در این گزارش و گزارش آتی بر پایه مجموعه‌ای از گزارش‌های جدید بین‌المللی ( Senn-Kalbatista & Mehta, 2023) و (Dutta & Lanvin, 2023)) تلاش شده است، مجموعه‌ ای از آخرین آمار و اطلاعات حوزه انقلاب چهارم صنعتی، دسته‌ بندی، تحلیل و ارايه گردد. هدف آن است که تصویری کلان و عملیاتی از حوزه انقلاب چهارم صنعتی ایجاد شود تا تصمیم‌ سازان و مدیران بخش خصوصی و دولتی بتوانند به ارزابی جایگاه کشور و رسته‌ های کسب و کاری آن در دنیای جدید اقدام نماید. با توجه به روند شتابان تغییرات مبتنی بر فناوری‌ های انقلاب چهارم صنعتی، هم بخش دولتی و هم بخش خصوصی و حتی بنگاه‌ های کسب و کار، نیازمند اطلاع دقیق از روندهای فناوری و آخرین آمار و اطلاعات به روز در این حوزه می‌ باشند تا با دیدی باز، اقدام به اتخاذ تصمیمات مناسب و پیمودن مسیر تحول دیجیتال نمایند، چرا که بدون راهبرد و برنامه عملیاتی مناسب، بیم آن می‌ رود که حیات کسب و کارها و اقتصاد کشور با تهدید جدی مواجه شده و مزیت‌ های رقابتی آنها بیش از پیش کاهش یافته و جایگاه آن ها در اقتصاد منطقه‌ ای و جهانی به کلی از دست برود. لذا امید است این گزارشات بتواند حساس‌سازی و آگاه‌سازی مناسبی در خصوص میزان عمق و نفوذ فناوری‌های انقلاب چهارم صنعتی در اقتصاد جهانی ایجاد نماید.

اقتصاد خلاق از بخش‌هایی است که به سرعت در حال گسترش در جهان است و مسیر امیدوارکننده‌ای را برای توسعه و تنوع اقتصادی، به ویژه برای کشورهایی که عموما از غنای قابل توجهی از جنبه های فرهنگی و تمدنی برخوردار هستند، نمایان می سازد. امروزه بسیاری از کشورها صنایع خلاق را به چشم «طلای تازه» می بینند و نهادهای بین المللی نیز تقویت اقتصاد خلاق را به عنوان یک استراتژی به کشورهای درحال توسعه توصیه می کنند؛ چرا که این صنایع ظرفیت های چشمگیری در ایجاد اشتغال و درآمدزایی دارند و همزمان آثار و پیامدهای اجتماعی بی نظیری مانند کمک به عدالت اقتصادی و کاهش شکاف جنسیتی در جامعه دارند. آمارها نشان می دهند صنایع خلاق3.1 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) و 6.2 درصد از اشتغال در سراسر جهان را تشکیل می دهند. 50% از فرصت های شغلی صنایع خلاق در اختیار زنان است و این صنایع بیش از هر بخش دیگری افراد 15 تا 29 ساله را استخدام می کنند. جالب آن که میزان اشتغال زایی صنایع خلاق بیش از صنعت خودروسازی است. همچنین در سال 2022، سهم کالاها و خدمات خلاقانه از صادرات جهانی به ترتیب 3 درصد و 19 درصد از رقم کل بوده است.
اما به رغم این مزایا و مزیت های تاریخی، بومی، طبیعی و فرهنگی، کشورمان تا کنون سهمی از تجارت گسترده صنایع خلاق در منطقه و جهان ندارد و به نظر می رسد این حوزه به سیاستگذاری های منطقی و هدفمند اقتصادی- اجتماعی در اسناد بالادستی نیاز دارد؛ خصوصا ضرورت دارد در سیاستگذاری ها از نگاه های تک بعدی صرفا ارزشی یا صرفا اقتصادی به این مقوله پرهیز و با توجه به اَبَر روندهایی مانند دیجیتالی شدن، به صورت همزمان از ظرفیت های صنایع خلاق در ابعاد مختلف استفاده گردد.
در کنار آن به برنامه ریزی های توسعه ای در ابعاد مختلف از جمله ترویج و آموزش خصوصا در بعد تبدیل مهارت ها به زمینه کسب و کار و همچنین ریل گذاری های لازم در زمینه پیوند صنایع خلاق با فناوری های نوین و تعامل سرمایه گذاران و صاحبان مهارت یا هنر و خلاقیت و همچنین توجه به حضور نسل Zدر فضاهای کاری صنایع خلاق مورد نیاز است.

معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، در راستای افزایش آگاهی فعالان بخش خصوصی به ویژه هیات نمایندگان محترم اتاق، اقدام به گردآوری و تنظیم نوشتار حاضر نموده است.در این نوشتار، بر اساس تازه‌ترین آمارهای اقتصادی منتخب و با تکیه بر منابع رسمی داخلی و خارجی نمایی از اقتصاد کشور به تصویر کشیده شده است که شامل موارد زیر است:
• تضعیف جایگاه صنعت در اقتصاد کشور
• تنگنای مالی بخش خصوصی - بازار سرمایه
• تنگنای مالی بخش خصوصی - بازار پول
• طلای بورسی زیر ذره بین
• پاشنه آشیل بهره وری در ایران
• منشاء کسری 17 میلیارد دلاری
• نفوذ رقبا در بازار عراق
• آمادگی پایین ایران برای پذیرش AI
• گذار انرژی

عدم قطعیت یکی از مشخصه های دنیای امروز است که به موازات افزایش دانش بشری،اتفاقا میزان آن بیشتر می شود. اندازه گیری شاخص عدم قطعیت جهانی از سال 1955 آغاز شد و نشان می دهد این شاخص از سال 2012 جهش های فراوانی را تجربه کرده است که این موضوع به مفهوم آن است که عدم قطعیت یعنی ابهام آلود، نامفهوم و نامشخص بودن موقعیت ها و تردید در مورد پدیده ها و فقدان دانش کافی برای حدس رویدادهای آینده، بیش از گذشته منجر به عدم توانایی سیاست گذاران و برنامه ریزان در مورد تشخیص پیامدهای احتمالی اقتصادی، سیاسی ، اجتماعی و حتی فرهنگی رخدادها می گردد.به همین دلیل امروزه کشورها به تحلیل تخصصی رویدادها و مسائل گرایش روز افزونی دارند تا شکاف بین قطعیت و عدم قطعیت تا حد امکان کمتر گردد. در این راستا در سرتاسر جهان، اتاق های فکر به این نیاز مسئولان و برنامه ریزان، سازمان ها و حتی تشکل ها پاسخ داده و از طریق پژوهش،تحلیل سیاست های عمومی،مشاوره،ترویج و آموزش به مردم و مسئولان در مورد مسائل داخلی و بین‌المللی آگاهی رسانی یا تصمیم سازی می کنند.

معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، در راستای افزایش آگاهی فعالان بخش خصوصی به ویژه هیات نمایندگان محترم اتاق، اقدام به گردآوری و تنظیم نوشتار حاضر نموده است.در این نوشتار، بر اساس تازه‌ترین آمارهای اقتصادی منتخب و با تکیه بر منابع رسمی داخلی نمایی از اقتصاد کشور به تصویر کشیده شده است که شامل موارد زیر است:
• اقتصاد ایران
• اقتصاد تهران
• بخش صنعت
• بخش انرژی
• بخش تجاری
• بخش پولی و اعتباری
• تامین مالی بازار بانکی
• تامین مالی بازار سرمایه
• اقتصاد دیجیتال

معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، در راستای افزایش آگاهی فعالان بخش خصوصی به ویژه هیات نمایندگان محترم اتاق، اقدام به گردآوری و تنظیم نوشتار حاضر نموده است.در این نوشتار، بر اساس تازه‌ترین آمارهای اقتصادی منتخب و با تکیه بر منابع رسمی داخلی نمایی از اقتصاد کشور به تصویر کشیده شده است که شامل موارد زیر است:
• اقتصاد ایران
• اقتصاد تهران
• بخش صنعت
• بخش انرژی
• بخش تجاری
• بخش پولی و اعتباری
• تامین مالی بازار بانکی
• تامین مالی بازار سرمایه
• اقتصاد دیجیتال

