به‌منظور آشنایی هرچه بیشتر علاقه‌مندان با مفاهیم اقتصادی و به‌کارگیری صحیح این موارد در تحلیل‌های اقتصادی، ایده تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان «اقتصاد به زبان ساده» در معاونت اقتصادی اتاق ایران مطرح شده و توسط مرکز پژوهش‌های اتاق ایران به اجرا درآمده است. در شماره چهل‌وششم این مجموعه، به موضوع «پیچیدگی اقتصادی» پرداخته شده است.

در این گزارش با تشریح مفهوم پیچیدگی اقتصادی آمده است: پیچیدگی اقتصادی مفهومی است که امروزه برای بیان میزان توانایی کشورها در تولید کالاهای پیچیده از طریق فراهم ‌ کردن ساختارهای مناسب برای تعامل افراد در راستای تجمیع دانش‌های پراکنده و متنوع و نیز کاربردی کردن آن به کار می‌رود. به‌عبارتی‌دیگر، پیچیدگی اقتصادی دلالت بر دانش و مهارت انباشت شده در یک جامعه دارد که از طریق محصولات تولیدشده در آن جامعه نشان داده می‌شود. منظور از دانش در این رویکرد همان دانش آشکار یا صریح است که می‌توان آن را با استفاده از مراکز آموزشی مانند دانشگاه‌ها اندازه‌گیری ‌ کرد. درحالی‌که مهارت، دانش ضمنی و نهفته در لایه‌های مختلف اقتصاد است و اندازه‌گیری آن دشوار است.

پیچیدگی یک اقتصاد به کثرت میزان دانش مفیدی که در آن کشور انباشت شده، بستگی دارد. برای وجود یک جامعه پیچیده و نیز ادامه بقای آن، مردمی که درباره طراحی، بازاریابی، تأمین مالی، فناوری، مدیریت منابع انسانی و حقوق تجاری و ... دانش دارند باید قادر به تعامل با یکدیگر و آمیختن دانش خود در راستای تولید محصولات باشند. این محصولات نمی‌توانند در کشورهایی تولید شوند که برخی از این مجموعه قابلیت‌ها را ندارند.

به‌این‌ترتیب اقتصادهای پیچیده، اقتصادهایی هستند که قادرند حجم زیادی از دانش و مهارت مرتبط را در قالب شبکه-های وسیعی از افراد تجمیع ‌ کرده و مجموعه‌ای متنوع از کالاهای دانش بر را تولید نمایند. این در حالی است که اقتصادهای با پیچیدگی کم، دارای انباشت ضعیفی از دانـش و مهارت بـوده و دارای تنوع محصولات تولیدی کمتری هستند؛ به‌طوری‌که محصولات کمتر و ساده‌تری تولید می‌کنند که نیازمند شبکه‌های کوچک‌تر برای تعامل و تبادل است.

درنهایت می‌توان گفت پیچیدگی اقتصادی، روشی است که ما را از آنچه یک کشور می‌سازد به آنچه یک کشور می‌داند رهنمون می‌کند، زیرا اگر ساخت یک محصول نیازمند نوع خاصی از ترکیب دانش باشد، آنگاه کشورهایی که این محصول را تولید می‌کنند، تداعی‌گر در اختیار داشتن دانش موردنیاز برای تولید آن می‌باشند.

اهمیت دست یافتن به یک اقتصاد پیچیده

در طول دو قرن اخیر میزان دانش مفید و مولد در جهان به‌طور فزاینده‌ای افزایش یافته است. این افزایش نه یک پدیده فردی بلکه یک حرکت عظیم مبتنی بر تلاش و اراده جمعی بوده است؛ اما این افزایش دانش مدرن، یک مسئله جهانی نیست؛ بلکه فقط در بعضی از کشورها رخ داده و بیش از نیمی از کشورهای دنیا شامل آن نمی‌شوند. در کشورهایی که این اتفاق رخ داده، نه‌تنها میزان رفاه و استانداردهای زندگی افزایش یافته بلکه این کشورها موفق به تثبیت و تضمین نقش مؤثر خود در عرصه بین‌المللی و سیاست جهانی نیز شده‌اند.

