به منظور آشنایی هرچه بیشتر فعالین اقتصادی با مفاهیم اقتصادی و به­ کارگیری صحیح این موارد در تحلیل­های اقتصادی محیط کسب­ و کار، ایده تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان "اقتصاد به زبان ساده" در مرکز پژوهش­های اتاق ایران طرح گردید و به اجرا درآمد. شماره سی و ششم این بروشور به بحث "خوشه صنعتی" اختصاص یافته است.

در چند دهه اخیر، ظهور فناوری­های جدید در تولید و ارتباطات منجر به ایجاد تحولاتی در قابلیت­های واحدهای صنعتی، روش­های تولید و توزیع و ساختار تشکیلاتی بنگاه­ها شده که عموما بر اهمیت بنگاه­های کوچک و متوسط افزوده است و این بنگاه­ها به عنوان بخش مکمل و اساسی اقتصاد هر کشور شناخته شده ­اند. بنگاه­های کوچک و متوسط نسبت به بنگاه­های بزرگ دارای مزایای متعددی از قبیل انعطاف ­پذیری، اشتغال ­آفرینی، مشارکت بیشتر بخش خصوصی و غیره هستند و نقش بسیار با اهمیتی در گسترش و تنوع تولیدات صنعتی، ایجاد اشتغال، ریشه­ کن کردن فقر، بهبود توزیع درآمد و دستیابی به توسعه دارند. از طرف دیگر بنگاه ­های مذکور به دلیل محدودیت­هایی از قبیل مشکلات کوچک بودن مقیاس و نتیجتا بالا بودن هزینه ­ها، محدودیت­ منابع مالی، عدم دسترسی به اطلاعات بازار و فناوری­های جدید، ضعف مدیریت، کمبود نوآوری و غیره با چالش­ها و مشکلات زیادی برای ورود به عرصه رقابت روبرو هستند و از دستیابی به سهم بازار مناسب و توان رقابتی در عرصه ملی و بین ­المللی عقب مانده ­اند. از آنجایی که بنگاه­های کوچک و متوسط می ­توانند نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها داشته باشند، بنابراین برنامه ­ریزی برای توسعه و تقویت این بنگا ه­ها امری ضروری محسوب می ­شود. یکی از راهکارهای اساسی برای حل مشکلات بنگاه­های کوچک و متوسط و افزایش توان رقابتی آنها، تجمیع این بنگاه­ها و ساماندهی آنها در قالب خوشه است. در واقع با تشکیل خوشه و تجمیع بنگاه­ ها، آنها هم می­توانند از مزیت­های بنگاه­های کوچک و متوسط بهره ­مند گردند و هم امکان دستیابی به امکانات و مزیت­ های بنگاه­های بزرگ را کسب کنند. در همین راستا در این نسخه از بروشور به تعریف خوشه صنعتی، زیرمجموعه­ های آن و نقش با اهمیت خوشه صنعتی در تقویت بنگاه­های کوچک و متوسط پرداخته شده شده است.

براساس تعریف سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی، خوشه صنعتی مجموعه ­ای از واحدهای کسب ­وکار است که در یک منطقه جغرافیایی مشخص و با یک گرایش صنعتی مشترک متمرکز شده­اند، با همکاری و تکمیل فعالیت­های یکدیگر به تولید و عرضه کالاها و خدمات می ­پردازند و دارای چالش­ها و فرصت­های مشترک می ­باشند.خوشه­ های صنعتی می­توانند موتور محرک اقتصاد ملی و منطقه ­ای باشند؛ چراکه در نتیجه توسعه خوشه ­ها، بنگاه­ های درون خوشه با بازدهی بیشتر و استفاده تخصصی تر از امکانات موجود کار می­کنند و بازه زمانی واکنش آنها نسبت به بازار بسیار کمتر از حالتی است که به صورت انفرادی کار می­کنند. ایجاد و توسعه خوشه صنعتی مزایای متعددی برای بنگاه ­ها در پی دارد که در بخشی از بروشور به اهم آنها اشاره شده است.

