مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­ گیرند.

در شصت و نهمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­ ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش های تازه، ارائه شده است.

بعد از گذشت بیش از یک سال و نیم از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، جهان و شاید بیش از هر کشوری، خود روسیه، همچنان درگیر آثار سوء اقتصادی این پدیده است؛ به نحوی که خروج سرمایه از این کشور، به رقم­های بی­ سابقه­ ای افزایش یافته است. تحریم­های اعمال شده بر روسیه و همراهی بسیار از کشورهای غربی با این موج فشار، سبب شده تا پوتین بیش از گذشته به دنبال ارتباط با کشورهای دوست بوده و اخیرا با هدف ایجاد تغییر در مسیر حمل‌ونقل و حرکت کالا به سمت کشورهای جنوب، از جمله کشورهای آفریقایی، طرح احداث و راه‌اندازی یک منطقه صنعتی را در نزدیکی کانال سوئز، به عنوان یکی از پرترددترین قطب‌های حمل‌ونقل جهان، در سر بپروراند. ژاپن نیز، در عین همراهی بیشتر با تحریم­های جهان غرب بر علیه روسیه، اقدام به ارائه طرحی نموده که طی آن، جهان از یک ذخیره استراتژیک گاز طبیعی کمک می­گیرد تا در مقابل وقوع بحران­های انرژی، مشابه آنچه پس از قطع جریان گاز از روسیه رخ داد، تاب آور باشد. در قزاقستان نیز، رشد 82 درصدی جریان سرمایه‌گذاری ناخالص از ایالات متحده و تعهد آمریکا به توسعه مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر و سایر کریدورهای تجاری در چارچوب مشارکت برای زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری جهانی، توجه فعالان اقتصادی را به خود جلب کرده است.

در سطح منطقه، عربستان با فعالیت­های توسعه ای و پیشگامانه خود، در حال خلق تصویری نو از سعودی­ها در ذهن جهانیان است. آرامکو طی یک معامله کلیدی، 10 درصد از سهام یک شرکت پتروشیمی بزرگ در چین را خریداری کرده و تصمیماتی مبنی بر سرمایه گذاری در عمان، ترکیه و برزیل دارد. علاوه بر این، بر اساس رسم معهود عربستان که به واسطه درآمدهای سرشار نفتی اغلب کشورهای نیازمند را مورد حمایت مالی خود قرار می­دهد، تونس نیز به واسطه معضلات اقتصادی مزمن شده و بحران سیاسی جاری، مشمول این لطف شده و عربستان اعلام نموده که قصد ارائه کمک 500 میلیون دلاری به این کشور را دارد. امارات نیز مانند عربستان، با پیش گرفتن یک استراتژی هوشمندانه، توانسته ضمن حفظ روابط نزدیک خود با شرکای غربی، همکاری اقتصادی بیشتری با روسیه داشته و تبدیل به مامنی برای سرمایه­ ها و طلاهای فراری از این کشور شود. ترکیه نیز در دیدار اخیر اردوغان از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، عزم خود را برای همکاری بیشتر با این کشورها جزم کرده است.

در بخش پژوهش­های تازه، مروری بر چند گزارش تازه انتشار یافته توسط اتاق بازرگانی بین­ المللی، یونیدو، مجمع جهانی اقتصاد و آنکتاد انجام شده که موضوعاتی از قبیل امنیت تجارت دریایی در جهان، توجه فزاینده کشورها به مقوله سیاست­گذاری صنعتی، حمایت از گذار به انرژی­های پاک، الزامات موفقیت استراتژی صنعتی ماموریت­گرا و روند رو به رشد بدهی عمومی جهانی را در بر دارد. همچنین مطالعه­ ای در قالب یک کتاب تازه توسط رابرت لایت هایزر، متخصص امور تجاری و نماینده تجاری ایالات متحده در زمان ریاست جمهوری ترامپ، انجام شده که طی آن ضمن ارزیابی انتقادی از سیاست‌های تجاری آمریکا، به ارائه رویکردی تجاری نوینی پرداخته که کارگران آمریکایی را در اولویت قرار می‌دهد.

مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­ گیرند. در شصت و سومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده است.

