کوبا، بزرگ‌ترین جزیره کارائیب، در ۱۵۰ کیلومتری جنوب ایالت فلوریدا و در ورودی خلیج مکزیک قرار دارد و از موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه‌ای برخوردار است که آن را در مرکز رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی قرار داده است. این کشور با تسلط بر مسیرهای مهم دریایی کارائیب و برخورداری از منابع طبیعی مانند نیکل، شکر، تنباکو و زمین‌های کشاورزی حاصلخیز، همواره اهمیت استراتژیک برای قدرت‌های خارجی داشته است.

انقلاب ۱۹۵۹ به رهبری فیدل کاسترو نظام تک‌حزبی و کمونیستی کوبا را تثبیت کرد و این کشور را در جبهه مقابل ایالات متحده قرار داد. تحریم‌های ایالات متحده که از سال ۱۹۶۲ آغاز شد، همچنان اصلی‌ترین مانع رشد اقتصادی کوباست و خساراتی سنگین به این کشور وارد کرده است. در واکنش به بحران‌ها، دولت کوبا به تدریج اصلاحاتی محدود مانند اجازه فعالیت بخش خصوصی در مقیاس کوچک از سال ۲۰۰۹ اجرا کرده است، اما کنترل حزب کمونیست بر اقتصاد همچنان گسترده باقی مانده است.

منابع درآمدی کوبا متنوع اما محدودند؛ صادرات خدمات پزشکی به بیش از ۹۰ کشور جهان، صادرات نیکل، تنباکو، شکر و محصولات دارویی نقش محوری دارند. گردشگری نیز تا پیش از همه‌گیری کرونا و تشدید تحریم‌ها سهم بزرگی در اقتصاد ایفا می‌کرد. چین، ونزوئلا، روسیه، اسپانیا و کانادا شرکای اصلی تجاری کوبا هستند. چین با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی و زیرساخت، روسیه با ارائه وام‌ها و ونزوئلا با تأمین نفت، هرکدام نقش مهمی در اقتصاد کوبا دارند. دیپلماسی پزشکی نیز از مهم‌ترین ابزارهای سیاست خارجی کوباست که نه‌تنها حسن نیت و وجهه جهانی کوبا را تقویت کرده بلکه منبعی برای کسب درآمد و ایجاد پیوندهای اقتصادی نیز بوده است.

روابط ایران و کوبا نمونه‌ای از همکاری میان کشورهایی است که با تحریم‌های ایالات متحده مواجه‌اند. این روابط در حوزه‌های پزشکی و بیوتکنولوژی برجسته است و در حوزه‌هایی مانند خودروسازی، منسوجات، آلومینیوم، نیکل، محصولات کشاورزی و شیلات نیز ظرفیت همکاری وجود دارد. فاصله جغرافیایی، تحریم‌های آمریکا، مشکلات لجستیکی و محدودیت‌های اقتصادی داخلی کوبا چالش‌های اصلی در مسیر گسترش روابط هستند. با توجه به برنامه‌های ایران برای تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی و اهمیت راهبردی آمریکای لاتین، کوبا می‌تواند مقصدی ارزشمند باشد. تجربه چین، روسیه و حتی کشورهای منطقه‌ای مانند برزیل نشان می‌دهد کوبا ظرفیت پذیرش بازیگران تازه‌ای مانند ایران را دارد، به شرطی که راهبردی هدفمند طراحی و پیگیری شود.

مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش‌های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش‌ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند.

در صد و سیزدهمین گزارش از این سلسله گزارش‌ها، گلچینی از تحولات اخیر در سه لایه جهانی و منطقه‌ای محیط ژئواکونومیک ایران و گزیده‌ای از پژوهش‌های تازه ارائه شده است.

در تحولات جهانی فعالیت تولیدی چین در ماه ژوئن برای سومین ماه پیاپی در وضعیت انقباضی باقی ماند. داده شاخص مدیران خرید، همچنان نشان‌ دهنده چشم‌انداز ضعیف در بخش صنعت است؛ چشم‌اندازی که تحت ‌تاثیر کاهش تقاضای خارجی، فشارهای ناشی از افت قیمت‌ها و تداوم تنش‌های تجاری تضعیف شده است. بر اساس گزارشی رسمی، سود شرکت‌های صنعتی چین در ماه مه نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۹.۱ درصد کاهش یافته است. این افت سود، نشانه‌ای از توقف روند احیای نسبی سودآوری در ماه‌های مارس و آوریل تلقی می‌شود و عمدتا ناشی از کاهش قیمت تولیدکننده و کاهش حاشیه سود بنگاه‌هاست. در چنین شرایطی، انتظار می‌رود سیاست‌گذاران اقتصادی چین همچنان رویکردی حمایتی در پیش گیرند. بانک مرکزی چین در حال بررسی کاهش بیشتر نرخ سپرده قانونی و گسترش ابزارهای تامین مالی هدفمند برای حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط صنعتی است.