درخصوص ایجاد خوشه ­های صنعتی یک الگوی خاص، عمومی و مشترک که جهان شمول بوده و در تمام کشورهای دنیا قابلیت پیاده ­سازی داشته باشد، وجود ندارد. در هر کشور و منطقه ­ای براساس خصوصیات و پتانسیل­های موجود و با توجه به ویژگی­های صنعت موردنظر، برنامه­ هایی برای ایجاد و توسعه خوشه­ ها تدوین و اجراء می­گردد. با این حال وجود یک سری عوامل و بسترها برای ایجاد خوشه و موفقیت آن ضروری می­ باشد که در بروشور حاضر به آنها پرداخته شده است و همچنین نقش با اهمیت دولت در ایجاد و توسعه خوشه­ ها تبیین شده است.

امروزه در اکثر کشورهای جهان، بنگاه های کوچک و متوسط از جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، تولید صنعتی و ارائه خدمات در حال نقش آفرینی هستند و عامل راهبردی توسعه اقتصادی، اشتغال زایی و رقابت پذیری صنایع می باشند. این در حالیست که در کشور ما با وجود اینکه بیش از 90 درصد واحدهای تولیدی در گروه بنگاه های کوچک و متوسط قرار می-گیرند، اما این بنگاه ها نتوانسته اند سهم قابل توجهی در تولید ناخالص ملی و ارزش افزوده داشته باشند و از محدودیت های و چالش های زیادی رنج می برند. در کشور ما سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران در قالب همکاری با سازمان یونیدو در راستای بهبود وضعیت بنگاه های کوچک و متوسط قدم های متعددی برداشته و از سال 1380 طرح ملی توسعه خوشه ها (برنامه توسعه خوشه ای) را در کشور پیاده سازی نموده است. در همین راستا سازمان مذکور آیین نامه توسعه خوشه های کسب وکار را تدوین نموده که در قسمتی از بروشور، گام های اجرایی که در توسعه خوشه¬ها به ترتیب اولویت زمانی باید برداشته شوند، به تفصیل بیان شده و در نهایت وضعیت کشور در زمینه ایجاد و توسعه خوشه های صنعتی مورد ارزیابی قرار گرفته است.

در کشور ما علی­رغم وجود تعداد قابل توجهی بنگاه­ها کوچک و متوسط، این بنگاه­ها نتوانسته­ اند در اقتصاد کشور به عنوان یک بخش­ اثرگذار به ایفای نقش بپردازند و با معضلات و مشکلات متعددی روبرو هستند که کاهش توان رقابتی آنها در عرصه داخلی و بین­ المللی را به دنبال داشته است. هرچند که در کشور ما اقداماتی در راستای شناسایی خوشه ­های صنعتی موجود در کشور و اجرا پروژه توسعه خوشه ­ای توسط سازمان صنایع کوچک و شهرک­های صنعتی در راستای بهبود وضعیت بنگاه­های کوچک و متوسط صورت گرفته است، اما هم اکنون خوشه­ های صنعتی موجود در کشور از وضعیت مناسبی برخوردار نمی ­باشند. در همین راستا در بخشی از بروشور مشکلات توسعه خوشه ­های صنعتی در کشور مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهایی نظیر مبنا قرار گرفتن الگو توسعه خوشه ­ای در اسناد بالادستی کشور، تدوین برنامه ­های سالیانه توسعه خوشه­ های صنعتی، ایجاد الزام قانونی برای نهادها و سازمان­های مختلف به منظور مشارکت در برنامه ­های توسعه خوشه­ ها، تامین مالی به موقع و صحیح پروژه توسعه خوشه­ ها، تقویت فرهنگ همکاری و فعالیت مشترک در جامعه و مواردی از این قبیل برای ایجاد و توسعه خوشه ­های صنعتی در کشور پیشنهاد شده است.