ایران در جدول داده-ستانده بین کشوری
مدل پایهای داده- ستانده عموماً از دادههای اقتصادی مشاهدهشده برای منطقه جغرافیایی خاص (کشور، ایالت، شهر و غیره) طراحی میشود. الگوی داده- ستانده به فعالیت گروهی از صنایع مربوط میشود که هم محصولات (ستاندهها) را تولید میکنند و هم محصولاتی را از سایر صنایع (نهادهها) خریداری میکنند که در فرآیند تولید ستانده هر صنعت مصرف میشود.
تاریخچه تدوین جداول داده-ستانده بین کشوری و جهانی به دهههای 1960 و 1970 میلادی برمیگردد و در دهه 1990 میلادی اوج میگیرد و با گسترش فناوری دیجیتال و دادهها همچنان در حال گسترش و تکمیل است. ازلحاظ توجه دستگاههای برنامهریزی، این موضوع ابتدا در آمریکای شمالی و سپس با محوریت ژاپن در کشورهای جنوب شرق آسیا و بعدازآن در اتحادیه اروپا موردتوجه قرار گرفت. سپس در بسیاری کشورها ازجمله ژاپن و چین بسیار گسترش یافته و این کشورها علاوه بر تدوین جداول بین کشوری با جزئیات مناطق مختلف خود به پیوندهای بین کشوری متصل شدهاند.
اما در این روند علمی-کاربردی جهانی شکل گرفته، نقش کشور ایران ناچیز بوده است، این در حالی است که در سطح ملی، ایران جزو کشورهای با تجربه درخشان و غنی در دهه 1340 و 1350 شمسی و بعد آن بوده است. نکته دیگر در این زمینه است که ایران در سال 1350 از طریق انعقاد قرارداد با موسسه بتل، موفق شد در قالب یازده منطقه برنامهریزی، بیستوچهار جدول شامل یازده جدول منطقهای برای سال 1351 و یازده جدول برای سال نهایی برنامه پنجم عمرانی پیش از انقلاب یعنی سال 1356 و دو جدول ملی برای همین سالها تهیه کند. بااینحال نه از داخل کشور و نه از بیرون کشور، در هیچ برهه، اتصال جداول ملی و منطقهای ایران به جداول بین کشوری و جهانی بهصورت نهادمند در دستور کار نبوده است و لذا امکان استفاده از این ابزار تحلیلی و برنامهریزی اقتصادی و تجاری بین کشوری برای ایران فراهم نشده است.
دسترسی گسترده به فناوری دیجیتال پرسرعت، تحلیل داده ستانده را به ابزار کاربردی و مفیدی برای تحلیل اقتصادی در بسیاری از سطوح جغرافیایی محلی، منطقهای، ملی و حتی بینالمللی و بین کشوری تبدیل کرده است. پیش از ظهور کامپیوترهای جدید، الزامات محاسباتی الگوهای داده ستانده، اجرای آنها را دشوار و حتی غیرعملی میساخت. امروزه از این ابزار با پیشرفت فناوری و بانک دادهها و استانداردهای حسابهای ملی راحتتر شده و این الگوها بهطور گسترده در سراسر جهان به کار گرفته میشوند. سازمان ملل متحد، داده- ستانده را بهعنوان ابزار برنامهریزی عملی برای کشورهای درحالتوسعه ترویج نموده و از یک سیستم استاندارد حسابهای اقتصادی برای تدوین جداول داده- ستانده پشتیبانی کرده است. همچنین تعاملات بین کشورهای جهان توسط سازمانهای بینالمللی مختلف تهیه میشود که میتوان به سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، بانک توسعه آسیایی، نهاد اقتصادهای توسعهIDE-JETRO وکنسرسیوم های تحقیقاتی مانند پایگاه دادهای داده ستانده جهانی، پایگاه داده -ستانده چند منطقهای جهانی معروف به EORA، پایگاه دادهای مربوط به عرضه و مصرف چند منطقهای محیط زیستی، پایگاه دادهای موسوم به EXIOBASE یا مجموعه نوظهوری از جداول داده- ستانده بین کشوری، حسابهای بینالمللی و جهانی کامل برای تحقیقات در زمینه تحلیلهای داده -ستانده معروف به FIGARO که توسط آژانس کمیسیون اروپا؛ یورواستات تهیه میشود اشاره کرد.
داده- ستانده همچنین بهعنوان بخشی از چارچوب یکپارچه معیارهای حسابداری اجتماعی و اشتغال مرتبط با تولیدات صنعتی و سایر فعالیتهای اقتصادی و برای تطبیق با موضوعاتی مانند جریان محصولات و خدمات بین منطقهای یا بینالمللی و یا برای حسابداری مصرف انرژی و آلودگیهای محیط زیستی مرتبط با فعالیتهای توسعه یافته است.
این کتاب بخشی از یک پروژه طراحیشده در مرکز پژوهشهای اتاق ایران است که تلاش میکند ضمن بررسی ادبیات علمی و تجربی این موضوع در سطح جهان، اتصال جدول داده-ستانده ملی سال 1395 بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران را به جدول داده-ستانده بین کشوری سال 2016 سازمان همکاری و توسعه اقتصادی فراهم کند و گام کوچکی در پوشش این خلأ علمی و کاربردی بردارد. از این پایگاه داده میتوان در تدقیق بسیاری از سیاستگذاریهای تجاری و اقتصادی بین کشوری بهرهبرداری نمود. همچنین این جدول برای اتاقهای مشترک بین ایران و کشورهای در جدول مذکور (که بالای 90 درصد تولید ناخالص داخلی دنیا را شکل میدهند) زمینه برنامهریزی اقتصادی برای توسعه تجارت فیمابین را فراهم میکند. امید است با در دسترس قرار گرفتن این کتاب، این شرایط توسط اتاقهای مشترک ایران و سایر کشورها، محققان و سیاستگذاران و مسئولین اقتصادی کشور فراهم گردد.