مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در پنجاه و ششمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده است.

در بخش تحولات جهان، پس از خبر جنجال ­آفرینی بالون­های اطلاعاتی چینی بر فراز آمریکا که موجبات اعمال تحریم­های جدیدی را برای شش شرکت هوا-فضای چینی فراهم آورد، تحولات روسیه همچنان در مرکز توجه قرار دارد. تحریم‌های غربی اعمال شده بر این کشور، از جمله در نظر گرفتن سقف قیمت اجباری بر روی محصولات نفتی، سبب شد تا روسیه در اقدامی تلافی­ جویانه، تصمیم کاهش تولید نفت خود را اعلام نموده و جهان را در انتظار بازخورد این سیاست داوطلبانه قرار دهد. فشارها سبب شده تا سیاست چرخش به سمت شرق روسیه سرعت بیشتری به خود بگیرد، به نحوی که در حال حاضر اقتصاد روسیه وابستگی بالایی به سرمایه چینی داشته و ضمن حفظ عنوان پمپ بنزین چین، تبدیل به بزرگ­ترین تامین کننده محصولات کشاورزی و غذایی این کشور نیز شده است. علی­رغم هشدار آمریکا در مورد عدم تبعیت از محدودیت­های اعمال شده بر روسیه به کشورهایی نظیر عمان، امارات و به ویژه ترکیه، روسیه با تصویب استراتژی جذاب توسعه بازار مالی 2030-2023، زمینه را برای افزایش سرمایه­ گذاری خارجی و در نتیجه تامین نقدینگی مورد نیاز خود از طریق کشورهای دوست فراهم آورده است. خبر جالب توجه دیگر، بحث افزایش احتمال بروز جنگ­های تجاری میان کشورهای جهان بر سر سیاست­های اقلیمی و محافظتی زیست محیطی است که اغلب کشورها و شرکت‌های خارجی که قوانین زیست‌محیطی ضعیف‌تری دارند را با اعمال تعرفه ­های تجاری تحت فشار قرار می­دهد.

در بخش تحولات منطقه، عربستان در ادامه رویکرد توسعه­ ای خود در سال­های اخیر، با انجام اصلاحاتی در بخش گردشگردی توانست بیشترین میزان جذب توریست را در میان کشورهای عربی و در سه ماهه ابتدای سال 2022 داشته باشد. امضای یادداشت تفاهمی با شرکت سامسونگ کره جنوبی در راستای توسعه فناوری­های نوین و مشارکت در اجرای ایده بلندپروازانه ساخت یک کلان­شهر هوشمند و آینده ­نگر در عربستان، در همین راستا انجام شد. همچنین با هدف ادغام بیشتر این کشور با شبکه‌های تجارت جهانی و ارتقای امتیاز در شاخص اتصال خطوط کشتی‌رانی آنکتاد، اخیرا سازمان بنادر عربستان سعودی بندر تجاری جبیل را به مسیر کشتیرانی سرویس خلیج هند اضافه نمود. امارات نیز پس از امضای توافقنامه ابراهیم در سپتامبر 2020 با هدف ارتقای تجارت با اسرائیل، با ثبت رکوردی تاریخی افزایش 110 درصدی تجارت کالا، جایگاه خود را در نقشه تجاری شرکای این کشور تحکیم نمود. امارات در مسیر توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر خود نیز حوزه انعقاد توافقنامه ­ها را تا کشورهای آفریقایی گسترش داده است. در سمت شرق منطقه اما پاکستان بعد از اختلافات رخ داده با چین بر سر پروژه ارتقای راه­ آهن مسیرهای کریدور اقتصادی چین-پاکستان، از روسیه به منظور سرمایه­ گذاری و مشارکت دعوت نموده است. همچنین مقامات این کشور به دلیل اهمیت بهره­ گیری از ظرفیت‌های همکاری در حوزه راه آهن ترانس افغان، به همراه کشور ازبکستان، قول مشارکت مالی در این طرح را به طالبان داده ­اند. قزاقستان نیز با توجه به چشم انداز مثبت شرایط ژئواکونومیک خود، در تلاش برای جذب حدود 150 میلیارد دلار سرمایه­ گذاری مستقیم خارجی طی هفت سال آینده است.