به منظور آشنایی هرچه بیشتر فعالین اقتصادی با مفاهیم اقتصادی و به­ کارگیری صحیح این موارد در تحلیل­های اقتصادی محیط کسب­ و کار، ایده تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان "اقتصاد به زبان ساده" در معاونت اقتصادی اتاق ایران طرح گردید و توسط مرکز تحقیقات و بررسی­های اقتصادی به اجرا درآمد. شماره بیستم و هشتم این بروشور به بحث "پولشویی" اختصاص یافته است.

با توجه به اینکه پولشویی از جمله معضلاتی است که بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه با آن دست به گریبان هستند و کشور ما نیز در زُمره بدترین کشورها از منظر پولشویی قرار دارد، از همین رو این نسخه از بروشور به تعریف پولشویی، تاریخچه پیدایش این واژه، فرآیند پولشویی و تقسیم­ بندی متداول این معضل اختصاص یافته است. پولشویی در لغت به معنای شست­ وشوی پول است و در اصطلاح تلاشی است که برای موجه و قانونی جلوه دادن درآمدهای به­ دست آمده از راه­های غیرقانونی، صورت می­گیرد. پدیده پولشویی نقش زیانباری در روند توسعه اقتصادی کشورها ایفا می­نماید و پیامدهای منفی متعددی از قبیل توزیع نابرابر درآمد، کاهش رشد اقتصادی، تضعیف بخش خصوصی، افزایش نرخ تورم، تخریب بازارهای مالی، افزایش فساد و گسترش اقتصاد زیرزمینی را به دنبال دارد که به طور مفصل به این پیامدها در نسخه پیش­رو پرداخته شده است.

طی چند دهه اخیر، با توجه به گسترش سریع پولشویی و تبدیل شدن آن به یک پدیده بین­ المللی، قوانین، پیمان­ نامه ­ها و تلاش­های بین­ المللی قابل توجهی برای مبارزه با پولشویی شکل گرفته که در این نسخه از بروشور به مهم­ترین آنها نظیر اقدامات سازمان ملل، گروه ویژه اقدام مالی و کمیته نظارت بانکی بال اشاره شده است.

از آنجایی که پولشویی جزئی از یک نظام ناسالم اقتصادی است و مبارزه با آن بدون انجام اقدامات اساسی نظیر تدوین قوانین و مقررات مناسب، همکاری با مراجع ذی­ربط بین­ المللی نظیر سازمان ملل، بانک جهانی، صندوق بین المللی پول و غیره، رعایت اصول و استاندارهای بین­ المللی توسط موسسات مالی و اصلاح چارچوب نهادی به نفع بخش­های مولد، نمی­تواند دوام و کامیابی داشته باشد، لذا قسمتی از بروشور به توضیح این اقدامات اختصاص یافته است.

اهمیت مبارزه با پولشویی و آثار منفی این پدیده بر اقتصاد کشورها چنان آشکار است که هیچ اقتصاد باثباتی را نمی­توان پیدا کرد که تدابیر لازم برای مبارزه با پولشویی را تدارک ندیده باشد. کشورهای آلمان و انگلیس از کشورهای موفق در زمینه مبارزه با پولشویی محسوب می­شوند که در بروشور به تجربه کشورهای مذکور اشاره شده است.

اگرچه که قانون مبارزه با پولشویی در ایران در راستای اجرای اصل 123 قانون اساسی کشور در تاریخ 1386/11/2 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و شورای عالی مبارزه با پولشویی نیز به عنوان بالاترین مرجع نظارتی برای مبارزه با پولشویی تشکیل گردید، اما آمارهای بین­ المللی حاکی از آن است که تاکنون مبارزه جدی با معضل پولشویی در کشور صورت نگرفته و ایران همچنان در صدر فهرست قرمز پولشویی در سطح جهان قرار دارد.

یکی از شاخص­های قابل استفاده برای ارزیابی وضعیت پولشویی در کشورها، شاخص ضدپولشویی بازل است که در بروشور به توضیح این شاخص پرداخته شده و وضعیت ایران برطبق شاخص مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. براساس آخرین گزارش موسسه بازل در سال 2017، ایران در شاخص ضدپولشویی بازل با کسب نمره 8.6 از 10 (بدترین وضعیت) در میان 146 کشور مورد بررسی، جایگاه اول (بدترین جایگاه) را به خود اختصاص داده است و در صدر کشورهای جذاب برای پولشویی قرار دارد. لازم به ذکر است که ایران در اغلب سال­ها به ویژه سه سال اخیر به طور متوالی رتبه اول را در شاخص ضدپولشویی کسب کرده و بدترین و پرریسک­ترین کشور در زمینه پولشویی ارزیابی شده است. در جدول (1) وضعیت ایران در مقایسه با کشورهای منتخب براساس آخرین گزارش موسسه بازل قابل مشاهده است.

جدول (1): وضعیت پولشویی در کشورهای منتخب براساس شاخص ضد پولشویی بازل در سال 2017

     (Source: Basel AML Index 2017 (Report

آسیب ­شناسی معضل پولشویی در ایران حاکی از آن است که عواملی از قبیل گستردگی اقتصاد زیرمینی، قاچاق کالا و مواد مخدر و موقعیت جغرافیایی کشور به لحاظ قرار گرفتن در مسیر ترانزیت بخش بزرگی از مواد مخدر تولید شده در مرزهای شرقی کشور و ناکارآمدی نظام مالیاتی، منجر به ایجاد انگیزه برای انجام فعالیت­های پولشویی می­شوند و در کنار عدم وجود سیستم بانکی کارآمد، به تسهیل فرآیند پولشویی در کشور کمک شایانی می­نمایند.

درواقع ریشه­ یابی این پدیده حاکی از آن است که وجود عزم و اراده ملی برای مبارزه با پولشویی و همکاری نهادها و سازمان­های کشور با یکدیگر، ضرورتی انکارناپذیر برای موفق سپری نمودن مسیر مقابله با معضل پولشویی به حساب می­ آید. همچنین با توجه به اینکه کارکرد نامناسب نظام بانکی کشور و عدم انطباق با استانداردهای جهانی، در کنار فقدان چارچوب نهادی کارآمد، بستر مناسبی را برای فعالیت­های پولشویی فراهم کرده و موجب رواج این فعالیت­ها در کشور شده است، بنابراین یکی از اقدامات اساسی در راستای مبارزه با این پدیده، برخورداری از یک نظام مالی سالم و شفاف­سازی عملکرد سیستم بانکی کشور است که این مهم از طریق همکاری کشور با سازمان­های معتبر بین ­المللی و انطباق سیستم بانکی ایران با اصول و استانداردهای بین­ المللی تحقق می­یابد.