در بخش تحولات جهان گزارش اخیر موسوم به 2023 ICC که از سوی نهاد اتاق‌های بازرگانی بین‌المللی منتشر شد، آخرین روندهای تجاری و چشم‌انداز تجارت در سال 2023 را مورد بررسی قرار داده است. این گزارش ضمن بررسی اشکال مختلف شکاف‌های اقتصادی در زمینه‌هایی از جمله تجارت، اقتصاد دیجیتال، بدهی، سیستم‌های پرداخت، به این جمع‌بندی می‌رسد که شکاف‌ها در حال افزایش است. از منظر این گزارش، هر چند که تجارت در سال 2022 بهبود یافته است، اما به دلیل عواملی مانند جنگ در اوکراین، محدودیت‌های اعمالی در پی کووید 19، تورم بالای مداوم و رشد اقتصادی پایین، مختل شده است، البته نویسندگان گزارش معتقدند با وجود نگرانی‌های فزاینده، جهانی‌شدن، معکوس نشده است، بلکه در حال تغییر است. شواهدی از جدایی چین و ایالات متحده و همچنین روسیه و کشورهای غربی وجود دارد. با وجود این تحولات، تجارت جهانی همچنان از مزایای متعددی برخوردار است.

 تلاش آمریکا برای پیوند زدن هند به شبکه ریلی خاورمیانه برای رقابت با ابتکار کمربند و راه چین ، محدودیت صادرات مواد تولید تراشه آلمان به چین تحت فشار فزاینده آمریکا و  احتمال خروج ایتالیا از پروژه «کمربند و جاده» چین از دیگر اخبار مهم جهانی است که گویای افزایش تنش و رقابت میان ایالات متحده و چین و تلاش آمریکا برای پیوند زدن متحدان خود به این رقابت است. در مقابل چین نیز به دنبال توسعه حضور خود در خاورمیانه است. شرکت سرمایه بین‌المللی چین قصد دارد دامنه فعالیت خود در امارات متحده عربی و عربستان سعودی را گسترش دهد. در حال حاضر این شرکت دو دفتر راه اندازی کرده است و در حال تلاش برای دریافت مجوزهای لازم برای انجام فعالیت‌های خدمات مالی است.

در بخش مربوط به تحولات بحران اوکراین، اخیرا یک مقام دولتی ژاپن اظهار کرد که کشورهای گروه 7 در حال بررسی اعمال ممنوعیت بر تمامی کالاهای صادراتی به روسیه هستند که در تداوم رژیم تحریم‌ها علیه مسکو به دلیل حمله به اوکراین انجام می‌شود. از سوی دیگر رسانه‌های روسی گزارش کرده‌اند که خودروساز چینی، چری، می‌تواند به زودی تولید خود در کارخانه سابق فولکس واگن آغاز کند. علاوه بر این، قرارداد فروش دارایی‌های روسی شرکت خودروسازی هیوندای موتور کره جنوبی نیز تقریباً تکمیل شده است.

 در تحولات منطقه ای، وزیر اقتصاد و برنامه‌ریزی عربستان سعودی اعلام کرد که این کشور قصد دارد سهم بخش خصوصی در اقتصاد را از حدود 40 درصد فعلی به 65 درصد افزایش دهد. او تأکید کرد که ما بر سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری و بخش‌های مرتبط متمرکز خواهیم شد تا عقب‌ماندگی‌ها در این حوزه‌ها را جبران کنیم. وی خاطرنشان کرد که عربستان دارای "اکوسیستم سرمایه‌گذاری بسیار بزرگی است که به سرعت در حال رشد است." عربستان همچنین با همراهی چین بزرگترین مجتمع فولاد خاورمیانه را احداث می‌کنند. آرامکو و صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان (PIF) قراردادی را با شرکت فولادسازی (Baosteel)چین برای ساخت یک مجتمع تولید ورق فولادی در عربستان سعودی امضا کردند. مجتمع جدید تولید فولاد، دارای ظرفیت تولید سالانه 2.5 میلیون تن آهن اسفنجی و 1.5 میلیون تن ورق فولادی است.

  مازاد تجاری 600 میلیارد دلاری کشورهای شورای همکاری خلیج فارس ، تجارت یک تریلیون دلاری امارات در سال 2022، سرمایه گذاری 10 میلیارد دلاری توتال در عراق و صدور مجوز طلایی با هدف جذب شرکت های بزرگ برای سرمایه‌گذاری در بحرین از دیگر اخبار مهم منطقه است.