به گروهی از مواد مصنوعی ساخته شده از هیدروکربن­ها که از طریق انجام مجموعه‌ای از واکنش­های شیمیایی بر روی مواد خام آلی تشکیل می‌شود، پلاستیک گفته می‌شود. از طرفی این محصول کیفیت زندگی و توسعه اقتصادی را بهبود می­بخشد و از سویی دیگر، خطرات محیط‌زیستی و سلامتی جدی دارد که باید به آن توجه شود. از این رو، برای دستیابی به استفاده پایدارتر از پلاستیک، باید استراتژی­هایی اتخاذ شود.

هدف از این گزارش، درک محرک­های استفاده از پلاستیک و اثرات آن بر محیط زیست به منظور یافتن بهترین راه برای کاهش فشارهای زیست‌محیطی تولید پلاستیک و تولید پسماند ناشی از آن در کشور ایران است. به عنوان اولین گام در این گزارش، پایگاه داده پلاستیک برای رفع شکاف­های اطلاعاتی و ارائه یک نمای کلی جامع از کل چرخه حیات پلاستیک در کشور به همراه ذی‌نفعان آن ایجاد شد. بر اساس اطلاعات بدست آمده در این بخش در کشور سالانه حدود 4 میلیون تن پسماند پلاستیکی تولید می‌شود که متاسفانه بخش قابل توجهی از آن به درستی مدیریت نمی‌شوند. خسارت این عدم مدیریت صحیح در کشور سالانه حدود سه هزار میلیارد تومان می‌باشد.

    در ادامه به منظور بررسی رویکردهای مختلف و تجربیات بین‌المللی مدیریت پسماند پلاستیکی، رویکردهای سایر کشورهای جهان در کنار دلایل شکست یا موفقیت این رویکردها در برخی از کشورهای جهان بررسی گردید. این بررسی‌ها نشان داد که برای مدیریت کلان پسماندهای پلاستیکی در جهان، ترکیبی از رویکردهای متفاوت در دستور کار قرار می‌گیرد که به نوعی تمام ذی‌نفعان شامل دولت­ها، بخش خصوصی و شهروندان جامعه در طول زنجیره ارزش پلاستیک (از تولید تا عرضه، مصرف، بازیافت و دفع) را درگیر مشارکت در فرایند می‌کند.         

در گام سوم بر اساس این تجربیات در سایر کشورها 3 دسته سناریو برای مداخله­ی مدیریتی، مداخله­ی سیستمی و مداخله­ی حکمرانی مدیریت پسماند پلاستیکی در ایران تعریف شد و به منظور ارزیابی و بررسی احتمال موفقیت این سناریوها، 5 سری پرسشنامه (عمومی برای عموم مردم، عمومی برای خبرگان مدیریت پسماند دولتی و خصوصی، حکمرانی و اقتصادی برای خبرگان بخش خصوصی مدیریت پسماند، ارزیابی سناریوها خبرگان بخش خصوصی مدیریت پسماند و بررسی اقتصاد چرخشی در زنجیره ارزش پلاستیک برای دست اندرکاران صنعت پلاستیک) تهیه شد.

ارزیابی‌ها نشان داد که از میان دسته سناریوهای مداخله­ی مدیریتی (رویکردهای بازیافت مکانیکی حداکثری، بازیافت شیمیایی حداکثری و بازیابی انرژی حداکثری) و با در نظر گرفتن اثرات زیست‌محیطی، بهترین گزینه برای مدیریت پسماند پلاستیکی بازیابی مواد است و بازیابی انرژی کمترین ارجحیت را داراست؛ و با در نظر گرفتن امکان انجام فرایندهای بازیافت و بازیابی از منظر اقتصادی، نتیجه نهایی این است که این فرایندها زمانی مقرون به صرفه هستند که مجموع هزینه‌های اولیه و هزینه‌های جاری زیر 18 میلیون تومان بر تن و قیمت خوراک حدوداً 5 میلیون تومان بر تن باشد.

ارزیابی سناریوهای مداخله سیستمی نشان داد که بهترین سناریوی مداخله سیستمی، سناریوی ایجاد زمینه ارتقاء و تسهیل کسب و کارهای زنجیره بازیافت پلاستیک‌ها است و سناریوهای اجرای سیاست‌های ودیعه‌گذاری و امتداد مسئولیت تولیدکننده، جایگزینی تولید و تغییر به سمت بسته‌بندی‌ها با مواد پایدارتر، رویکرد بازیافت مکانیکی و شیمیایی و بازیابی انرژی حداکثری، منع کاربرد پلاستیک‌های یکبار مصرف و وضع مالیات، جریمه و یا هزینه‌های اضافی بر پلاستیک و پرداخت آن به شهرداری‌ها به منظور مدیریت پسماندها به ترتیب در رتبه­های بعدی قرار می­گیرند.

همچنین ارزیابی سناریوهای مداخله حکمرانی نشان داد که بهترین سناریوی مداخله حکمرانی، سناریوی کاهش مداخله حاکمیت در اجرا، قرارگیری حاکمیت در جایگاه تنظیم‌گر و مدیریت اجرایی پسماند پلاستیکی توسط بخش خصوصی است و سناریوهای افزایش مداخله حاکمیت در مدیریت اجرایی پسماند پلاستیکی به صورت محلی و غیرمتمرکز، افزایش مداخله حاکمیت در مدیریت اجرایی پسماند پلاستیکی به صورت تمرکزگرایانه و حفظ وضعیت موجود مدیریت اجرائی پسماند پلاستیکی به ترتیب در رتبه­های بعدی قرار می­گیرند.

در پایان و بر اساس نتایج این مطالعات نقشه‌راه پیشنهادی برای مدیریت صحیح پسماندهای پلاستیکی در کشور ایران ارائه گردید.