این گزارش با هدف تقویت تعاملات تجاری جمهوری اسلامی ایران با کشور ساحل عاج و شناسایی مسیرهای جدید برای افزایش صادرات و سرمایه‌گذاری تهیه شده است. ساحل عاج به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد در اتحادیه اقتصادی و پولی غرب آفریقا (WAEMU) و سومین اقتصاد بزرگ در جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (ECOWAS)، یک قطب اقتصادی مهم در منطقه محسوب می‌شود که با رشد اقتصادی پایدار و سیاست‌های دولتی حامی کسب‌وکار، به بازاری جذاب برای توسعه صادرات غیرنفتی تبدیل شده است. موقعیت ژئوپلیتیکی این کشور در کنار اقیانوس اطلس، ساحل عاج را به دروازه‌ای مهم برای دسترسی به بازارهای کشورهای محصور در خشکی مانند مالی و بورکینافاسو تبدیل کرده است.

اقتصاد ساحل عاج طی یک دهه گذشته انعطاف‌پذیری بالایی در برابر اختلالات جهانی نشان داده و با میانگین رشد سالانه بیش از ۶.۵ درصد بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳، در زمره سریع‌ترین اقتصادهای در حال رشد آفریقا قرار گرفته است. دولت ساحل عاج با اجرای سیاست‌های اصلاحی در حوزه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی، به‌دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تنوع بخشیدن به منابع درآمدی خود است. این کشور با جمعیتی حدود ۳۲ میلیون نفر در سال ۲۰۲۳ که بیش از ۶۰ درصد آن زیر ۲۵ سال هستند، یک بازار مصرفی رو به رشد و پویا را شکل داده است. بخش‌های اصلی اقتصاد ساحل عاج شامل خدمات ۵۵.۱ درصد، صنعت ۲۴.۳ درصد و کشاورزی با ۲۰.۶ درصد هستند. با وجود سهم کمتر بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی، این بخش منبع اصلی اشتغال بوده و بیش از ۵۰ درصد جمعیت در آن مشغول به کار هستند. ساحل عاج بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده کاکائو و بادام هندی خام در جهان است که فرصت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی ایجاد می‌کند.

فرصت‌های صادراتی ایران به ساحل عاج به شرح زیر است:

1. کشاورزی و صنایع غذایی: با توجه به موقعیت جغرافیایی ساحل عاج در غرب آفریقا و شرایط اقلیمی مناسب، این کشور پنجمین واردکننده بزرگ برنج در جهان است و با وجود ظرفیت بالا در تولید محصولات کشاورزی، در صنایع تبدیلی و فرآوری دچار ضعف است. این وضعیت فرصت‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری در کشت فراسرزمینی و صادرات محصولات غذایی و کشاورزی مانند برنج، ذرت و سویا و همچنین صادرات ماشین‌آلات کشاورزی و کود شیمیایی فراهم می‌کند.
2. دارو و تجهیزات پزشکی: وابستگی شدید ساحل عاج به واردات محصولات دارویی و تجهیزات پزشکی از اروپا و آسیا، فرصت بزرگی برای ایران در حوزه داروسازی و تجهیزات بیمارستانی ایجاد می‌کند. افزایش جمعیت و تقاضای رو به رشد برای خدمات بهداشتی و درمانی، نیاز به داروهای باکیفیت و مقرون‌به‌صرفه را افزایش داده است.
3. خدمات فنی و مهندسی و مصالح ساختمانی: با توجه به پروژه‌های بزرگ زیرساختی و توسعه شهری، تقاضای بالایی برای مصالح ساختمانی مانند سیمان، فولاد، کاشی و همچنین ماشین‌آلات صنعتی، تجهیزات نیروگاهی و خدمات مهندسی ایجاد شده است. شرکت‌های ایرانی می‌توانند با بهره‌گیری از تجربه و دانش فنی خود در این حوزه‌ها، سهمی از بازار را به دست آورند.
4. کالاهای مصرفی و محصولات پتروشیمی: ایران با ظرفیت تولید مازاد در حوزه‌هایی مانند فولاد، سیمان، محصولات پتروشیمی و کالاهای مصرفی، می‌تواند نیازهای بازار ساحل عاج را تأمین کند و با استفاده از مزیت‌های رقابتی خود، از طریق تهاتر یا تجارت با ارزهای محلی به بازار این کشور وارد شود.

تجارت با ساحل عاج با چالش‌هایی همچون موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای، مشکلات لجستیکی، و رقابت شدید با کشورهای دیگر روبرو است. واردات از کشورهای غیرعضو اتحادیه اقتصادی و پولی غرب آفریقا مشمول مالیات اضافی ۲.۵ درصدی می‌شود و فرآیندهای گمرکی و زیرساخت‌های بندری نیز با چالش‌هایی مانند تأخیر و بوروکراسی مواجه هستند. با این حال، استفاده از ظرفیت تهاتر کالا یا تجارت با ارزهای محلی می‌تواند موانع را کاهش دهد و به دور زدن مشکلات بانکی کمک کند.