به‌این‌ترتیب می‌توان گفت هر چه سبد صادراتی کشوری متنوع‌تر و البته دربردارنده کالاهای پیچیده‌تری باشد، آن کشور از قدرت بیشتری در عرصه تعاملات اقتصادی بین‌المللی برخوردار و به تعبیری بهتر، ازلحاظ اقتصادی مقاوم‌تر خواهد بود. این در حالی است که یک اقتصاد تک‌محصولی و وابسته علاوه بر اینکه اقتصاد کشور را به‌شدت آسیب‌پذیر می‌کند، زمینه دخالت، سلطه و تحکم سایر کشورها در امور داخلی آن کشور را نیز فراهم می‌نماید.

شاخص پیچیدگی اقتصادی

پیچیدگی اقتصادی با استفاده از شاخصی تحت عنوان شاخص پیچیدگی اقتصادی (ECI) به اندازه‌گیری دانش مولد موجود در یک اقتصاد می‌پردازد. در محاسبه این شاخص از داده‌های جهانی صادرات استفاده می‌شود، این شاخص مقیاسی نسبی است و عددی بین ۳+ و ۳- است. کشورها و محصولات پیچیده عدد مثبت بالاتری را به خود اختصاص خواهند داد و بالعکس شاخص پیچیدگی کشورها و محصولات با پیچیدگی پایین، اعداد منفی بیشتری خواهد بود.

در محاسبه شاخص پیچیدگی اقتصادی از دو مفهوم تنوع و فراگیری استفاده می‌شود. به‌این‌ترتیب که حجم دانشی که یک کشور در اختیار دارد، در تنوع و فراگیری محصولات تولیدی آن کشور تجلی می‌یابد. کشورهایی که افراد یا سازمان‌های آنها دانش کاربردی بیشتری در اختیار دارند، از این امکان بهره‌مند هستند که مجموعه متنوع‌تری از کالاها را تولید کنند. محصولاتی هم که نیازمند حجم زیادی از دانش هستند در جاهای محدودی که تمام ملزومات دانش در دسترس باشد، تولید می‌شوند؛ بنابراین، فراگیری به‌عنوان تعداد کشورهایی که یک محصول را تولید می‌کنند تعریف می‌شود. ازاین‌رو، اقتصادهایی که محصولات متنوع‌تر با فراگیری کمتر را تولید می‌کنند، اقتصادهای پیچیده‌تری هستند.

به‌عنوان‌مثال، بررسی تولیدات سه کشور هلند، آرژانتین و غنا نشان می‌دهد کشور هلند با تولید 5 محصول، از بیشترین تنوع در تولید برخوردار است درحالی‌که این رقم در آرژانتین 3 و در غنا فقط یک محصول است. همچنین در هلند محصولاتی با فراگیری کمتر همچون دستگاه اشعه ایکس و دارو تولید می‌شود که دو کشور دیگر قادر به تولید آن‌ها نمی‌باشند، ازاین‌رو، گفته می‌شود اقتصاد هلند نسبت به دو کشور دیگر پیچیده‌تر است. بر اساس همین منطق باید گفت که اقتصاد آرژانتین نیز پیچیده‌تر از اقتصاد غنا است.

تولیدات سه کشور هلند، آرژانتین و غنا

با توجه به نقش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در راستای ارائه خدمات به فعالان اقتصادی بخش خصوصی و همچنین با توجه به اهمیت داده ­های آماری به منظور تحليل روند تاريخي و وضعيت موجود و پيش ­بيني آينده، و نیز امكان برنامه­ ريزي صحيح اقتصادی، مرکز تحقیقات و بررسی­های اقتصادی اتاق ایران بر آن شد تا چکیده آمارهای اقتصادی را که متشکل از برخی آمارهای اقتصادی روزانه، ماهانه، فصلی و سالیانه کشور و برگرفته از منابع آماری معتبر همچون بانک مرکزی، مرکز آمار ایران، گمرک جمهوری اسلامی ایران، وزارت صمت و سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و ... می­باشد، بر اساس درجه اهمیت و استفاده آنها توسط فعالان بخش خصوصی و به منظور دسترسی سریع و راحت به این اطلاعات هر ماه بر روی سایت اتاق ایران درج نماید.

