مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در چهل و نهمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش "چشم‌انداز سالانه انرژی جهان" که اخیرا منتشر شد، اعلام کرد این احتمال وجود دارد که در پی تحریم غرب در واکنش به حمله روسیه به اوکراین، روسیه «هرگز» قادر به بازیابی موقعیت خود در بازار جهانی انرژی نگردد. ادامه جنگ های اقتصادی آمریکا و چین از دیگر تحولات مهم منطقه است. مریکا و چین از دیگر تحولات مهم منطقه است. اخیرا ایالات متحده از اتحادیه اروپا خواسته تا ممنوعیت صادرات نیمه هادی ها را به چین اعمال کند. دولت بایدن از اتحادیه اروپا خواسته اطلاعات صادرات این محصولات به چین را به اشتراک بگذارد و اجرای آن را هماهنگ کند تا محدودیت‌های دوجانبه ایالات متحده در صادرات به چین، مشابه آنچه آمریکا و اتحادیه اروپا در اوایل امسال با مسکو انجام دادند، را تقویت کند. از آن سو وزیر امور خارجه چین، اخیرا ایالات متحده را به دلیل اعمال کنترل‌های جدید صادراتی بر پکن، ناقض قوانین تجارت آزاد دانست. از منظر وی، ایالات متحده مقررات جدیدی را برای کنترل صادرات به چین، محدود کردن سرمایه گذاری در چین، نقض جدی قوانین تجارت آزاد و آسیب جدی به حقوق و منافع مشروع چین، وضع کرده است که باید اصلاح شود.

کشورهای اتحادیه اروپا به دنبال تقویت موقعیت خود در مذاکرات با تامین کنندگان و "معقول" شدن قیمت نهایی گاز هستند. در همین راستا، آنها از ارائه یک طرح "موقت" با هدف کاهش قیمت گاز حمایت کرده­اند و روند خرید مشترک گاز خود را افزایش می دهند. در خبری دیگر و در پی ضرب العجل روسیه به منظور تعیین تکلیف سهام شرکت سودکو تا 11 نوامبر، این شرکت انرژی ژاپنی تصمیم به حفظ 30 درصد از سهام خود در نهاد جدیدی که پروژه نفت و گاز ساخالین-1 در خاور دور روسیه را مدیریت می کند، گرفته است.

 در تحولات منطقه ای سفیر ترکیه در اسلام آباد اخیرا اعلام کرده است که این کشور می­کوشد تجارت با پاکستان را به حداقل 5 میلیارد دلار طی دو تا سه سال آینده افزایش دهد، زیرا هر دو کشور پتانسیل قابل توجهی برای گسترش تجارت در بسیاری از کالاها دارند. ایران حلقه وصل ترکیه و پاکستان محسوب می شود و خط ریلی اسلام آباد- تهران- استانبول سالهاست مطرح شده است. کوشش این دو کشور برای توسعه روابط برای ایران به عنوان حلقه وصل از منظر ترانزیتی می­تواند واجد اهمیت باشد. توسعه گفتگوهای سه جانبه بر محور روابط تجاری میان پاکستان ترکیه و ایران می­تواند مسیر گسترش روابط را تسهیل نماید.

 افزایش حجم معاملات تجاری روسیه و عراق، گسترش همکاری ترکیه با عربستان سعودی و سایر کشورها به منظور تبدیل شدن به قطب انرژی اروپا و  تصمیم عربستان به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از دیگر اخبار مهم منطقه است.

 در بخش داده های تازه تحلیل تازه صندوق بین المللی پول نشان می­دهد که وقوع تنش‌های ژئوپلیتیکی، چشم‌انداز فروپاشی انسجام اقتصادی جهان را افزایش داده است؛ امکان غلبه رقابت استراتژیک و نگرانی‌های امنیت ملی بر مزایای مشترک اقتصادی تجارت جهانی وجود دارد.

از منظر صندوق بین­المللی پول، به دلیل وابستگی متقابل بین اقتصادها، چنین چشم‌اندازی به ویژه برای آسیا، بسیار پرهزینه خواهد بود. به عنوان مثال، آسیا حدود نیمی از واردات ایالات متحده و یک سوم واردات اروپا را تأمین می­کند. در واقع، کشورهای آسیایی تقریباً نیمی از تقاضای جهانی برای کالاهای کلیدی را تأمین می‌کنند.

بر اساس داده‌های جدید وزارت دارایی عربستان سعودی، این کشور در 9 ماه نخست سال 2022، 40 میلیارد دلار، مازاد بودجه داشته است. درآمدهای نفتی در سه ماهه سوم، با کاهش 8.5 درصدی مواجه شد اما در کل، جهش سالانه 55 درصدی را به ثبت رسانده است. درآمدهای غیرنفتی عربستان در سه ماهه سوم، با 39 درصد کاهش به 72.8 میلیارد ریال و 24 درصد به صورت سالانه کاهش یافته است.

   مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­ گیرند.

