارش از این سلسله گزارشها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه ای از آخرین گزارشها و انتشارات بین المللی در قالب بخش پژوهشها و کتابهای تازه، ارائه شده است.
همچنان که آنکتاد در مورد وقوع بحرانهای خشکسالی در کانال پاناما، حملات به کشتیها در دریای سرخ و وقوع تنشهای ژئوپلیتیکی در دریای سیاه و اثر آن بر تجارت جهان؛ هشدار داده، اتحادیه اروپا هم با هدف مقابله با ناآرامیهای ژئوپلیتیکی و پیشرفتهای تکنولوژیکی، مقررات جدیدی را در مورد تشدید کنترل بر تجارت تدوین نموده که نشان دهنده اتخاذ رویکردی محتاطانهتر و راهبردیتر در تجارت خارجی این منطقه است. شاید نگرانیهای نوظهور ناشی از همین تنشها سبب شده تا بریتانیا علیرغم تحریمهای اعمال شده بر روسیه، در تناقضی آشکار، ضمن حمایت از اوکراین، اقدام به ارائه خدمات بیمهای به نفتکشهای روسی بکند. در واقع علیرغم تحریمها، روسیه به تجارت آسان و جهانی نفت خود ادامه داده و در زمینه تولید محصولات کشاورزی هم عملکرد خوبی داشته و عنوان بزرگترین صادرکننده غلات را در سالهای اخیر به خود اختصاص داده است.
در سطح منطقه هم تشدید اقدامات سختگیرانه آمریکا در مورد تحریم بانکهای حامی روسیه سبب شده تا بانکها و مؤسسات مالی ترکیه اقدام به تعلیق روابط خود با روسیه نمایند. محدودیتهایی که روسیه آن را ناشی از اعمال فشار بیسابقه آمریکا بر ترکیه میداند. ترکیه همچنین روابط تجاری خود را با کشورهایی مانند عراق که بازاری بالقوه بزرگ محسوب میشوند، افزایش داده است. عراق در حال برنامهریزی برای جذب توریست به استانهای اقلیم کردستان است و توافقنامه ای نیز در باب همکاری با عربستان سعودی در زمینه استفاده از فناوریهای جدید و بهروز در صنعت سیمان منعقد نموده تا گام مهمی در کاهش آلودگیهای زیستمحیطی ناشی از تولید سیمان برداشته باشد. افزایش همکاریهای قطر و ژاپن در زمینه تامین میعانات گازی برای ژاپن و توافق دو کشور هند و امارات در زمینه تامین گاز مایع برای هند نیز از جمله توافقاتی است که در زمینه انرژی در سطح منطقه صورت گرفته است. دولت مصر هم در راستای تنوعبخشی به منابع مالی کشور از طریق ورود به بازارهای جدید و استفاده از ابزارهای مالی متنوع، برای اولینبار در حال بررسی امکان انتشار اوراق قرضه به درهم امارات، روپیه هند و دلار هنگکنگ بوده و عزم خود را در تقویت همکاری با امارات متحده عربی بهویژه در حوزههای مالی و سرمایهگذاری جزم کرده است.
در بخش پژوهشهای تازه، چهار گزارش مورد بررسی قرار گرفته است. گزارشی که توسط آنکتاد در مورد پایش روندهای سرمایه گذاری مستقیم خارجی در جهان منتشر شده، نشاندهنده کاهش سطح سرمایهگذاری خارجی در جهان است. اگرچه پیش بینی تثبیت شرایط تأمین مالی برای معاملات سرمایهگذاری بینالمللی در سال 2024، روزنه امید کوچکی را پیش چشم سال جاری میلادی گشوده است. آنکتاد همچنین طی گزارش دیگری، تحلیلی عمیق از ارتباط بین تنوع صادرات و نابرابری درآمد ارائه داده که حاوی نکات ارزشمند و جالب توجهی است. گزارش دیگر این نهاد هم به تأثیرات اقدامات غیر تعرفهای بر امنیت غذائی پرداخته و ضمن آن بر اهمیت افزایش میزان شفافیت مقررات و حجم سرمایهگذاری در زیرساختهای باکیفیت و ایجاد همگرایی در مقررات بینالمللی تاکید نموده است. بانک جهانی نیز طی گزارشی تأثیر تغییرات آبوهوایی بر بازارهای کار، بهویژه در کشورهای درحالتوسعه را مورد بررسی قرار داده و بر تأثیرات پیچیده تغییرات آبوهوایی بر بازار کار و ضرورت مداخلات هدفمند سیاستی در این حوزه تاکید نموده است.
پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش پنجاه و شش)
مرکز پژوهش های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار میگیرند.
در پنجاه و ششمین گزارش از این سلسله گزارشها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقهای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده است.
در بخش تحولات جهان، پس از خبر جنجال آفرینی بالونهای اطلاعاتی چینی بر فراز آمریکا که موجبات اعمال تحریمهای جدیدی را برای شش شرکت هوا-فضای چینی فراهم آورد، تحولات روسیه همچنان در مرکز توجه قرار دارد. تحریمهای غربی اعمال شده بر این کشور، از جمله در نظر گرفتن سقف قیمت اجباری بر روی محصولات نفتی، سبب شد تا روسیه در اقدامی تلافی جویانه، تصمیم کاهش تولید نفت خود را اعلام نموده و جهان را در انتظار بازخورد این سیاست داوطلبانه قرار دهد. فشارها سبب شده تا سیاست چرخش به سمت شرق روسیه سرعت بیشتری به خود بگیرد، به نحوی که در حال حاضر اقتصاد روسیه وابستگی بالایی به سرمایه چینی داشته و ضمن حفظ عنوان پمپ بنزین چین، تبدیل به بزرگترین تامین کننده محصولات کشاورزی و غذایی این کشور نیز شده است. علیرغم هشدار آمریکا در مورد عدم تبعیت از محدودیتهای اعمال شده بر روسیه به کشورهایی نظیر عمان، امارات و به ویژه ترکیه، روسیه با تصویب استراتژی جذاب توسعه بازار مالی 2030-2023، زمینه را برای افزایش سرمایه گذاری خارجی و در نتیجه تامین نقدینگی مورد نیاز خود از طریق کشورهای دوست فراهم آورده است. خبر جالب توجه دیگر، بحث افزایش احتمال بروز جنگهای تجاری میان کشورهای جهان بر سر سیاستهای اقلیمی و محافظتی زیست محیطی است که اغلب کشورها و شرکتهای خارجی که قوانین زیستمحیطی ضعیفتری دارند را با اعمال تعرفه های تجاری تحت فشار قرار میدهد.
در بخش تحولات منطقه، عربستان در ادامه رویکرد توسعه ای خود در سالهای اخیر، با انجام اصلاحاتی در بخش گردشگردی توانست بیشترین میزان جذب توریست را در میان کشورهای عربی و در سه ماهه ابتدای سال 2022 داشته باشد. امضای یادداشت تفاهمی با شرکت سامسونگ کره جنوبی در راستای توسعه فناوریهای نوین و مشارکت در اجرای ایده بلندپروازانه ساخت یک کلانشهر هوشمند و آینده نگر در عربستان، در همین راستا انجام شد. همچنین با هدف ادغام بیشتر این کشور با شبکههای تجارت جهانی و ارتقای امتیاز در شاخص اتصال خطوط کشتیرانی آنکتاد، اخیرا سازمان بنادر عربستان سعودی بندر تجاری جبیل را به مسیر کشتیرانی سرویس خلیج هند اضافه نمود. امارات نیز پس از امضای توافقنامه ابراهیم در سپتامبر 2020 با هدف ارتقای تجارت با اسرائیل، با ثبت رکوردی تاریخی افزایش 110 درصدی تجارت کالا، جایگاه خود را در نقشه تجاری شرکای این کشور تحکیم نمود. امارات در مسیر توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر خود نیز حوزه انعقاد توافقنامه ها را تا کشورهای آفریقایی گسترش داده است. در سمت شرق منطقه اما پاکستان بعد از اختلافات رخ داده با چین بر سر پروژه ارتقای راه آهن مسیرهای کریدور اقتصادی چین-پاکستان، از روسیه به منظور سرمایه گذاری و مشارکت دعوت نموده است. همچنین مقامات این کشور به دلیل اهمیت بهره گیری از ظرفیتهای همکاری در حوزه راه آهن ترانس افغان، به همراه کشور ازبکستان، قول مشارکت مالی در این طرح را به طالبان داده اند. قزاقستان نیز با توجه به چشم انداز مثبت شرایط ژئواکونومیک خود، در تلاش برای جذب حدود 150 میلیارد دلار سرمایه گذاری مستقیم خارجی طی هفت سال آینده است.
