پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش شماره هشتاد و پنج)
مرکز پژوهش های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارشهای "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارشها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار میگیرند.
در هشتاد و پنجمین گزارش از این سلسله گزارشها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه ای از آخرین گزارشها و انتشارات بین المللی در قالب بخش پژوهشها و کتابهای تازه، ارائه شده است.
در تحولات جهانی، کاترین تای، نماینده تجاری ایالات متحده، در سخنرانی خود در شورای تجارت و فناوری اروپا، بر اهمیت روابط فرا آتلانتیک تأکید کرد و خواستار همکاری نزدیکتر با اتحادیه اروپا بهمنظور مقابله با چالشهای ناشی از چین شد. اتحادیه اروپا همچنین قصد دارد بهمنظور ممانعت از ایجاد عدم تعادل در بازارهای خود توسط روسیه و بلاروس و آرامکردن کشاورزانی که ماههاست نسبت به واردات ارزانقیمت اعتراض دارند، تعرفههایی را بر واردات غلات از این دو کشور اعمال کند. در واقع با توجه به افزایش صادرات گندم روسیه از 35 میلیون تن به 50 میلیون تن، کمیسیون اروپا نگران خطر افزایش واردات از این کشور است. از سوی دیگر و بر اساس دادههای تجارت بینالمللی کالا که اخیراً توسط یوروستات منتشر شده، اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳ موفق به کسب مازاد تجاری قابلتوجهی در تجارت کالا به ارزش ۳۸ میلیارد یورو شد؛ این رقم در مقایسه با سال ۲۰۲۲ که اتحادیه اروپا با کسری ۴۳۶ میلیارد یورویی مواجه بود، نشاندهنده بهبود چشمگیری است. کسری تجاری اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲، عمدتاً ناشی از افزایش قیمت انرژی بود که نهایتاً منجر به افزایش ارزش واردات تجاری این بلوک شده بود. رئیسجمهور فرانسه، در طی سفر اخیر خود به برزیل، توافق تجاری پیشنهادی بین اتحادیه اروپا و بلوک مرکوسور آمریکای جنوبی را بهشدت مورد انتقاد قرار داده و آن را "معامله بسیار بد" خوانده است. علت انتقاد رئیسجمهور فرانسه از این توافق، عدم توجه کافی به مسائل مربوط به تنوع زیستی و استانداردهای حفظ محیطزیست بوده است.
در تحولات منطقه ای اخیراً شورای عمومی سازمان تجارت جهانی با اتفاق آراء، نماینده دائم عربستان سعودی را بهعنوان رئیس ارگان حل اختلاف برای دوره ۲۰۲۴-۲۰۲۵ انتخاب کرد. این امر، گام مهمی در جهت افزایش نقش و نفوذ عربستان سعودی در سازمان تجارت جهانی و همچنین در عرصه تجارت بینالملل به شمار میرود. همکاری میان قزاقستان و امارات متحده عربی در زمینه دیجیتال و هوش مصنوعی، توافق نفتی عربستان و بنگلادش توسعه زیرساخت های انرژی بنگلا دش و تقویت امنیت انرژی این کشور، توافقهای تجاری جدید افغانستان و پاکستان در ارتباط با صادرات زغالسنگ و پنبه، رفتوآمد آزادانه رانندگان، و حل چالشهای تجارتی و ترانزیتی از دیگر اخبار مهم منطقه است.
در بخش پژوهشهای تازه آنکتاد اخیراً در گزارشی تحت عنوان "روندهای کلیدی تجارت جهانی در سال 2023" نکات و داده های مهمی را در مورد روندهای تجارت جهانی بیان کرده و از امکان تغییر در الگوهای سنتی تجارت جهانی سخن گفته است. نظارت دقیق بر این تحولات برای درک پیامدهای این پویاییهای تجاری در حال تحول برای کشورهای درحالتوسعه، حیاتی است. آنکتاد در گزارش مهم دیگری تحت عنوان " اقیانوسی از فرصتها: پتانسیل جلبک دریایی برای پیشبرد ابعاد غذایی، محیط زیستی و جنسیتی توسعه پایدار" به بررسی فرصتهای این صنعت نوپا پرداخته است. ازآنجاکه اقتصاد دریا پایه یا دریا محور در سالهای اخیر به یکی از اهداف کلیدی توسعه اقتصادی ایران بدل شده است، این گزارش برای سیاست گذاران ایرانی و نیز فعالان بخش خصوصی در این حوزه نکات مهمی در بر دارد.