در سی و ششمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، مقامات گازپروم اعلام کردند صادرات از طریق خط لوله نورد استریم 1 که گاز طبیعی روسیه از سال 2011 از طریق آن به آلمان صادر می‌ شد، برای انجام کارهای تعمیر و نگهداری برنامه‌ ریزی شده برای حدود 10 روز متوقف شد. اروپا نگران است که روسیه گاز را به سلاح تبدیل کرده و تعلیق تحویل گاز فراتر از جدول زمانی 10 روزه تمدید شود. در خبری دیگر دولت بایدن احتمالاً به ‌زودی بخشی از تعرف ه‌های اعمالی بر کالاهای چینی را تعلیق خواهد کرد، اما همچنان در درون دولت بایدن بر سر دامنه تعلیق تعرفه‌ ها و آثار آن اختلاف ‌نظر وجود دارد. حامیان این سیاست در درون دولت بایدن معتقدند که این اقدام به کاهش 1 درصدی تورم و بهبود موقعیت دموکرات‌ها در انتخابات کنگره در نوامبر 2022 کمک می‌ کند. مخالفین اما از شکل‌گیری تصویر ضعیفی از بایدن در مقابله با چین نگران‌ اند. انعقاد یک توافق تجاری کامل میان هند و بریتانیا و تلاش هند برای افزایش حضور در صنعت نفت روسیه از جمله تحرکات این قدرت نوظهور است.    اروپا نیز صادرات غلات از اوکراین را تسریع می ‌کند. اروپا مسکو را متهم می کند که میلیون‌ها تن غلات را در انبارهای اوکراین مسدود کرده و از غذا به‌ عنوان سلاح جنگی استفاده می ‌کند. در اقدامی دیگر وزارت بازرگانی آمریکا، پنج شرکت چینی را به نقض تحریم ‌ها علیه روسیه با ادامه حمایت از ارتش روسیه متهم کرده و خرید فناوری از ایالات متحده توسط این شرکت‌ ها را ممنوع کرد.       

در تحولات منطقه‌ ای، امارات عربی متحده، سومین موافقت ‌نامه مشارکت جامع اقتصادی در یک سال اخیر را با اندونزی امضا کرد. پیش‌ از این، امارات متحده عربی با هند و اسرائیل قراردادهای مشابه امضا کرده بود. ترکیه چهارمین کشوری است که امارات امضای قرارداد مشابهی با آن را در دست مذاکره دارد. برآوردها نشان می‌ دهد موافقت‌ نامه‌ های تجارت آزاد امارات با هند، اسرائیل و اندونزی در سال 2030 به افزایش 2.6 درصدی تولید ناخالص داخلی این کشور منجر شود.    در منطقه همچنین نشانه هایی از بهبود روابط ترکیه و اسرائیل وجود دارد. توافق حمل‌ ون قل هوایی اسرائیل و ترکیه و بازگشایی دفتر اقتصادی و تجاری این کشور در ترکیه    از آن جمله است. گروه بنادر ابوظبی نیز با شرکت انرژی ازبکستان توافقنامه ‌ای برای حمل‌ و نقل کالا از طریق جاده، ریلی و هوایی، ترخیص کالا از گمرک و توسعه بنادر داخلی امضا کردند. همچنین سفیر قزاقستان در چین اعلام کرد که چین و قزاقستان به دلیل افزایش تقاضا برای حمل ‌و نقل ریلی، ساخت سومین راه‌ آهن در مرز بین دو کشور را در دستور کار قرار داده اند. احداث این خط به معنی اتصال شبکه ریلی ملی چین به ازبکستان است که می ‌تواند با راه ‌آهن ازبکستان - ترکمنستان به بندر ترکمن ‌باشی در دریای خزر متصل شود و با بندر باکو در آذربایجان و مسیرهای حمل‌ و نقلی گرجستان، ترکیه و کشورهای اتحادیه اروپا در دریای سیاه بلغارستان و رومانی تلاقی کند. این خط همچنین می‌ تواند به سمت جنوب به بنادر ایران مانند انزلی رفته و از طریق کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال – جنوب به بنادر جنوب ایران متصل شود و نهایتاً به دسترسی دریایی به خاورمیانه، شرق آفریقا و هند منتهی می‌شود.

   داده‌های تازه نشان می دهد برای اولین‌بار در بیش از سه دهه، آلمان کسری تجاری ماهانه خود را ثبت کرده است و بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا به دلیل قطع زنجیره تأمین و قیمت‌های بی‌سابقه انرژی در پیامد جنگ اوکراین با دشواری‌های فزاینده‌ای مواجه شده است.

گزارش جدید آنکتاد در مورد تجارت جهانی نشان از رشد یک تریلیون دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال 2021 دارد. ارزش تجارت جهانی در سه ‌ماهه اول 2022 به رکورد 7.7 تریلیون دلار رسید که در مقایسه با سه‌ ماهه اول 2021 حدود 1 تریلیون دلار افزایش داشت. بخش دیگری از داده‌ های قابل ‌تأمل این گزارش معطوف به تحول در تجارت روسیه و اوکراین با سه اقتصاد بزرگ جهان، آمریکا، چین و اتحادیه اروپا است. تجارت اوکراین با این قدرت ‌ها به ‌شدت کاهش‌یافته است، اما درحالی‌ که صادرات روسیه به این کشورها افزایش‌یافته، اما واردات از این کشورها به صورتی چشمگیر کاهش یافته است.