پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش سی و نهم)
مرکز پژوهش های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.
در سی و نهمین گزارش از این سلسله گزارش ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیشبینی های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ترین نهادهای اقتصادی بین المللی، در قالب داده های تازه مورد واکاوی قرار گرفته اند.
در بخش تحولات جهان، سنای آمریکا لایحه 280 میلیارد دلاری برای تقویت تولید و برتری تکنولوژیک آمریکا برای مقابله با چین را تصویب کرد. تصویب این لایحه نماد مهم ترین مداخله دولت در سیاست صنعتی در دهه های اخیر است. حمایت دو حزبی قاطع نشان داد که چگونه رقابت تجاری و نظامی با پکن - و همچنین وعده هزاران شغل جدید در آمریکا - به طور چشمگیری، الگوهای قدیمی کنش حزبی را تغییر داده است. از سوی دیگر برخی سناتورهای کنگره آمریکا از ارائه طرحی خبر داده اند که خرید نفت روسیه توسط شرکت های چینی را دشوار می کند اما این طرح برای تصویب در کنگره تحت کنترل دموکراتها با چالش های مهمی مواجه است چراکه در تعارض با سیاست دولت بایدن است که هدف آن حفظ جریان عرضه نفت و در عین حال محدود کردن درآمد انرژی روسیه است. یک مقام ارشد گروه 7 نیز اعلام کرده است که این گروه قصد دارند تا 5 دسامبر 2022، زمانی که تحریمهای اتحادیه اروپا مبنی بر ممنوعیت واردات نفت خام روسیه از طریق دریا اعمال می شود، مکانیزمی برای محدود کردن قیمتها بر صادرات نفت روسیه که به سقف قیمت موسوم شده اعمال کنند. در خبری دیگر کمیسر تجاری اتحادیه اروپا از تلاشهای جدی تر برای تقویت شبکه موافقت نامههای تجاری، به دلیل طولانی بودن زمان فرایند مذاکره، امضا و تصویب توافق های تجاری خبر داده است. تلاش روسیه و چین برای ایجاد مسیرهای حمل و نقلی جدید از دیگر اخبار مهم است. روسیه در حال توسعه زیرساختهای مسیر قطب شمال خود با مدرن سازی زیرساخت های بندری و کریدورهای حمل و نقل ریلی و رودخانه ای است. رسانه های چینی نیز از احیای نقل و انتقال ریلی کالا از شانگهای به اروپا خبر داده اند.
در بخش تحولات منطقه بهره برداری ترکیه از فرصت های ایجاد شده در بحران اوکراین قابل تامل است. مؤسسه آمار ترکیه اخیراً از افزایش چشمگیر صادرات ترکیه به روسیه در ماه ژوئن 2022 خبر داد. بر اساس این گزارش، صادرات به روسیه 46 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافت و این کشور را از رتبه دهم در سال 2021 به جایگاه پنجمین تأمین کننده بزرگ کالاهای وارداتی روسیه ارتقا داد. موافقت نامه تجارت آزاد بریتانیا و شورای همکاری خلیجفارس در 2023 و توافق تسهیل تجارت کالایی میان پاکستان و ترکیه از جمله تلاش ها در منطقه در حوزه توافقات تجاری است. نکته مهم دیگر مخالفت هند با حضور کشورهای ثالث در کریدور اقتصادی چین – پاکستان از جمله افغانستان و ترکیه است. همچنین وزیر امور خارجه چین در دیدار با وزیر خارجه دولت طالبان از موافقت این کشور با اعمال معافیت گمرکی گسترده بر صادرات افغانستان به چین خبر داد.
در بخش دادههای تازه رشد 12 درصدی تولید ناخالص داخلی عربستان به دلیل افزایش قابل توجه بخش نفتی مورد توجه قرار گرفته است. آنکتاد در گزارش تازه ای که در مورد آثار جنگ اوکراین بر اقتصاد جهانی منتشر کرده است، داده های قابل تأملی ارائه داده است. جنگ به کسری تجاری فاجعه بار کشورهای کم درآمد، بهویژه به دلیل بالارفتن قیمت سوخت و غذای وارداتی دامن زده است.
پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش بیست و یکم)
مرکز پژوهشهای اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.