در این گزارش مرکز انقلاب چهارم صنعتی ترکیه،‌که MEXT‌ نام دارد، معرفی می‌گردد. این مرکز که در یک فضای ۱۰،۰۰۰ مترمربعی ایجاد شده است، بزرگترین مرکز انقلاب چهارم صنعتی در دنیا می‌باشد. این مرکز توسط انجمن صنايع فلزي كارفرمايان تركيه (MESS) اداره می‌شود. بیش از 40 ارائه دهنده فناوری جهانی، دانشگاه و مؤسسه برای حمایت از شرکت‌های ترکیه در سفر آنها به سمت صنعت 4.0 با این مرکز همکاری می‌نمایند. از زمان افتتاح در سال ۲۰۲۰ ، بیش از 400 شرکت از طریق ارتقاء مهارت، ارزیابی سطح بلوغ دیجیتال، انتقال تجارب موفق و مشاوره توسط این مرکز توانمند شده‌اند. این مرکز شریک رسمی شورای نوآوری اروپا می‌باشد. ﺑﯿﺶ ﺍﺯ ۱۶۰ مورد کاربرد، در حوزه تولید هوشمند در این مرکز عملیاتی شده است. مهم‌ترین بخش‌ها و خدمات مرکز شامل کارخانه دیجیتال، قابلیت‌سازی و آموزش (از طریق مرکز نوآوری و یادگیری ایجاد شده با همکاری مک‌کینزی)، ایجاد شبکه اکوسیستم و ارزیابی بلوغ دیجیتال (در بیش از ۱۵۰ شرکت) می‌باشد.

ﺗﺤﻮﻻﺕﺍﺧﯿﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻭ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺭﻭﺯﺍﻓﺰﻭﻥ ﺷﻮﮎ ﻫﺎ ﻭ ﺍﺧﺘﻼﻻﺕ، ﻓﺸﺎﺭ ﺑﯿﺸﺘﺮﯼ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺯﻧﺠﯿﺮﻩﻫﺎﯼ ﺍﺭﺯﺵ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺘﺰﻟﺰﻝ ﻭﺍﺭﺩ ﮐﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽﭼﺎﻟﺶﻫﺎﯼ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻭ ﺯﻧﺠﯿﺮﻩﻫﺎﯼ ﺍﺭﺯﺵ ﺗﺄﺛﯿﺮﻣﯽ ﮔﺬﺍﺭﻧﺪ، ﻧﯿﺎﺯ ﺑﻪ ﻓﺮﺍﺗﺮ ﺭﻓﺘﻦ ﺍﺯ ﺍﺑﺰﺍﺭﻫﺎﯼ ﺳﻨﺘﯽ ﺭﺍﻧﺪﻥ ﺑﻬﺮﻩﻭﺭﯼﺑﺮﺍﯼ ﮐﺸﻒ ﻣﻮﺝ ﺑﻌﺪﯼ ﺍﺭﺯﺵ ﺑﺮﺍﯼ ﮐﺴﺐ ﻭﮐﺎﺭﻫﺎ، ﻧﯿﺮﻭﯼﮐﺎﺭ ﻭ ﻣﺤﯿﻂ ﺯﯾﺴﺖ ﺭﺍ ﻣﯽ ﻃﻠﺒﺪ. لذا یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های کارخانه‌های آینده، به نحوه تعامل آنها با هوش مصنوعی بر می‌گردد. ‌اما بکارگیری هوش مصنوعی در صنعت در دو سطح مختلف چالش برانگیز است. اول اینکه نیروی انسانی باید مهارت لازم را برای تعامل و استفاده از هوش مصنوعی دارا باشد و دوم اینکه قابلیت‌های کارخانه باید به اندازه‌ای بالا برود که بتواند از هوش مصنوعی خلق ارزش کند.
در ارتباط با مهارت‌های انسانی، بخشی از مهارت‌ها که با عنوان مهارت‌های نرم شناخته می‌شوند، روز به روز از اهمیت بیشتری برخوردار می‌گردند. همانطور که هوش مصنوعی وظایف بیشتری را خودکار می‌کند، کارگران باید بتوانند به طور موثر با یکدیگر و با ماشین ها ارتباط برقرار کنند. تعامل چهره به چهره و به اصطلاح "مهارت‌های نرم" مانند اخلاق، ارتباطات و درستکاری در حال تبدیل شدن به مهارت‌های حیاتی در محیط کار می‌شوند که در این گزارش به تفصیل در خصوص این موارد بحث خواهد شد.

