مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هشتاد و دومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه ­ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

در بخش تحولات جهان، بر اساس گزارش رسانه های روسی، به نقل از بازرگانان فعال در امارات متحده‌ی عربی، چندین بانک بزرگ این کشور به دلیل نگرانی از تحریم‌های ثانویه از سوی غرب، اقدام به بستن حساب‌های شرکت‌ها و افراد روسی کرده‌اند. در خبری دیگر و بر اساس داده‌های جدیدی که توسط وزارت بازرگانی آمریکا منتشر شده، مکزیک در سال 2023 برای اولین بار طی20 سال گذشته، به نخستین منبع کالاهای وارداتی به آمریکا تبدیل شد. این کشور موفق شد تا در این زمینه از چین پیشی بگیرد و برای اولین بار، رتبه نخست در صادرات به آمریکا را به خود اختصاص دهد. بررسی طرح تحریم شرکت‌های چینی و هندی که با روسیه در تعامل هستند از سوی اتحادیه اروپا و  سرمایه‌گذاری یک‌میلیارد دلاری چین برای تسهیل دسترسی به مواد معدنی کلیدی از دیگر اخبار مهم بین المللی است. اما رئیس صندوق بین‌المللی پول اخیرا مدعی شد هرچند که حملات انصارالله یمن به کشتی‌ها در دریای سرخ، بر نرخ‌های بیمه و حمل‌ونقل تأثیرات قابل‌توجهی داشته است، اما این امر تاکنون بر چشم‌انداز رشد اقتصادی جهانی، تأثیری برجای نگذاشته است. در واقع، هر چند که این تنش‌ها، هزینه ترانزیت کالا را افزایش داده است، اما این فشارها، هنوز به‌اندازه‌ای نیست که پیش‌بینی‌ها در مورد تورم جهانی را افزایش دهد.

 در تحولات منطقه ای،  توافق هند و امارات متحده عربی برای ایجاد کریدور تجاری ، افزایش صادرات غیرنفتی عربستان به آفریقا،  افزایش صادرات پاکستان به افغانستان و  افزایش تعاملات تجاری افغانستان با کشورهای آسیای مرکزی از جمله اخبار مهم بود. در تحولی مهم اسرائیل قصد دارد به‌منظور دورزدن مسیر ترانزیت دریای سرخ که توسط نیروهای انصارالله یمن محدود شده است، اقدم به ایجاد یک مسیر تجاری زمینی به‌منظور کاهش هزینه و زمان حمل‌ونقل کالا نماید. مسیر جدید زمینی، از طریق خلیج‌فارس و عبور از امارات متحده عربی، عربستان سعودی و اردن، امکان واردات کالا به اسرائیل را فراهم خواهد ساخت. در تحرکی دیگر و بر اساس گزارش اخیر دفتر نخست‌وزیری قزاقستان، این کشور متعهد به افزایش حجم عرضه نفت خود از طریق مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی خزر (TITR) یا کریدور میانی به سه میلیون تن در عرض دو سال آتی شده است؛ این در حالی است که در سال 2023 حدوداً یک میلیون تن نفت از طریق کریدور میانی حمل شده است و این کشور قصد دارد تا در سال جاری، آن را به 1.5 میلیون تن افزایش دهد.  دولت قزاقستان همچنین اعلام کرد که 19 ماده معدنی از 34 ماده حیاتی در سبد وارداتی اتحادیه اروپا را تامین می کند.

در بخش پژوهش‌های تازه، آنکتاد در گزارش جدیدی تحت عنوان "توسعه سرمایه‌گذاری خارجی شرکت‌های کوچک و متوسط"، به بررسی روند سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها و سیاست‌هایی پرداخته که می‌تواند به ارتقای پیوندهای آنان با بازار جهانی کمک کند. بانک جهانی نیز در گزارشی که اخیراً تحت عنوان " مشاغلی برای یک سیاره زیست‌پذیر: پتانسیل ایجاد شغل در روند انتقال به انرژی پاک"منتشر کرده نکات مهمی را در مورد یکی از مهم‌ترین روندهای تغییر در اقتصاد جهانی و آثار آن بر بازار کار ارائه داده است. بانک جهانی همچنین در گزارش دیگری به روند گذار اقتصادهای اروپایی و آسیای مرکزی به اقتصاد سبز پرداخته، چالش های این روند را بررسی کرده و توصیه هایی ارائه داده است. توجه به نکات این گزارش می تواند در تدوین سیاست های اقتصادی ایران برای گذار به اقتصاد سبز نیز مفید واقع شود.