در بیست و یکمین گزارش از این سلسله گزارشها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده، و آخرین روندها و پیش بینی های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگترین نهادهای اقتصادی بین المللی، در قالب داده های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.
در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، مسئله حمله احتمالی روسیه به اوکراین به عنوان بحث داغ و اصلی محافل دیپلماتیک در روزهای اخیر، مطرح است و تمهید آمریکا به عنوان بزرگترین مخالف این حمله، شامل بسته تحریمی مفصل و همه جانبه ای در مقابل روسیه است که در صورت اعمال میتواند عنوان بزرگترین و گسترده ترین بسته تحریمی را به خود اختصاص دهد. آمریکا همچنین در پی تداوم سیاستهای رقابتی با چین، به دنبال احیای سیاستگذاری صنعتی و حمایت از زنجیره عرضه کالاهای آمریکایی است. اروپا نیز اخیرا با موضع گیری در مقابل اقدام چین بر علیه لیتوانی و تحریم این کشور، به بهانه برقراری روابطی فراتر از روابط تجاری با تایوان، از این کشور به سازمان تجارت جهانی شکایت نموده است. چین در عرصه رقابت با هند نیز در پی گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی است، همانطور که در تلاش است تا شورای همکاری خلیج فارس را تبدیل به مهمترین شریک تجاری خود در منطقه خاورمیانه نماید.
در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه ای، باز هم چین و همکاری رو به گسترش آن با پاکستان، به دلیل حملات متعدد صورت گرفته توسط تجزیه طلبان در این منطقه به چینی ها، خبرساز بوده و پاکستان بر خلاف تضمین هایی که داده، نتوانسته امنیت شهروندان این کشور را در خاک خود تامین نماید. عربستان نیز در پی تداوم اصلاحات گستردهای که در راستای متنوع سازی اقتصاد در دستور کار دارد، قصد سرمایه گذاری و تقویت حوزه دیجیتال و استارتاپها را دارد. همچنین اولویت دادن این کشور به ایجاد یک مرکز منطقه ای شیلات در خلیج فارس، به نوعی کسب تدریجی آمادگی عربستان در راستای گذار از عصر نفت محسوب میشود.
مسائل مطرح در ذیل عنوان داده های تازه نیز شامل پیش بینی صندوق بین المللی پول از کند شدن آهنگ رشد اقتصادی در جهان نزد اقتصادهای توسعه یافته، اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه در سالهای 2022 و 2023 نسبت به سال گذشته میلادی است. از دیگر موارد مطرح شده رشد تجارت خارجی چین و رسیدن آن به بیش از 6 تریلیون دلار در سال 2021 طبق آمار وزارت بازرگانی این کشور، گزارش سازمان تجارت جهانی در باب کاهش رشد تجارت کالایی در جهان در سه ماهه سوم سال 2021 در مقایسه با سه ماهه دوم، گزارش نشریه فوربس از بدل شدن آسیایی ها به مهمترین شریک تجاری آمریکا در سال 2021 و نهایتا گزارش آنکتاد در مورد تداوم وابستگی کشورهای فقیر به صادرات مواد اولیه و خام است.
پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش نوزدهم)
مرکز پژوهشهای اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.
در نوزدهمین گزارش از این سلسله گزارشها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقهای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش بینی های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگترین نهادهای اقتصادی بین المللی، در قالب دادههای تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.
در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، باز هم سخن از رقابت سخت میان ایالات متحده و چین، به ویژه در صنایعی مطرح است که چین در آنها از مزیت رقابتی بالاتری برخوردار بوده است. نقطه مقابل ایالات متحده، که به نظر میرسد در مورد همکاری با اتحادیه اروپا و آسیا نیز برنامهای نداشته و به نوعی مسیر حمایتگرایی و صنعتی شدن مجدد را در پیش گرفته، چین در پی گسترش روابط تجاری با طیفی از کشورها، به ویژه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، ایران و ترکیه است. بریتانیا نیز سیاستی مشابه چین در پیش گرفته و پس از خروج از اتحادیه اروپا، کوشیده با تعداد هرچه بیشتری از کشورها و مناطق، موافقت تجارت آزاد امضا نماید.