بخش صنعت به‏ عنوان موتور رشد اقتصادی و انباشت سرمایه، اهمیت بسیار زیادی در روند توسعه کشور دارد. رشد این بخش زمینه‏ ساز رشد و توسعه سایر بخش‏ ها از جمله کشاورزی، خدمات، حمل ‏و نقل و انرژی را فراهم می ‏آورد و دلیل این امر وجود پیوندهای پسین و پشین زیاد بخش صنعت با سایر بخش‌ها است. بسیاری از کشورها، تحقق رشد و توسعه پایدار را نتیجه صنعتی شدن می ‏دانند. ایران نیز یکی از این کشورها است. علی ‏رغم گذشت سالیان متمادی از تلاش‏ های ایران برای دستیابی به صنعت مدرن و سرمایه ‏گذاری ‏های فراوان از محل درآمدهای نفتی، پس ‏اندازهای بخش خصوصی و یا استقراض خارجی انجام شده در این مسیر، هنوز ایران به جایگاه قابل قبولی در صنعت دست نیافته است. اقتصاد صنعتي ايران نياز به دگرگوني اساسي دارد. ضعف ساختاري صنايع، ایجاب مي‏ كند كه ابتدا دولت در چارچوب نظام برنامه‏ ريزي هدفمند، يك استراتژي جامع توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي داشته باشد. برای برنامه‏ ریزی به ‏منظور توسعه صنعتی می ‏بایست تنگناهای اساسی در این بخش شناخته شود. این شناخت بدون داشتن تصویری واقعی از عملکرد بخش صنعت امکان پذیر نیست. با توجه به اهمیت بخش صنعت در اقتصاد کشور به ‏عنوان یک بخش مولد، بررسی وضعیت این بخش و احصای راهکارهای ارتقای آن از اهمیت بالایی برخوردار است. در این گزارش به تحلیل و تبیین مهم ‏ترین متغیرهای اقتصادی بخش صنعت ایران و عوامل اثرگذار بر توسعه صنعتی ضمن شناسایی تنگناهای این بخش و ارائه راهکار، پرداخته شده است.

هدف از این پژوهش، شناسایی فرصت‏هاي صادراتي بالقوه و بالفعل استان همدان به كشورهاي غرب آسيا با تمركز بر بازار كشور سوريه و مبتنی بر رهيافت مدل پشتيبان تصميم گيري بود. در این راستا، ابتدا مبانی نظری و ادبیات پژوهشی و اقدامات اجرایی مشابه با هدف این پژوهش مورد بررسی و مرور قرار گرفت و روش‏ شناسی‏های منتخب برای رسیدن به هدف پژوهش انتخاب شد. سپس، بعد از معرفی روش ‏شناسی‏های منتخب، طرح تحقیق و منابع مورد استفاده ارائه گرديد.

در این پژوهش سعی شده است با استفاده  از مدل DSM با کمک مدل جاذبه و کسینوس، به شناسایی فرصت‏های صادراتی استان همدان پرداخته شود. در این راستا ابتدا در این فصل پیشینه پژوهشی و اجرایی و مبانی نظری شناسایی فرصت‏های صادراتی بررسی گرديد، سپس مطابق با روش اجرايي منتخب مطروحه در پژوهش حاضر، در فصل 2 ظرفیت‏های صادراتی استان همدان شناسایی شده و در فصل 3 با استفاده از داده‏ های جهانی و مدل‏های مذکور فرصت‏های صادراتی برای این ظرفیت‏ها شناسایی شد.