از مرداد 1392 تا شهریور 1397 این آمار به­ صورت ماهانه تهیه شده است ولیکن از مهر 1397 (شماره 63)، تهیه این آمار به دلیل به ­روزرسانی منابع تولیدکننده آمار با فواصل طولانی، به صورت فصلی می­باشد.

از آن­جا که به روزرسانی آمارهای بخش روزانه، ماهانه و فصلی مستمر می­باشد، این آمارها در هر شماره از گزارش­های "چکیده آمارهای اقتصادی" ارائه می­گردند، ولیکن در خصوص آمارهای بخش سایر آمار (که غالبا آمارهای سالیانه می­باشند)، به دلیل آن­که فواصل انتشار آنها نامنظم و یا به­ صورت موردی است، به منظور اجتناب از تکرار، صرفا در زمان به روزرسانی در گزارش قرار خواهند گرفت.

به دلیل تغییر آمارهای ارائه شده در بانک مرکزی، تغییراتی نیز در گزارش چکیده آمارهای اقتصادی شماره 65- بهار 1398 اعمال شده که در صورت تداوم این موارد در شماره­ های بعدی نیز به همین منوال منعکس می شود:

1) با توجه به آنکه شاخص قیمت مصرف­ کننده، تولیدکننده و کالاهای صادراتی در حال حاضر در سایت بانک مرکزی منتشر نمی­شودو همچنین آمار حساب­های ملی سایت مزبور قدیمیشده است، این بخش از آمار متعلق به بانک مرکزی در گزارش فعلی حذف شده و صرفا شاخص­های قیمتی و حساب­های ملی مرکز آمار ایران در گزارش ارائه شده است.

2) شاخص قیمت تولیدکننده و کالاهای صادراتی مرکز آمار به صورت فصلی ارائه می­شود لذا این دو شاخص به بخش آمارهای فصلی منتقل شده و شاخص قیمت کالاهای وارداتی نیز اضافه شده است.

3) نرخ تورم (درصد تغییر شاخص مصرف­ کننده) شهری به تفکیک گروه­ های شاخص کل برای کشور هم از این شماره (65) ارائه شده است.

4) آمارهای روزانه طلا و نقره و نفت ­خام به­صورت جداول مجزا برای استفاده راحت­تر درج شده است.

در این شماره منتشر شد:

• شاخص پیچیدگی اقتصادی ایران و کشورهای منطقه
• عملکرد شاخص ­های منتخب اقتصادی برنامه ششم توسعه
• تورم به تفکیک کالاهای خوراکی و آشامیدنی و غیرخوارکی­ها در بهار98
• نرخ آزاد ارز- روزانه و ماهانه و نرخ جهانی طلا ، نقره و نفت­ خام در بهار 1398
• آمار مربوط به حساب­های ملی در زمستان 1397: رشد اقتصادی و ارزش افزوده بخش­های اقتصادی و ...
• آمار واردات و صادرات کالا بدون میعانات و پتروشیمی در فروردین 98
• میزان تولید نفت خام ایران و اوپک در فصل بهار 98
• تسهیلات پرداختی بانک­ها به فعالیت­های اقتصادی مختلف و هدف از آنها در 12 ماهه 97 و 1 ماهه 98
• پول، شبه پول، سپرده ­های بخش غیردولتی و نقدینگی در سال 1397
• شاخص­ های بازار کار در سال 1397
• نرخ مشارکت اقتصادی
• نسبت اشتغال
• نرخ اشتغال
• نرخ بیکاری
• سهم اشتغال بخش­های کشاورزی، صنعت و خدمات
• آمارهای گردشگری
• و ...

امید است این گزارش یاری­ رسانی برای دسترسی سریع به برخی داده­ های آماری به­ روز و مورد نیاز بخش خصوصی کشور باشد. خواهشمند است به­ منظور ارتقای کمی و کیفی این گزارش که در مقاطع فصلی گردآوری و در بخش انتشارات مرکز تحقیقات در "پورتال خدمات الکترونیک اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران" و "بانک اطلاهات پژوهشی اتاق ایران بارگذاری" می­شود، نظرات و پیشنهادات خود را به نشانی این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید  ارسال فرمائید.