خلاصه کاربردی

• این گزارش به بررسی مشارکت ترکیه در زنجیره‌ ارزش جهانی و پیامدهای آن بر اقتصاد این کشور می‌پردازد.
• سهم بالای کالاهای واسطه‌ای در صادرات ترکیه نشان‌دهنده ادغام عمیق‌ این کشور در زنجیره‌ ارزش جهانی است.
• تنوع مقاصد صادراتی، تعامل گسترده‌تر ترکیه با زنجیره‌ ارزش جهانی را به تصویر می‌کشد.
• اتکای به واردات برای تولید صادرات، بیانگر نقش واردات در مشارکت عمیق‌تر در زنجیره‌های ارزش است.
• شاخص مشارکت پسینی (BPI): نشان‌دهنده میزان ارزش افزوده خارجی در صادرات ترکیه و ادغام در زنجیره‌های ارزش است.
• شاخص مشارکت پیشینی (FPI): به ارزش افزوده‌ای که صادرات ترکیه به مراحل بعدی تولید اضافه می‌کند و به نشان‌دهنده مشارکت این کشور در فعالیت‌های تولیدی پیچیده اشاره دارد.
• سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در تقویت مشارکت ترکیه در زنجیره‌ ارزش جهانی و جذب سرمایه و فناوری‌های پیشرفته نقش به سزایی دارد. شرکت‌های چندملیتی با افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌های داخلی ترکیه و ادغام آن‌ها در شبکه‌های تولید جهانی، سهم به سزایی در مشارکت این کشور در زنجیره‌ها ایفا می‌کنند.
• توافق‌نامه‌های تجارت آزاد (FTAs) و اتحادیه گمرکی با اتحادیه اروپا، ادغام ترکیه در زنجیره‌ ارزش جهانی را تسهیل می‌کنند.
• مشوق‌های سرمایه‌گذاری و سیاست‌های مالیاتی، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب و زیرساخت‌های تولیدی و صادراتی را تقویت می‌کنند.
• چالش‌هایی مانند زیرساخت‌ها، سرمایه انسانی و تحقیق و توسعه می‌توانند مانع مشارکت عمیق‌تر ترکیه در زنجیره‌ ارزش جهانی شوند.
• موقعیت جغرافیایی ترکیه و روابط اقتصادی با کشورهای همسایه، فرصت‌هایی را برای تقویت نقش این کشور در زنجیره‌ ارزش جهانی فراهم می‌کنند.

ترکیه با اتکا به مزیت‌های خود و اجرای سیاست‌های مناسب، می‌تواند حضور خود در زنجیره‌ ارزش جهانی را ارتقا داده و به توسعه اقتصادی پایدار دست یابد.

این گزارش به بررسی سرمایه‌گذاری‌ها و تلاش‌های کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس برای مشارکت در زنجیره‌های ارزش جهانی می‌پردازد. با توجه به موقعیت ژئواستراتژیک این منطقه در مسیرهای تجاری جهانی، کشورهای عضو در تلاش هستند تا از طریق توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل و مشارکت در انقلاب چهارم صنعتی، نقش خود را در زنجیره‌های ارزش جهانی تقویت کنند.

نقاط قوت

• موقعیت ژئواکونومیک: خلیج فارس در میان مسیرهای کلیدی تجارت بین آسیا و اروپا قرار دارد و بخش مهمی از نفت جهان از این منطقه تامین می‌شود. کشورهای شورای همکاری کانون تجارت و از مهم‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان هستند.
• زیرساخت‌های حمل و نقل پیشرفته: کشورهای عضو، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در توسعه فرودگاه‌ها، بنادر، جاده‌ها و خطوط ریلی انجام داده‌اند. بندرهای جبل‌علی در امارات و ملک‌عبدالله در عربستان از شلوغ‌ترین بنادر جهان هستند.
• جذب سرمایه‌گذاری خارجی: این منطقه سالانه حجم قابل توجهی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را در بخش لجستیک و زیرساخت جذب می‌کند.
• مشارکت بخش خصوصی: کشورهای عضو از طریق مشارکت‌های بخش دولتی و خصوصی، به دنبال جذب سرمایه‌گذاری و تخصص بخش خصوصی در توسعه زیرساخت‌ها هستند.

نقاط ضعف

• وابستگی به درآمدهای نفتی: اقتصادهای کشورهای عضو همچنان به شدت به درآمدهای نفتی وابسته هستند، امری که می‌تواند آسیب‌پذیری آن‌ها را در برابر نوسانات قیمت نفت افزایش دهد.
• محدودیت‌های زیرساخت: با وجود سرمایه‌گذاری‌های گسترده، برخی از زیرساخت‌های حمل و نقل همچنان با محدودیت‌های ظرفیت و کارایی مواجه هستند.
• هزینه‌های بالای لجستیک: هزینه‌های بالای حمل و نقل و لجستیک می‌تواند رقابت‌پذیری این منطقه در زنجیره‌های ارزش جهانی را کاهش دهد.
• نیروی کار محدود: کمبود نیروی کار ماهر در برخی از کشورهای عضو می‌تواند توسعه بخش لجستیک را محدود کند.

فرصت‌ها

• رشد تجارت با آسیا: بیش از 50 درصد از تجارت بین‌المللی شورای همکاری خلیج فارس با آسیا انجام می‌شود که فرصت‌های جدیدی را برای توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل ایجاد می‌کند.
• تنوع‌بخشی اقتصادی: توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل می‌تواند به تنوع‌بخشی اقتصادی و کاهش وابستگی به نفت کمک کند.
• همکاری‌های منطقه‌ای: پروژه‌های مشترک مانند راه آهن "اتحاد" می‌تواند به یکپارچگی منطقه‌ای و تقویت همکاری‌ها کمک کند.
• فناوری‌های نوین: به‌کارگیری فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، بلاکچین و اینترنت اشیا می‌تواند کارایی و رقابت‌پذیری این کشورها در زنجیره‌های ارزش را افزایش دهد.

تهدیدها

• تنش‌های ژئوپلیتیکی: درگیری‌های منطقه‌ای و تنش‌های ژئوپلیتیکی می‌تواند توسعه زیرساخت‌ها و همکاری‌های منطقه‌ای را تهدید کند و بر نقش این کشورها در زنجیره‌های ارزش تاثیر منفی شدیدی بگذارد.
• رقابت منطقه‌ای: رقابت میان کشورهای عضو برای جذب سرمایه‌گذاری و تجارت می‌تواند به تضعیف همکاری‌ها منجر شود.
• تغییرات آب و هوایی: تغییرات آب و هوایی و افزایش سطح دریا می‌تواند زیرساخت‌های ساحلی را تهدید کند.
• امنیت سایبری: با افزایش دیجیتالی شدن زنجیره‌های ارزش، تهدیدات امنیت سایبری می‌تواند چالش‌های جدیدی را برای این کشورها ایجاد کند.

در پایان باید اشاره داشت شورای همکاری خلیج فارس با وجود چالش‌هایی مانند وابستگی به نفت و محدودیت‌های زیرساختی، از پتانسیل بالایی برای ایفای نقش مهم‌تر در زنجیره‌های ارزش جهانی برخوردار است. در صورت بهره‌گیری از نقاط قوت و فرصت‌ها و اتخاذ راهکارهای مناسب، ارتقای موقعیت این کشورها در زنجیره‌های ارزش جهانی دور از انتظار نیست.