در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه ای، خبر امضای برنامه عملیاتی دولت پاکستان و شورای همکاری خلیج فارس موسوم به دیالوگ راهبردی 26-2022 در صدر اخبار قرار داشته است. همچنین احتمال تصویب پروژه انتقال گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان و هند، موسوم به تاپی، بعد از گذشت سی سال از زمان طرح ایده آن، در دولت طالبان وجود دارد. توافق دولتهای عراق و اردن برای احداث خط لوله نفتی جدید، اعطای معافیت ایالات متحده به لبنان برای احیای خط لوله گاز عربی و نهایتا الحاق سوریه به ابتکار کمربند و راه چین که به طور ضمنی مبین نقشآفرینی تدریجی چین در سوریه پس از سالها بی اعتنایی به این کشور است، از جمله تحولات مهم دیگر منطقه در هفته های اخیر است.
در بخش داده های تازه، بانک جهانی ضمن ارائه گزارشی از چشم انداز اقتصاد دنیا، نکته جالب توجهی در مورد روند رشد همسایگان کشور ایران مطرح نموده است. در این گزارش برآورد شده رشد اقتصادی عراق، به عنوان مهمترین شریک تجاری ایران، در دو سال 2022 و 2023، بالاتر از سایر کشورهای همسایه، از جمله روسیه، ترکیه، کویت، قطر و امارات قرار خواهد داشت. چین نیز با رشد 30 درصدی صادرات خود در سال 2021، علیرغم محدودیتهای اعمال شده از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا و نیز تاکید بانک جهانی بر احیای ناهمگون اقتصاد جهانی در دوره پساکرونا و رشد کندتر کشورهایی با درآمد بالاتر، رکورد زده است. این گزارش همچنین با مقایسه نوع درآمدهای دولتهای نفتی و غیرنفتی، نشان میدهد که دولتهای نفتی مسئولیت پذیری کمتری در مقایسه با دولتهایی دارند که درآمد خود را از محلی به جز فروش نفت کسب می کنند. شاید به همین سبب باشد که آسیای شرقی، بر خلاف ایران و محیط پیرامونی آن، مسیر تازهای را برگزیده و همچون کشورهای پیشرفته، تولیدات صنعتی را به کالای اصلی در سبد صادراتی خود بدل نموده اند.
پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش چهاردهم)
مرکز پژوهش های اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.
در چهاردهمین گزارش از این سلسله گزارشها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده، و آخرین روندها و پیش بینی های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگترین نهادهای اقتصادی بین المللی، در قالب داده های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.
در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، بحث اجرایی شدن موافقتنامه جامع همکاریهای اقتصادی- منطقهای از ابتدای سال 2022، میان ده عضو مجموعه آسهآن، چین، ژاپن، کره جنوبی، استرالیا، نیوزیلند و در غیاب هند و ایالات متحده، مطرح است. به نظر می رسد ایالات متحده، به موازات تقویت 1.2 هزار میلیارد دلاری زیرساخت های اساسی این کشور، در عرصه تجارت خارجی نیز سیاست حمایت گرایی را به طور گسترده در پیش گرفته است. مذاکرات تجاری این کشور با چین نیز که به نحوی ادامه آتش بس جنگ تجاری میان دو طرف را تضمین می کرد، به کندی پیش رفته و آینده روابط طرفین را مبهم می سازد. علاوه بر این، اروپا نیز برای رقابت مؤثر با چین بر سر نفوذ گسترده این کشور در آسیای مرکزی، اجلاسی را با آسیای مرکزی برگزار نمود. تلاش هند هدف افزایش چشمگیر حجم تجارت خارجی به یک هزار میلیارد دلار و افزایش همکاری با کشورها شورای همکاری خلیج فارس، اسرائیل و برخی از کشورهای غربی نیز از جمله تحولات مهم لایه جهانی بوده است.
در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه ای، مسئله کوشش عربستان برای تبدیل شدن به هاب لجستیک و تجاری در منطقه خلیجفارس و ارتقاء موقعیت خود در اقتصاد جهانی از طریق ابتکار توانمندسازی شرکتهای کوچک و متوسط، در صدر اخبار بوده است. همزمان امارات نیز با هدف تثبیت موقعیت خود به عنوان هاب منطقه ای تجارت آزاد جهانی، مذاکراتی را با اسرائیل آغاز نموده و پیشنهاد ایجاد منطقه آزاد تجاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا را با روسیه مطرح نموده است. ترکیه نیز در پی متنوع سازی صادرات به عراق و به ویژه افزایش صادرات صنعتی به این کشور است. همچنین مصر نیز در راستای کاهش نفوذ ایران در لبنان و با حمایت آمریکا در تلاش برای احیای خط لوله گاز عربی است که از زمان آغاز جنگ سوریه، صادرات آن متوقف شده بود.