تأثیرات جهانی جنگ در اوکراین: گروه پاسخگویی سازمان ملل متحد به بحران های جهانی غذا، انرژی و مالی (گزارش شماره 2)
مرکز پژوهشهای اتاق ایران با انتشار گزارش " تأثیرات جهانی جنگ در اوکراین: گروه پاسخگویی سازمان ملل متحد به بحران های جهانی غذا، انرژی و مالی (گزارش شماره 2)" به بررسی اثرات فزاینده و هشدار دهنده این جنگ بر اقتصاد جهان پرداخته است. در انتهای گزارش نیز توصیه های سیاستگذارانه برای غلبه بر مشکلات ارائه شده است.
با آغاز جنگ اوکراین، چشمانداز رشد متوسط جهانی به سمت کاهش مورد بازنگری قرار گرفت. ترازهای مالی بسیاری از کشورها رو به وخامت گذارده است و تنها در پی افزایش قیمت ذرت و گندم، 5/1 درصد از درآمد واقعی متوسط خانوار کاهش پیدا کرده است. در سرتاسر جهان، افراد بیشتری با شرایط مشابه قحطی و همچنین شرایط اضطراری گرسنگی شدید مواجه شده اند. اثرات ماندگار همه گیری کرونا، همراه با جنگ در اوکراین و تأثیرات تغییرات آب و هوایی، احتمالاً مجدداً رتبه فقر را بیشتر افزایش می دهد و با افزایش فقر، آسیب پذیری به ویژه برای زنان و دختران افزایش می یابد.
با توجه به ماهیت سیستماتیک بحران موجود، بهکارگیری اراده سیاسی قوی ضرورت دارد. اتخاذ رویکردهای موجز و تدریجی کارساز نخواهد بود. پویایی چرخه معیوب که این گزارش، آن را بهوضوح نشان میدهد، حاکی از این امر است که حل بعد غذایی این بحران، نیازمند اقدامات ویژهای در زمینه انرژی و مالی نیز است.
- بهمنظور کاهش اثرات بحران، ثبات بازارها باید افزایش یابد و میزان بدهیها و قیمت کالاها باید تثبیت شود. این امر برای بازگرداندن فوری دسترسی به غذا برای همه مردم در تمامی کشورها بهمنظور دستیابی به حق برخورداری از غذا با منابع عادلانه و کافی با قیمتهای در دسترس ضروری است. سایر ابتکارات عبارتاند از تداوم توزیع ذخایر استراتژیک غذا و انرژی در بازارها، کنترل احتکار و سایر رفتارهای سوداگرانه، اجتناب از اعمال محدودیتهای تجاری غیرضروری و تعهد به افزایش بهرهوری در استفاده از انرژی و کود در کشورهای توسعهیافته.
- اقدامات دیگر بهمنظور افزایش دسترسی، درعینحال ایجاد انعطافپذیری، میتواند شامل موارد زیر باشد: افزایش تولید محلی مواد غذایی مختلف (تشویق به مصرف انواع ناآشنای معمول)، تنوع بخشیدن به منابع غذاهای وارداتی، کاهش اتلاف و ضایعات مواد غذایی؛ افزایش دسترسی کشاورزان به کود و تداوم تبادل بهمنظور تولید پایدار
- بهمنظور افزایش امنیت انرژی، میتوان اقداماتی را بهمنظور افزایش چشمگیر حجم سرمایهگذاری در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر مبتنی بر فناوریهایی مانند خورشید، باد، هیدروژن و غیره انجام داد. علاوهبرآن، موضوع زنجیره تأمین جهانی فعلی و هزینههای مواد اولیه برای سیستمهای انرژی تجدیدپذیر و اقداماتی مانند سرمایهگذاری در کارخانههای تولید/مونتاژ محلی در مراکز منطقهای نیز بر میزان دسترسی تأثیر میگذارد.