پیشنهادهای اجرایی برای اتاق بازرگانی ایران به شرح زیر است:

• تشکیل کارگروه ویژه ایران - ساحل عاج: این کارگروه می‌تواند وظیفه شناسایی دقیق فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری و همچنین ارائه پشتیبانی به تجار و شرکت‌های ایرانی را برعهده گیرد.
• انعقاد توافق‌نامه‌های تجاری دوجانبه: این توافق‌نامه‌ها به کاهش تعرفه‌ها، رفع موانع گمرکی و تسهیل فرآیندهای تجاری کمک شایانی خواهد کرد.
• حمایت از کنسرسیوم‌های صادراتی ایرانی: ایجاد و حمایت از کنسرسیوم‌های صادراتی می‌تواند به ورود منسجم و قدرتمند شرکت‌های ایرانی به بازار ساحل عاج منجر شود و ریسک رقابت را کاهش دهد.
• ترویج تجارت با ارزهای محلی یا تهاتر کالا: با توجه به مشکلات مربوط به انتقال ارز و تحریم‌ها، استفاده از روش‌های جایگزین مانند تهاتر کالا یا تجارت با پول‌های ملی، می‌تواند راهکاری مؤثر برای ادامه و توسعه روابط تجاری باشد.

به‌طور کلی، ساحل عاج نه تنها یک بازار هدف مستقیم برای صادرات ایران است، بلکه دروازه‌ای راهبردی برای حضور در کل منطقه غرب آفریقا محسوب می‌شود. تمرکز بر حوزه‌های کشاورزی، دارویی، فنی-مهندسی و مصالح ساختمانی می‌تواند به شکل‌گیری روابط پایدار و سودآور میان دو کشور منجر شود. با طراحی نقشه راه تجاری روشن و حمایت نهادی، روابط اقتصادی دو کشور قابلیت ارتقا و گسترش چشمگیری خواهد داشت.

با مطالعه روند تحول مقاصد صادراتی ایران از آغاز دوره سند چشم انداز مشاهده می­شود که مقاصد صادراتی به شدت محدود و تنها ارتباط تجاری قوی با چند کشور انجام می­شود. در سال 1384 بیش از 80­% صادرات به 19 کشور بوده است؛ در حالیکه در سال 1400 مقصد بیش از 74­% صادرات تنها به 5 کشور چین، عراق، ترکیه، امارات متحده عربی و افغانستان بوده است. همچنین، از سال 1384 به بعد کشورهای اروپایی و ژاپن از مقصد اصلی صادرات کشور حذف شده­اند؛ اگرچه کشورهای توسعه ­یافته همچون کشورهای اروپایی و ژاپن می­توانند سهم بسزایی در رشد و توسعه کشور و بهره­ مندی از فناوری­های به روز شوند. این در حالی است که کشورهای آفریقایی مزیت­هایی دارند که می­ توانند برای تجارت خارجی ایران و رشد و توسعه مفید باشند. به منظور توسعه تجارت با کشورهای آفریقایی و شناسایی و اولویت ­بندی تجارت کالایی با این جغرافیا، طرح حاضر از الگوی پشتیبان تصمیم و فاکتورهایی همچون شاخص پیچیدگی محصول، تعرفه و شاخص تمرکز استفاده کرده است. همچنین، نقش ایران و رقبای عمده تجاری آن در فعالیت­های اقتصادی کشورهای منتخب آفریقایی (الجزایر، ساحل عاج، مصر، نیجریه، آفریقای جنوبی و تانزانیا- به انتخاب اتاق ایران-آفریقا) و روش­ های ورود (صادرات مستقیم یا تولید مستقیم) مناسب ایران به این بازارها نیز بررسی شده است.

نتایج مبین آن است که ایران پتانسیل گسترش صادرات در کالاهای مرتبط با چند فعالیت زیر دارد. از جمله فعالیت‌های تولید مواد شیمیایی و فرآورده­ های شیمیایی (الجزایر، ساحل عاج، مصر، نیجریه، تانزانیا)؛ تولید فرآورده­ های غذایی، انواع آشامیدنی ­ها، توتون و تنباکو (الجزایر، مصر، نیجریه، آفریقای جنوبی)؛ تولید کک و فرآورده ­های حاصل از پالایش نفت (ساحل عاج، نیجریه، آفریقای جنوبی)؛ تولید فلزات پایه (ساحل عاج، نیجریه، تانزانیا)؛ تولید ماشین ­آلات و تجهیزات طبقه­ بندی نشده در جای دیگر (الجزایر، مصر)؛تولید کاغذ و فرآورده ‏های کاغذی، چاپ و تکثیر رسانه‏ های ضبط شده (مصر، آفریقای جنوبی)؛ کشاورزی و جنگلداری (ساحل عاج، نیجریه)؛ تولید محصولات فلزی ساخته شده، به‌جز ماشین ­آلات و تجهیزات (الجزایر)؛ تولید داروها و فرآورده ‏هاي دارویی شیمیایی وگیاهی (مصر)؛ تولید منسوجات، پوشاک، چرم و فرآورده ­های وابسته (تانزانیا). اگرچه ایران در خصوص تجارت با کشورهای فوق پتانسیل دارد، اما هم اکنون به‌خوبی در این زمینه عمل نکرده و رقبای ایران در تجارت با کشورهای منتخب بهتر عمل کرده‌اند.