مرکز پژوهش­های اتاق ایران ضمن انتشار گزارش " چشم‌انداز تحولات عراق و پیامدهای آن برای ایران" به بررسی روندها و رویدادهای سال­های اخیر عراق پرداخته و ضمن ارائه تحلیلی از چشم ­انداز تحولات این کشور، مسائل مهم و تاثیرگذار در روابط بین تهران و بغداد را مورد واکاوی قرار داده است.

پژوهش حاضر در دو بخش تدوین‌یافته است. نخست دو روند اساسی در عراق امروز، یعنی گام‌های تدریجی این کشور برای بازسازی اقتصادی و اولویت دادن به تنش‌زدایی در سیاست خارجی مورد بررسی قرار گرفته و در بخش دوم نیز، چالش‌ها و فرصت‌های روابط اقتصادی ایران و عراق بازبینی و همچنین احتمالاتی درباره روندهای آتی این کشور مطرح شده است.

عراق در دوران پسا صدام، علی­رغم انتظار عمومی برای بهبود وضعیت این کشور و جریان درآمدهای سرشار نفتی، به دلیل معضلاتی مانند فساد، بخشی‌نگری، شکاف‌های مذهبی و سیاسی، ظهور تروریسم، تأثیر منفی منازعات بازیگران خارجی، طائفه­گرایی و کج­کارکردی دولت مرکزی، نتوانست نارسایی­های موجود را به نحو احسن مدیریت نماید. تصویب یک سند راهبردی با هدف اصلاح بخش عمومی و کاهش وابستگی به نفت، و تلاش این کشور برای حمایت از تولید داخلی نیز تا کنون نتوانسته راه به جایی ببرد. اما عراق همچنان با جدیت به دنبال بازسازی اقتصادی است. از سوی دیگر، درک گسترده مردم این کشور از تاثیر منفی منازعات منطقه‌ای و بین‌المللی بر ثبات و توسعه اقتصادی عراق، تقویت گفتمان­ های ملی­ گرایی و عرب­ گرایی و نیز محدودیت­های ژئوپلیتیک این کشور باعث شده تا رفع تنش از سیاست خارجی، به ویژه در مراوده با کشورهای عربی نیز در دستور کار حاکمیت این کشور قرار گیرد.

در باب روابط این کشور با ایران، اگر چه در دو دهه اخیر بنا بر توسعه همکاری­های چندجانبه قرار داشته، اما پیچیدگی­های بسیاری نیز در این میان هست که ناشی از عوامل متعدد اقتصادی و غیر اقتصادی است. افتراقات فرهنگی و مذهبی، القای نقش منفی برای ایران در توسعه و بازسازی عراق به دلیل مسائل سیاسی، چالش­های ایجاد شده توسط احزاب و گروه­های سیاسی سنتی در عراق، عدم به روزرسانی سیاست­های اقتصادی ایران در مقابل عراق، به ویژه در مورد ناترازی تجاری و سایر موضوعات حل نشده در خلال این روابط، از جمله این پیچیدگی­ها است که لزوم بازنگری در سیاست­های تجاری و غیرتجاری ایران را در قبال عراق یادآوری می­کند.

لذا بر این اساس می­توان برخی احتمالات را در مورد آینده روندهای مؤثر بر روابط ایران و عراق در نظر گرفت: اول این­که در صورت ادامه چندگانگی در سیاست داخلی عراق، مسیر ارتباط دو جانبه ناهموار باقی خواهد ماند؛ دوم این­که بازار عراق به دلیل توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و اولویت جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای بازسازی کشور بسیار رقابتی­تر خواهد شد که این مسئله باید توسط ایران مد نظر قرار داده شود؛ سوم این­که تنوع­بخشی عراق در مبادی ورودی برای تامین نیازهای اساسی خود، بر ترکیب صادراتی ایران به این کشور اثرگذار خواهد بود؛ چهارم این­که عدم آورده اقتصادی قابل توجه ناشی از نفوذ ایران در عراق در سال­های اخیر نشان می­دهد در نظر گرفتن راهکارهای جایگزین برای توسعه روابط اقتصادی و حفظ بازار عراق از ضروریات است و پنجم و در پایان این­که گسترش چشمگیر روابط عربستان و امارات با عراق و لزوم رقابت ایران با این دو کشور از جمله مسائل تعیین کننده در آینده روابط دو جانبه ایران و عراق است.