مسائل مطرح در ذیل عنوان داده های تازه نیز شامل پتانسیل بالای بازارهای آسیایی و خاورمیانه برای جذب صادرات ایران، موقعیت مناسب شرکتهای نفتی برای احیای اقتصادی در سال 2022، قرار گرفتن هند در رتبه دوم اقتصادهای در حال ظهور و نهایتا موقعیت مسلط آسیا و به ویژه چین در تجارت جهانی است.
پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش دهم)
مرکز پژوهشهای اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. در دهمین گزارش از این سلسله گزارشها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقهای محیط ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفتهاند.
در بخش اول این گزارش و در ذیل عنوان پایش تحولات در لایه جهانی، ارزیابی جدید آنکتاد از تجارت جهانی مطرح شده که نشان میدهد تجارت جهانی در سال ۲۰۲۱ در قیاس با ۱۰ سال گذشته بهشدت رشد خواهد کرد. دادههای اولیه در این مورد نمایانگر آن است که ارزش تجارت کالایی در جهان در قیاس با سال ۲۰۲۰ حدود ۳۰ درصد و در قیاس با سال ۲۰۱۹ حدود ۱۵ درصد افزایشیافته است. در خبری دیگر و در نخستین نشست شورای تجارت و فناوری آمریکا و اروپا، امنیت زنجیره تأمین نیمهرساناها، مقابله با سوءاستفاده از فناوری هوش مصنوعی، کنترل صادرات در فناوریهای حساس، نظارت بر سرمایهگذاری و مقابله با چالشهای تجارت جهانی به عنوان 5 اولویت در همکاری آمریکا و اروپا تعیین شد. از سوی دیگر بریتانیا نیز پس از برگزیت به دنبال توافقات جدیدی میباشد که آغاز روند الحاق به موافقتنامه جامع و پیشرفته مشارکت فراپاسیفیکی و تلاش برای انعقاد موافقتنامه تجارت آزاد با ایالات متحد از جمله این تحرکات است. در سوی دیگر و در منطقه آسیا استراتژی کلان چین تا 2035 با عنوان" مسیر حماسی از فقر تا رفاه" مورد توجه قرار گرفته که مهمترین هدفگذاری این سند تبدیل چین به کشوری توسعهیافته تا سال ۲۰۳۵ است. مخالفت ژاپن با الحاق چین به موافقتنامه جامع و پیشرفته فراپاسیفیکی و برگزاری دومین نمایشگاه تجاری چین و آفریقا از دیگر موضوعات مورد بررسی است.
در ارتباط با تحولات منطقه، سرمایهگذاری 3.5 میلیارد دلاری چین در بندر کراچی پاکستان باهدف متحول کردن این بندر و تبدیل آن به بندری در کلاس جهانی از اهمیت ویژهای برای ایران برخوردار است. عدم تمایل چین به سرمایهگذاری در سواحل ایران و توجه فزاینده این کشور به اقتصاد پاکستان نیز از منظر منافع ملی ایران و تعریف واقعی و غیردیپلماتیک این کشور از ایران شایسته توجه است. از سوی دیگر برنامه عملیاتی روسیه برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری با مجموعه آسه آن مورد بررسی قرار گرفته که این موضوع نیز از منظر منافع ژئواکونومیک ایران اهمیت دارد. مطرحکردن کریدور شمال - جنوب بهعنوان بخشی از زیرساخت "زنجیره عرضه میان جنوب شرق آسیا و اروپا" میتواند در مذاکرات با آسه آن و اتحادیه اقتصادی اوراسیا مدنظر قرار گیرد. اما یکی از مناقشه برانگیزترین مسائل منطقهای به یقین آینده تاریک اقتصاد سیاسی افغانستان است که اثرگذاری بالایی بر ایران خواهد داشت. گزارش جدید بانک جهانی از چشمانداز تراژیک اقتصاد افغانستان حکایت دارد. ترکیب عواملی چون حکومت طالبان، شدیدترین خشکسالی 70 سال اخیر، بحران کرونا، تحریمها علیه طالبان، قطع کمکهای بینالمللی و وابستگی شدید اقتصاد این کشور به کمکهای خارجی، زمینه را برای بدترین بحران اقتصادی این کشور در دو دهه اخیر فراهم آورده است. سقوط اقتصادی افغانستان به معنای ازدسترفتن یکی از بازارهای صادراتی مهم ایران نیز خواهد بود.