مرکز پژوهش­های اتاق ایران ضمن انتشار گزارش " تحولات چشم‌انداز روابط ایران و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس" به بررسی فراز و فرودهای روابط ایران با اعضای شورای همکاری خلیج فارس و متغیرهای مهم تاثیرگذار بر این روند پرداخته است.

در بخش اول گزارش، روندهای اصلی مؤثر بر محیط پیرامونی ایران بررسی شده که شامل مواردی نظیر کاهش تمرکز آمریکا بر غرب آسیا و حرکت این کشور به سمت سیاست موازنه از راه دور، تلاش دولت­های عربی برای تنوع­ بخشی به منابع درآمدی، اختلافات در شورای همکاری خلیج فارس و عادی­ سازی روابط اعراب و اسرائیل است.

در این میان عادی سازی روابط با اسرائیل از اهمیت ویژه ­ای برخوردار است. عدم قطعیت نسبت به تضمین‌های امنیتی ایالات متحده، کشورهایی چون عربستان و امارات را به سمت متنوع‌سازی روابط خود سوق داده است. در این میان، اسرائیل به عنوان گزینه‌ای که در وهله نخست تمایل مقابله با فعالیت‌های منطقه‌ای ایران را دارد، از لابی گسترده‌ای در آمریکا و اروپا برخوردار است و مهم‌تر اینکه می‌تواند به لحاظ نظامی، امنیتی و اطلاعاتی به تأمین بخشی از نیازهای دولت‌های عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس بپردازد، مورد توجه آن‌ها قرار گرفته است. این وضعیت به اسرائیل نیز این امکان را می‌دهد که حضور ایران در سوریه و نزدیکی آب‌های مدیترانه را از طریق نفوذ در خلیج فارس، باب‌المندب و دریای سرخ موازنه کند.

افزایش حضور اقتصادی، سیاسی و نظامی اسرائیل در منطقه خلیج فارس بر منافع ملی ایران اثرگذار خواهد بود. این تأثیرات البته کشور به کشور متفاوت است و به سطح و نوع روابط ایران با اعضای شورای همکاری از یک‌سو و میزان ارتقای روابط اسرائیل با این کشورها از سوی دیگر بستگی دارد.  

 در بخش دوم گزارش، متغیرهای مؤثر بر تحولات آتی شامل گفت‌وگوهای ایران و عربستان و مذاکرات وین برای احیای برجام مورد بررسی قرار گرفته است. انگیزه مذاکرات دو رقیب سنتی یعنی ایران و عربستان ناشی از عواملی نظیر جنگ یمن و پایان ریاست جمهوری ترامپ در آمریکا، تمایل تهران برای برقراری روابط اقتصادی و سیاسی با همسایگان جنوبی و استفاده از برخی منافع حاشیه‌ای آن ازجمله آغاز دوباره حج تمتع و عمره مفرده و نیز گردشگری طبیعت و سلامت است. اما با وجود محتمل بودن کاهش روابط منازعه‌آمیز میان ایران و عربستان، به مجموعه‌ای از دلایل ازجمله توسعه روابط عربستان با اسرائیل، انگاره‌ها و مسائل ایدئولوژیک و درک تهدیدآمیز بودن سیاست‌های منطقه‌ای تهران ازسوی ریاض پیشبرد سیاست کاهش تنش با دشواری مواجه خواهد بود.

 مذاکرات احیای برجام سبب ایجاد حساسیت­ها و نگرانی­هایی در فضای شورای همکاری خلیج فارس نیز شده است. همسایگان جنوبی ایران به دلایل گوناگون ایدئولوژیک، ژئوپلتیک و امنیتی و اقتصادی تقویت روابط ایران با غرب را بدون در نظر گرفتن منافع و نگرانی‌هایشان برنمی‌تابند و تجربه خروج آمریکا از برجام نشان داد آن‌ها برای کارشکنی در این مسیر حاضر به انجام اقدامات زیادی هستند.