مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش‌های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش‌ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند.

در صد و شانزدهمین گزارش از این سلسله گزارش‌ها، گلچینی از تحولات اخیر در سه لایه جهانی و منطقه‌ای محیط ژئواکونومیک ایران و گزیده‌ای از پژوهش‌های تازه ارائه شده است.

در تحولات جهانی ایالات متحده و اتحادیه اروپا با امضای «چارچوب توافق‌نامه تجارت متقابل، عادلانه و متوازن» گامی مهم در جهت تعمیق روابط اقتصادی و بازتر کردن بازارهای دو طرف برداشتند. اتحادیه اروپا متعهد شده است که تمامی تعرفه‌های وارداتی بر کالاهای صنعتی ایالات متحده را حذف کند. همچنین با اعطای دسترسی ترجیحی به بازار خود برای مجموعه‌ای از محصولات کشاورزی و دریایی آمریکا موافقت کرده است. در مقابل، ایالات متحده بر واردات کالاهای اروپایی بالاترین نرخ میان تعرفه موجود در قالب MFNیا نرخ ثابت ۱۵ درصد را اعمال خواهد کرد.

شرکت بوئینگ در حال مذاکره با طرف‌های چینی برای فروش تا سقف ۵۰۰ فروند هواپیمای تجاری است؛ معامله‌ای که در صورت تحقق، بزرگ‌ترین سفارش چین از این شرکت طی بیش از یک دهه گذشته به شمار خواهد رفت. اهمیت این قرارداد تنها به ابعاد اقتصادی محدود نمی‌شود، بلکه می‌تواند به بازگشت مجدد بوئینگ به دومین بازار بزرگ هوانوردی جهان و احیای جایگاه آن در برابر رقیب اروپایی‌اش، ایرباس، منجر شود.

صنعت خودروسازی آلمان در سال جاری بیش از ۱۰ میلیارد یورو (۱۱.۶ میلیارد دلار) از جریان نقدی خود را به ‌دلیل تعرفه‌های تجاری آمریکا از دست خواهد داد؛ بخشی که هم ‌اکنون نیز با هزینه‌های بالای انرژی، کاهش تقاضا و رقابت شدید چین دست‌وپنجه نرم می‌کند. وخامت اوضاع صنعت خودروسازی، نگرانی‌ها درباره سلامت اقتصاد بزرگ‌ترین کشور صنعتی اروپا را تشدید کرده است. اقتصاد آلمان، سال گذشته وارد رکود شد و صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده که این کشور در سال جاری رشد اقتصادی صفر درصد را تجربه کند و تنها عضو گروه ۷ باشد که درجا می‌زند.

در تحولات منطقه عربستان سعودی در چارچوب برنامه‌های «رویای ۲۰۳۰» و برای تقویت امنیت غذایی و صادرات غیرنفتی، نخستین محموله محصولات کشاورزی تولیدشده با فناوری «کشت هیدروپونیک» (کشاورزی در آب) را به هلند و اتحادیه اروپا صادر کرد.

نخست‌وزیر عراق اخیرا از آمادگی دولت برای راه‌اندازی پروژه بزرگ «بابل، پایتخت صنعتی عراق» خبر داد و همزمان، آغاز عملیات اجرایی فاز دوم پروژه فاضلاب شهر حلّه را به ارزش بیش از ۳۷۶ میلیارد دینار اعلام کرد. این پروژه که از محل وام بریتانیا تامین مالی می‌شود، شامل ایجاد شبکه‌های فاضلاب، ایستگاه‌های پمپاژ و زیرساخت‌های جمع‌آوری فاضلاب و آب‌های سطحی است.