- بحران فعلی، اهمیت توسعه طرحهای انتقال انرژی و طرحهای انرژی هماهنگ از جمله هدف پایان بخشیدن به کمبود انرژی را نشان میدهد.
- بهمنظور ارتقا ظرفیت مردم و کشورها برای مقابله با بحران، ساختارهای حمایت اجتماعی و شبکههای سلامتی باید بهمنظور بهرهگیری فوری، گسترده و تقویت شوند و شرایط مالی باید ارتقا یابد.
- باید به نیازهای تغذیهای افراد آسیبپذیر و همچنین زنان و کودکان توجه ویژهای شود.
- مصرفکنندگان آسیبپذیر انرژی باید در برابر افزایش قیمتها توسط اقدامات جبرانی که از طریق مالیات بر سود بادآورده شرکتهای انرژی تأمین میشود، مورد حمایت قرار گیرند.
- بهعنوان بخشی از تلاش برای ارتقا محیط مالی، کشورها باید متعهد به ارتقا مدیریت مکانیسمهای توزیع بذر و کود باشند. ناکارآمدیهای تاریخی و حکمرانی ضعیف هزینهبر بوده و بازارهای کارآمد و مؤثر را تضعیف کرده است.
- کمکهای بشردوستانه نیز ضرورت دارد و باید بهزودی با همکاری بازیگران توسعهیافته، پول نقد و همچنین مواد غذایی و سایر اقلام موردنیاز به روشهایی که موجب تقویت توانمندیهای محلی و بهحداقلرساندن وابستگی به گروههای خارجی شود، تأمین گردد.
- مکانیسمهای مالی بینالمللی موجود باید بهمنظور حمایت از اقدامات مالی جدی کشورها، به طور کامل تأمین مالی و عملیاتی شوند.
- بانکهای توسعه چندجانبه باید سرمایههای خود را تجمیع کنند و نسبتهای وامدهی منعطفتری را اعمال کنند.
- باتوجهبه سختتر شدن شرایط مالی، بازارهای اوراق قرضه به روی بسیاری از کشورهای بسته است و کشورهایی که قادر به دریافت وام هستند باید آن را با نرخهایی انجام دهند که بهشدت ثبات بدهیهایشان را به خطر میاندازد.
- باتوجهبه ماهیت جهانی بحران فعلی، صندوق بینالمللی پول باید افزایش نرخ بهره را حداقل برای مدت دو سال به تعلیق درآورد.
- اعطای مجوز جدید برای حق برداشت ویژه و همچنین دریافت تعهدات بیشتر برای کشورهایی که از موقعیت بالایی در ذخیره خارجی برخوردارند، بهسرعت موردنیاز است.
- طرح تعلیق خدمات بدهی 20 G باید تمدید شود و سررسیدها نیز باید به مدت دو تا پنج سال به تعویق بیفتد.
- ارتقا چارچوب مشترک بهمنظور مواجهه با بدهی برای کشورهای معدودی که آن را درخواست کردهاند، ضرورت دارد.
- علاوه بر این، پیگیری یک رویکرد سیستماتیک بهمنظور بازسازی و کاهش بدهیهای چندجانبه که مشمول کشورهای آسیبپذیر با درآمد متوسط میشود نیز باید صورت پذیرد تا از ارائه راهحلهای بلندمدت برای چالشهای فعلی، اطمینان حاصل شود.
- سیاستگذاران باید تمامی مشکلات افزایش اخیر هزینههای زندگی را درک کنند. در شرایط فعلی، تورم بیش از اینکه علت باشد، توصیفی از شرایط است. اقداماتی مانند افزایش نرخ بهره با هدف مهار تورم از طریق کاهش تقاضا، منجر به کاهش اختلالات ناشی از عرضه نخواهد شد. درعینحال در مواجهه با این اختلالات، تلاش برای حفظ عرضه محدود مانند ممنوعیت صادرات، ممکن است منجر بهسرعت بخشیدن به نوسان قیمتها شود و بحران را طولانی تر کند.