به ‌تازگی رسانه‌های هندی گزارش دادند که دولت هند به ‌طور رسمی بررسی مسیر ترانزیتی بین‌المللی ماورای خزر، موسوم به «کریدور میانی»، را آغاز کرده است. این مسیر که به ‌عنوان یکی از مهم‌ترین گزینه‌های جایگزین برای اتصال چین به اروپا بدون عبور از روسیه یا ایران شناخته می‌شود، در کانون توجه راهبردی هند قرار گرفته است. هدف اصلی این ارزیابی، کاهش وابستگی به طرح «کمربند و جاده» چین و مدیریت مخاطرات ژئوپلیتیکی ناشی از مسیرهای دریایی، از جمله کانال سوئز، عنوان شده است.

در تحولات منطقه در پی تحولات اخیر اقتصادی و تداوم فشارهای ناشی از کاهش قیمت نفت، شرکت‌ها و موسسات مالی در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، مسیر تازه‌ای را برای تامین مالی پروژه‌های کلان خود در پیش گرفته‌اند. گزارش‌های جدید نشان می‌دهد که وام گیرندگان این منطقه به‌طور فزاینده‌ای به بازارهای مالی آسیا روی آورده و از بانک‌های این منطقه برای دریافت وام و تسهیلات اعتباری بهره می‌برند. به ‌نظر می‌رسد این تغییر مسیر در تامین مالی، بخشی از یک راهبرد گسترده‌تر برای کاهش وابستگی به منابع غربی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های نقدینگی در بازارهای شرقی باشد.

اتحادیه اقتصادی اوراسیا و امارات متحده عربی توافقی را به امضا رساندند که بر اساس آن، تعرفه‌های واردات بر ۸۵ درصد از کالاهای تجاری میان دو طرف به ‌تدریج حذف خواهد شد. این توافق با هدف تسهیل تجارت دوجانبه و گسترش دسترسی متقابل به بازارها انجام گرفته و در صورت اجرای کامل، می‌تواند الگویی نوین در روابط تجاری فرامنطقه‌ای میان اوراسیا و خلیج فارس پدید آورد.

گذرگاه مرزی القائم ـ البوکمال پس‌ از سه سال تعطیلی مقطعی، به‌ طور رسمی برای تردد مسافر و تبادل کالا بازگشایی شد. این تصمیم بر اساس ارزیابی امنیتی مشترک میان بغداد و دمشق اتخاذ شده و گامی مهم در راستای عادی‌سازی روابط اقتصادی و لجستیکی میان دو کشور به ‌شمار می‌آید. بازگشایی این معبر نه‌تنها مرز را برای مبادلات روزمره فعال می‌سازد، بلکه آن را به نقطه‌ای راهبردی در زنجیره‌های تامین منطقه‌ای تبدیل می‌کند. گذرگاه القائم ـ البوکمال در جایگاه پیوندی راهبردی میان سه کریدور منطقه‌ای قرار گرفته است.

در پژوهش‌های تازه گزارش سرمایه‌گذاری جهانی سال ۲۰۲۵، که به ‌تازگی از سوی کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد منتشر شده است، یکی از مهم‌ترین اسناد تحلیلی در حوزه جریان‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی به ‌شمار می‌آید. این گزارش با تمرکز ویژه بر «اقتصاد دیجیتال»، به بررسی روندها، چالش‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال ۲۰۲۴ و ترسیم چشم‌انداز آن در سال ۲۰۲۵ می‌پردازد و تصویری جامع از پویایی‌های اقتصاد جهانی در این حوزه ارائه می‌دهد. در شرایطی که جهان همچنان با پیامدهای اقتصادی ناشی از همه‌گیری کووید ۱۹، بی‌ثباتی‌های ژئوپلیتیکی، بحران انرژی و تحولات عمیق فناورانه روبه‌روست، این گزارش با ارائه داده‌های دقیق، تحلیل‌های منطقه‌ای و بخش‌محور و نیز بررسی سیاست‌های نوظهور، به‌ویژه در عرصه دیجیتال، نقشی راهبردی در هدایت تصمیم‌گیران سیاسی، فعالان اقتصادی و نهادهای توسعه‌ای ایفا می‌کند.