شرکت کانادایی درحال رایزنی برای جذب سرمایه‌ای تا سقف ۳.۵ میلیارد دلار از ایالات متحده و دیگر وام‌دهندگان بین‌المللی جهت توسعه معدن عظیم مس و طلای ریکو دیک در ایالت بلوچستان پاکستان است. این اقدام پس ‌از ناکامی مذاکرات طولانی‌مدت با عربستان سعودی برای مشارکت در این پروژه صورت می‌گیرد. پروژه ریکو دیک صرفا یک معدن نیست؛ بلکه نمادی از ورود پاکستان به نقشه ژئوپلیتیک منابع حیاتی قرن بیست‌ویکم است. این پروژه می‌تواند به رشد اقتصادی، افزایش صادرات و تقویت موقعیت بین‌المللی پاکستان منجر شود.

در پژوهش‌های تازه گزارش «به‌روزرسانی تجارت جهانی» (اوت ۲۰۲۵) که توسط آنکتاد منتشر شده است، به بررسی چالش فوری و پیچیده آلودگی پلاستیکی از‌ منظر تجارت جهانی می‌پردازد. این گزارش با عنوان «بسیج تجارت برای مهار آلودگی پلاستیکی»، بر مقیاس عظیم اقتصاد پلاستیک (با ارزشی بیش از ۱.۱ تریلیون دلار در سال ۲۰۲۳) و ادغام عمیق آن در زنجیره‌های تامین بین‌المللی تاکید می‌کند؛ به‌ طوری ‌که بیش از سه‌چهارم تولید جهانی پلاستیک در سطح بین‌المللی مبادله می‌شود. آنکتاد بر متعادل‌سازی تعرفه‌ها، ترویج همگرایی مقرراتی، هماهنگی سیاست‌های تجاری با چارچوب‌های چندجانبه موجود، استفاده از ابزارهای دیجیتال گمرکی و بهبود سامانه‌های داده جهانی پلاستیک برای پایش و انطباق بهتر تاکید دارد.

مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش‌های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش‌ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند.

در صد و پانزدهمین گزارش از این سلسله گزارش‌ها، گلچینی از تحولات اخیر در سه لایه جهانی و منطقه­ای محیط ژئواکونومیک ایران و گزیده‌ای از پژوهش‌های تازه ارائه شده است.

در تحولات جهانی دولت ترامپ، در تاریخ اول اوت ۲۰۲۵، موج جدیدی از اقدامات تعرفه‌ای گسترده علیه کشورهای مختلف را اجرایی کرد. طبق فرمان مربوطه تعرفه پایه‌ای ۱۰ درصدی بر تمامی واردات از تاریخ ۵ آوریل برقرار شد. همچنین از ۹ آوریل تعرفه‌های تکمیلی بر اساس کسری تراز تجاری کشورهای مختلف بین ۱۱ تا ۵۰ درصد افزوده شدند. میانگین تعرفه واردات آمریکا که پیش ‌از دولت ترامپ حدود ۲.۳٪ بود، اکنون به بیش از ۱۸.۴٪ رسیده است که بالاترین سطح در حدود یک قرن گذشته است. بازارهای مالی نیز بلافاصله واکنش نشان دادند: در تاریخ اول اوت ۲۰۲۵، شاخص داو جونز ۵۴۲ واحد سقوط کرد، شاخص S&P 500 حدود ۱.۶٪افت داشت و شاخص نزدک نیز حدود ۲.۲٪کاهش یافت. تحلیل‌گران، این نوسانات را ناشی از افزایش مخاطره تورمی عدم اطمینان نسبت به آینده تجاری آمریکا و نگرانی از اقدامات تلافی‌جویانه سایر کشورها می‌دانند. در زمینه مذاکرات تجاری، دولت آمریکا موفق شد با برخی کشورها توافق‌هایی را برای کاهش یا حذف تعرفه‌ها امضا کند. به ‌عنوان نمونه، اتحادیه اروپا با سقف تعرفه‌ای ۱۵ درصدی موافقت کرد و در مقابل، متعهد به واردات انرژی و تسلیحات آمریکایی شد.