ایران و چین: آینده دیپلماسی اقتصادی
مرکز پژوهشهای اتاق ایران ضمن انتشار گزارشی با عنوان " ایران و چین: آینده دیپلماسی اقتصادی"، به بررسی جایگاه چین در اقتصاد سیاسی ایران و چگونگی گسترش و چشم انداز روابط اقتصادی و سیاسی با این کشور میپردازد.
به طور کلی روابط میان ایران و چین متاثر از چهار مؤلفه انرژی، تجارت و سرمایه گذاری، ابتکار کمربند و راه و همکاری راهبردی است. نفت، اولین و کلیدیترین عنصر روابط میان ایران و چین است. اگرچه تحت تاثیر تحریمهای آمریکا، جایگاه ایران از یک تأمینکننده اصلی، به تأمینکننده فرعی نفت چین تبدیل شده و کشورهای عراق و روسیه سهم ایران را در بازار انرژی این کشور تصاحب کردند، اما چین همچنان یکی از مقاصد صادراتی نفت ایران است. دومین متغیر، تجارت و سرمایهگذاری است. عربستان و امارات، مهمترین شرکای اقتصادی چین در خاورمیانه هستند. ترکیه، قزاقستان و پاکستان نیز در محیط همسایگی ایران، گامهای مهمی در توسعه روابط با چین برداشتهاند. از این منظر، ایران بر خلاف تصورات رایج، در توسعه روابط تجاری و سرمایهگذاری با چین، از همسایگان عقبمانده است و بازاری متوسط برای صادرات چین محسوب میشود. متغیر سوم، ابتکار کمربند و راه است که در یک دهه اخیر و احتمالاً تا آینده قابلپیشبینی در کانون دیپلماسی اقتصادی چین قرار داشته و این کشور میکوشد در این قالب، همکاری اقتصادی خود با بسیاری از کشورها گسترش دهد. اگرچه نقش ایران در این طرح به عنوان قلب راه ابریشم، در واقعیت چندان تحقق نیافت. چهارمین متغیر، همکاری راهبردی است؛ ایران و چین به دلیل مشکلات بنیادینی که با ایالات متحده دارند، با یکدیگر همکاری راهبردی دارند. اما در عمل مشخص شده است که، همپوشی منافع سیاسی دولتها با چین، ضامن سرمایهگذاری چین در این کشورها یا شکلگیری روابط اقتصادی گسترده نیست. بیاعتنایی چین به کره شمالی و کوبا، ارائه رانت ژئواکونومیک به پاکستان و همکاری تنگاتنگ با روسیه، مبین این ادعا است. در مورد ایران نیز، اگرچه چین به خرید نفت و کوشش برای کاستن از فشار تحریمها ادامه داده، اما با خروج ایالات متحده از برجام، سرمایهگذاری خود در ایران را به پایان رساند.
در باب چشمانداز روابط آتی این دو کشور، وضعیت تحریمها، نقش اساسی دارد. در صورت احیای توافق، چین بهعنوان شریک اول تجاری، اقتصادی و فناورانه ایران یکی از برندگان کلیدی خواهد بود. درصورت رسیدن مذاکرات به بنبست و شکاف میان انتظارات مذاکراتی طرفین برجام، شرایط برای تشدید تحریمها فراهم شده و چین احتمالا استراتژی کنونی خود را که "تعامل گزینشی"با اقتصاد ایران است ادامه خواهد داد و میکوشد که در متن تنش فزاینده میان ایران و غرب قرار نگیرد. در حالت دیگر، چنانچه طرفین برجام به توافقی جدید دست پیدا کنند، چین احتمالاً با آن موافقت یا مخالفت جدی نخواهد کرد و همچون گذشته میکوشد در هماهنگی با روسیه عمل نماید. در حوزه دیپلماسی اقتصادی نیز به راهبرد تعامل گزینشی ادامه خواهد داد.