بانک جهانی نیز در گزارشی که اخیراً منتشر کرده، وضعیت اقتصاد پاکستان را ناپایدار برشمرده و این کشور را در نقطه عطف تاریخی دانسته است، نقطهای که اتخاذ تصمیمات دشوار برای نجات اقتصاد این کشور را ضروری میسازد.
پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش پنجاه و دو)
مرکز پژوهش های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار میگیرند.
در پنجاه و دومین گزارش از این سلسله گزارش ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیشبینی های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ترین نهادهای اقتصادی بین المللی، در قالب داده های تازه مورد واکاوی قرار گرفته اند.
در بخش تحولات جهان، گزارش تازه آنکتاد چشم انداز چندان مثبتی از آینده تجارت جهانی ارائه نمی دهد. از منظر این نهاد با وجود آنکه تجارت جهانی باید به رکورد 32 تریلیون دلار در سال 2022 برسد، اما طبق تازه ترین گزارش که توسط آنکتاد منتشر شده است، انتظار می رود کاهشی که در نیمه دوم سال 2022 آغاز شد در سال 2023 بدتر شود، زیرا تنش های ژئوپلیتیکی و شرایط سخت مالی تداوم خواهد داشت. اما تصویر تجارت جهانی کاملا تیره و تار نیست. بر اساس این گزارش، علیرغم کاهش ارزش تجارت، حجم کل تجارت در طول سال 2022 به رشد خود ادامه داد - که نشانه ای از تقاضای جهانی انعطاف پذیر است. بعلاوه بخشی از کاهش ارزش تجارت بینالملل در نیمه دوم سال 2022 به دلیل کاهش قیمت محصولات اولیه است. در خبری دیگر گمرک چین اخیرا اعلام کرد روسیه تحویل نفت به چین را در ماه نوامبر 17 درصد نسبت به سال گذشته افزایش داده و از عربستان سعودی پیشی گرفت و به بزرگترین تامین کننده نفت وارداتی این کشور تبدیل شد. این روند نشان می دهد که چین عزم خود را برای کمک به اقتصاد بحران زده روسیه جزم کرده و همچنان بازار را به روی نفت روسیه باز نگهداشته است. مقایسه این روند با کاهش شدید واردات نفت چین از ایران در دوره پس از خروج آمریکا از برجام به خوبی تفاوت جایگاه ایران و روسیه در رادار سیاست خارجی چین نشان می دهد.
در تحولات منطقه نتایج اقتصادی سفر رییس جمهور چین به عربستان مورد بررسی قرار گرفته است. طی این سفر، عربستان سعودی و چین، توافقنامه مشارکت استراتژیک جامع امضا کردند. بر اساس گزارشات، شرکت های سعودی و چینی 34 قرارداد سرمایه گذاری در زمینه انرژی سبز، فناوری اطلاعات، خدمات ابری، حمل و نقل، لجستیک، صنایع پزشکی، مسکن و ساخت و ساز را امضا کردند.
تلاش کشورهای منطقه برای گسترش روابط تجاری هم موضوع قابل تامل دیگر در این گزارش است. فدراسیون اتاق های عربستان و آژانس توسعه تجارت شرکت های کوچک و متوسط آذربایجان از امضای توافق نامه ای برای ایجاد یک شورای تجاری مشترک عربستان و آذربایجان برای تقویت تجارت دو کشور و افزایش حجم تجارت و همکاری های سرمایه گذاری بین دو کشور خبر دادند. آن سوتر رئیس شورای تجارت ترکیه و عراق اخیرا اعلام کرده است که ترکیه و عراق در تلاش اند تا حجم مبادلات تجاری بین دو کشور را به بیش از 20 میلیارد دلار افزایش دهند.
رئیس اداره مناطق ویژه اقتصادی پاکستان اخیرا مدعی شده چهار منطقه ویژه اقتصادی (SEZ) که در چارچوب کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) ایجاد میشوند، احتمالاً حدود 575000 شغل مستقیم و بیش از یک میلیون شغل غیرمستقیم در پاکستان ایجاد خواهند کرد. شایسته است که سیاستگذاران به پتانسیل های عبور مسیرهای ترانزیتی از خاک کشور توجه ویژه داشته باشند.
در بخش داده های تازه سرمایه گذاری 214 میلیارد دلاری چین در زیرساخت ها مورد توجه قرار گرفته است. کمیسیون توسعه و اصلاحات ملی چین در بیانیه ای اعلام کرد تا پایان ماه نوامبر، بیش از 2700 پروژه که توسط ابزارهای مالی مبتنی بر سیاست و توسعه کشور تامین مالی شده اند، همگی روند اجرایی را آغاز کرده اند.