ایالات متحده و اتحادیه اروپا به توافق تجاری گسترده‌ای دست یافتند که به ماه‌ها تنش پایان داد و تنها چند روز پیش ‌از ضرب‌الاجل تعیین‌شده از سوی دونالد ترامپ (اول آگوست) برای اعمال تعرفه‌های سنگین، از یک جنگ تجاری تمام‌عیار جلوگیری کرد. طبق این توافق، اتحادیه اروپا موظف است بر اکثر کالاهای صادراتی خود، از جمله خودروها، تعرفه‌ای ۱۵ درصدی بپردازد. افزو‌ن ‌بر تعهدات پیشین، بروکسل پذیرفته صدها میلیارد دلار برای خرید تسلیحات و محصولات انرژی آمریکایی هزینه کند.

در تحولات منطقه در ادامه برنامه‌های گسترده عربستان سعودی برای تنوع‌بخشی به منابع درآمدی و کاهش وابستگی به نفت، سازمان زمین‌شناسی این کشور از شناسایی ۵۷۴۴ ذخیره معدنی جدید تا ابتدای سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵ خبر داد؛ دستاوردی که نشان‌دهنده گسترش دامنه برنامه‌های اکتشاف زمین‌شناسی در راستای اهداف چشم‌انداز ۲۰۳۰ این کشور است. بر پایه گزارشی که این نهاد منتشر کرده، ۳۱۹۶ مورد از این کشفیات مربوط به ذخایر غیرفلزی و ۲۵۴۸ مورد مربوط به معادن فلزی هستند؛ موضوعی که عربستان را به‌ عنوان یکی از بازیگران نوظهور در عرصه بین‌المللی معدن مطرح می‌سازد.

از اول اوت ۲۰۲۵، توافق‌نامه جامع مشارکت تجاری و اقتصادی میان ترکیه و قطر به‌ صورت رسمی اجرایی شد؛ توافقی که با هدف تقویت روابط اقتصادی و ارتقای سطح مبادلات تجاری میان دو کشور طراحی شده است. این توافق‌نامه که در سال ۲۰۱۸ امضا شده بود، شامل حذف متقابل تعرفه‌های گمرکی بر بخش گسترده‌ای از کالاها، کاهش موانع غیرتعرفه‌ای و بهبود چارچوب‌های فنی، خدماتی و الکترونیکی برای تسهیل تجارت می‌باشد. مقام‌های ترکیه انتظار دارند حجم تجارت دوجانبه در میان‌مدت به ۵ میلیارد دلار افزایش یابد.

در ادامه تلاش‌های منطقه‌ای ترکیه برای توسعه زیرساخت‌های انرژی و ترانزیتی، وزیر انرژی و منابع طبیعی این کشور، اعلام کرد که کشورش امیدوار است کریدور زنگزور به ‌زودی به مسیر مستقیم و راهبردی برای انتقال انرژی از جمهوری آذربایجان به ترکیه تبدیل شود. برای ترکیه، کریدور زنگزور که قرار است منطقه نخجوان را از طریق خاک ارمنستان به سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان متصل کند، یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ژئواستراتژیک منطقه قفقاز محسوب می‌شود. بهره‌برداری کامل از این مسیر، علاوه‌ بر تحکیم اتصال جمهوری آذربایجان و ترکیه، می‌تواند زیرساخت‌های انتقال انرژی، تجارت و لجستیک میان آسیای مرکزی، قفقاز، آناتولی و اروپا را دگرگون کند

در پژوهش‌های تازه بانک توسعه آسیایی در تازه‌ترین گزارش چشم‌انداز توسعه آسیا، پیش‌بینی خود از رشد اقتصادی منطقه قفقاز و آسیای مرکزی را برای سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ افزایش داد. بر اساس این گزارش با وجود بهبود نسبی در رشد اقتصادی منطقه، تورم بالا و ناپایدار می‌تواند به چالشی جدی برای ثبات اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز تبدیل شود. ادامه سرمایه‌گذاری دولتی، اصلاحات ساختاری در بازار انرژی و سیاست‌های پولی هوشمندانه برای مدیریت فشارهای تورمی از جمله اولویت‌های اصلی دولت‌ها در این منطقه در سال‌های پیش‌رو خواهد بود.