در ادامه، سعی شد که ظرفیت‏های صادراتی استان همدان از 5 حوزه‏ی گمرکات این استان، اطلاعات کارت بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی و دامپروری این استان شناسایی شوند و در آخر در یک جمع‏بندی به زبان کدهای HS که در ادبیات تجارت مرسوم است بیان شده و از لحاظ قدرت دسته‏بندی شوند.

جهت شناسایی فرصت‏های صادراتی، ظرفیت‏های قوی‏ترِ منتخب استان همدان که شامل 482 کد HS شش‏رقمی هستند مبنا قرار گرفتند. در بخش مذکور، پس از حذف 51 کشور پرریسک، ترکیب کشور-گروه کالایی ‏هایی ظرفیت‏ها و مقاصد صادراتی بالغ بر 69هزار مورد احصاء شد که این موارد پس از حذف موارد با آینده و اندازه بازار نامناسب (فیلتر 2) و حذف مواردی که از لحاظ شاخص تمرکز، مسافت و تعرفه‏های گمرکی شاخص‏های مطلوبی نداشتند (فیلتر 3) به حدود 6 هزار مورد رسید که از این موارد، حدود 850 مورد به عنوان فرصت‏های صادراتی استان همدان به کشورهای غرب آسیا (از جمله سوریه) شناسایی گردید.

بر اساس روش‏شناسی مدل پشتیبان تصمیم‏گیری، فرصت‏های صادراتی شناسایی شده بر اساس چهار فيلتر (حذف کشورهای کم درآمد و پرریسک، بررسی آینده و اندازه بازار، بررسی موانع ورود به بازار و مقایسه قدرت نسبت به رقبا) دسته‏بندی شدند و حدود 220 مورد به عنوان فرصت صادراتی قوی مبتنی بر ظرفیت‏های استان همدان برای کشورهای غرب آسیا شناسایی شدند. از میان این فرصت‏ها، کشورهای ارمنستان، عمان، امارات متحده عربی و آذربایجان و گروه کالایی‏ های «آهن، چدن یا فولاد» (بخش 73) و مصنوعات آن‏ها (بخش 72)، «...ماشین‏آلات و وسایل مکانیکی؛ اجزائ و قطعات آن‏ها» (بخش 84)، «محصولات سرامیکی» (بخش 69) و «مواد پلاستیکی و اشیاء ساخته‏شده از این مواد» (بخش 39) سهم عمده‏ای دارند.

همچنین، در این پژوهش فرصت‏های صادراتی استان همدان به سوریه به طور ویژه مورد بررسی قرار گرفتند و پیش‏بینی حجم تجارت نیز با استفاده از مدل جاذبه انجام پذيرفت. این فرصت‏ها شامل 11 گروه کالایی هستند که 8 مورد از آن‏ها در دسته مواد پلاستیکی و اشیاء ساخته شده از آن‏ها جای می‏گیرند و 3 مورد دیگر عبارتند از گروه‏ کالایی‏ های مربوط به کالاهای شیرخشک، گردو و گیاه زنده. طبق برآوردهای مبتنی بر مدل جاذبه، ظرفیت صادرات ایران به سوریه در 11 گروه کالاییِ مذکور در مجموع برابر با 9.3 میلیون دلار برآورد شده است که این عدد با توجه به توان صادراتی ایران در این کالاها (سابقه صادرات حداقل 608 میلیون دلاری در سال 1401) به راحتی قابل دستیابی است و تناسب حدود 50 درجه بین صنعت توليد محصولات پلاستيكي (به‏جز كفش) (در 8 کد HS) بین ایران و سوریه بر اساس شاخص کسینوس این مورد را تأیید می‏کند.