داده های بانک جهانی اخیرا آخرین گزارش سالانه بدهی خارجی پایان سال خود را منتشر کرد. در این گزارش آمده است که بدهی مصر، ایران و ترکیه در سال گذشته به میزان قابل توجهی افزایش یافته است.
پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش چهل و یکم)
مرکز پژوهش های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار میگیرند.
در چهل و یکمین گزارش از این سلسله گزارش ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیشبینی های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ترین نهادهای اقتصادی بین المللی، در قالب داده های تازه مورد واکاوی قرار گرفتهاند.
در تحولات جهانی دادههای جدید گمرک چین نشان از افزایش شدید واردات انرژی از روسیه دارد. واردات انرژی روسیه از چین از زمان آغاز درگیری بین مسکو و غرب در اوکراین و تحریمهای متعاقب آن 75 درصد افزایش یافته است. همچنین دادههای جدید سوئیفت نشان از بهرهگیری فزاینده روسیه از یوان در مبادلات بینالمللی دارد. اکنون افزایش حجم پرداخت روسیه به یوان چین، این کشور را به سومین بازار بزرگ جهان خارج از سرزمین اصلی این ارز تبدیل کرده است. در خبری دیگر انجمن صنعت و تجارت ترکیه، دریافت نامهای تهدیدآمیز از طرف معاون وزیر خزانهداری آمریکا را تأیید کرده است. در این نامه هشدار داده شده است که شرکتهای ترکیهای در صورت معامله با روسها یا مؤسسات روسی که تحت تحریمهای ایالات متحده هستند با مجازاتهای ایالات متحده مواجه خواهند شد.
در تحولات منطقه ابتدا برخی تحرکات شورای همکاری خلیج فارس مورد توجه قرار گرفته است. آغاز مذاکرات تجارت آزاد میان شورای همکاری خلیجفارس و بریتانیا و کمک این شورا به اقتصاد بحرانزده پاکستان از اخبار مهم منطقه بود. پاکستان اخیراً دور جدیدی از مذاکرات با کشورهای آسیای مرکزی را در مورد توافقنامه تجارت ترانزیتی آغاز کرده است. دولت جدید این کشور میکوشد پاکستان را به یک هاب تجاری - ترانزیتی در جنوب اوراسیا تبدیل کند و ارتباط اقتصادی با افغانستان و آسیای مرکزی را تضمین کند. اما نکته مهم قابل تامل برای ایران توجه روسیه به بازار انرژی افغانستان است که می تواند برای ایران چالشبرانگیز باشد. مهمترین مزیت صادراتی ایران در بازار افغانستان، حوزه انرژی است. ورود روسیه به این بازار شرایط را برای ایران دشوار میکند.
در بخش دادههای تازه کاهش 40 درصد تجارت ایران و افغانستان قابل توجه است که فعالان اقتصادی افغانستان تحریمهای آمریکا علیه شبکه بانکی افغانستان و ایجاد آشفتگی در آن را یکی از دلایل کاهش تجارت با ایران دانستهاند. به نظر می رسد ایران نیاز به بازارهای جایگزین در محیط منطقهای و بینالمللی دارد. درآمد 337 میلیارد دلاری روسیه از صادرات انرژی و مازاد تجاری 120 میلیارد دلاری عربستان از دیگر داده های آماری است. دادههای تازه دولت امارات نشان میدهد که تجارت خارجی این کشور در نیمه اول سال 2022 با رشدی 17 درصدی نسبت به مدت مشابه سال 2021 از 1 تریلیون درهم فراتر رفته است. دادههای جدید مرکز آمار مصر نیز نشان از جهش سرمایهگذاری امارات در این کشور دارد. دادههای این مرکز نشان میدهد که سرمایهگذاری امارات در مصر در نیمه اول سال مالی 2022 نسبت به مدت مشابه سال 2021، افزایش 169.1 درصدی داشته است.
اما بانک جهانی در تازهترین گزارش خود در مورد پیامدهای افزایش رشد قیمت مواد غذایی در جهان، هشدار داده است. در گزارش این بانک اشاره شده که رشد بیسابقه قیمتهای مواد غذایی باعث یک بحران جهانی شده که میلیونها نفر را به فقر شدید، تشدید گرسنگی و سوءتغذیه سوق داده و دستاوردهای توسعهای دهههای اخیر را در معرض نابودی قرار خواهد داد. در این گزارش، دادهای قابل تاملی ارائه شده است که بهویژه موقعیت آسیبپذیر ایران در ناامنی فزاینده غذایی را نشان میدهد. ایران در میان سه کشور نخست در جهان به لحاظ تورم واقعی قیمت مواد غذایی و در میان 6 کشور نخست با بالاترین تورم اسمی مواد غذایی قرار گرفته است.