مرکز پژوهش­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هشتاد و ششمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه ­ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

در حالی که چین در حال گسترش بازارهای خود به اتحادیه اروپا است و در سال 2023 برای هشتمین سال متوالی، عنوان برترین شریک تجاری آلمان را به خود اختصاص داده، آمریکا باز هم خواستار محدود کردن دسترسی چین به بازار فولاد و آلومینیوم این کشور شده است. روسیه نیز همچنان در حال مقابله با سیل فزاینده تحریم­های آمریکا بوده و به تازگی از تجارت مس، نیکل و آلومینیوم با ایالات متحده و بریتانیا محروم شده است. اگرچه روسیه در پاسخ به این تحریم­ها تلاش کرده تا سهم ارزهایی غیر از دلار را در سیستم تسویه خود افزایش دهد.

در سطح منطقه نیز، آمریکا با تهدید به قطع تبادلات ارزی، شرکت­های ترک را در تجارت با روسیه تحت فشار گذاشته است. ترکیه اما علی­رغم عضویت در پیمان ناتو، خواهان حفظ و تعمیق روابط اقتصادی و سیاسی خود با روسیه است. این کشور اخیرا طی تفاهم­نامه ­ای که با گرجستان و آذربایجان و با هدف تسهیل رویه­ های گمرکی در امتداد راه‌آهن باکو- تفلیس- قارص منعقد نموده، به دنبال فرصتی کلیدی در حفظ نقش خود به عنوان مرکز تجارت شرق به غرب و رکن اصلی در کریدور میانی است. عراق نیز در ساخت کریدور جاده‌ای اتصال بندر فاو به جاده توسعه، که منجر به تسهیل حمل و نقل کالا از این بندر به سایر نقاط عراق و کشورهای همسایه خواهد شد، پیشرفت قابل ملاحظه ­ای داشته است. این بندر در صورت تکمیل، نقش مهمی در کاهش وابستگی عراق به نفت و به واردات 70 میلیارد دلاری­اش در سال گذشته میلادی خواهد داشت. در سوی دیگر، عمان توانست با ارائه یک مدیریت مدرن و کارآمد، رکورد جدیدی در میزان ترانزیت کالا از طریق بنادر این کشور ثبت نماید. اگرچه همچنان پیش ­بینی­ ها از رشد اقتصادی این کشور در سال جاری و سال آینده رقمی جزئی و نشان دهنده این واقعیت است که عمان باید به سرمایه­ گذاری­های خود در توسعه زیرساخت­های این کشور ادامه دهد.

در بخش پژوهش­های تازه، آنکتاد طی بروزرسانی گزارش تجارت و توسعه خود، رشد اقتصادی کندتری را برای جهان در سال 2024 پیش­ بینی نموده است. بانک جهانی نیز در خلال چند گزارش جدید، ضمن بررسی شاخص های اقتصادی منطقه خاورمیانه و هشدار نسبت به زوال اقتصادی غزه، وضعیت اقتصادی اروپا و آسیای مرکزی را نیز تحلیل نموده و چشم ­انداز به روزشده ­ای هم در مورد اقتصاد جنوب آسیا ارائه نموده است. علاوه بر این، بانک جهانی در گزارشی مجزا به تحلیل و ارزیابی تأثیرات فناوری‌های دگرگون‌کننده بر بخش حمل‌ونقل و تحول این بخش نیز پرداخته است.

   مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هشتاد و دومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه ­ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین ­المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

در بخش تحولات جهان، بر اساس گزارش رسانه های روسی، به نقل از بازرگانان فعال در امارات متحده‌ی عربی، چندین بانک بزرگ این کشور به دلیل نگرانی از تحریم‌های ثانویه از سوی غرب، اقدام به بستن حساب‌های شرکت‌ها و افراد روسی کرده‌اند. در خبری دیگر و بر اساس داده‌های جدیدی که توسط وزارت بازرگانی آمریکا منتشر شده، مکزیک در سال 2023 برای اولین بار طی20 سال گذشته، به نخستین منبع کالاهای وارداتی به آمریکا تبدیل شد. این کشور موفق شد تا در این زمینه از چین پیشی بگیرد و برای اولین بار، رتبه نخست در صادرات به آمریکا را به خود اختصاص دهد. بررسی طرح تحریم شرکت‌های چینی و هندی که با روسیه در تعامل هستند از سوی اتحادیه اروپا و  سرمایه‌گذاری یک‌میلیارد دلاری چین برای تسهیل دسترسی به مواد معدنی کلیدی از دیگر اخبار مهم بین المللی است. اما رئیس صندوق بین‌المللی پول اخیرا مدعی شد هرچند که حملات انصارالله یمن به کشتی‌ها در دریای سرخ، بر نرخ‌های بیمه و حمل‌ونقل تأثیرات قابل‌توجهی داشته است، اما این امر تاکنون بر چشم‌انداز رشد اقتصادی جهانی، تأثیری برجای نگذاشته است. در واقع، هر چند که این تنش‌ها، هزینه ترانزیت کالا را افزایش داده است، اما این فشارها، هنوز به‌اندازه‌ای نیست که پیش‌بینی‌ها در مورد تورم جهانی را افزایش دهد.

 در تحولات منطقه ای،  توافق هند و امارات متحده عربی برای ایجاد کریدور تجاری ، افزایش صادرات غیرنفتی عربستان به آفریقا،  افزایش صادرات پاکستان به افغانستان و  افزایش تعاملات تجاری افغانستان با کشورهای آسیای مرکزی از جمله اخبار مهم بود. در تحولی مهم اسرائیل قصد دارد به‌منظور دورزدن مسیر ترانزیت دریای سرخ که توسط نیروهای انصارالله یمن محدود شده است، اقدم به ایجاد یک مسیر تجاری زمینی به‌منظور کاهش هزینه و زمان حمل‌ونقل کالا نماید. مسیر جدید زمینی، از طریق خلیج‌فارس و عبور از امارات متحده عربی، عربستان سعودی و اردن، امکان واردات کالا به اسرائیل را فراهم خواهد ساخت. در تحرکی دیگر و بر اساس گزارش اخیر دفتر نخست‌وزیری قزاقستان، این کشور متعهد به افزایش حجم عرضه نفت خود از طریق مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی خزر (TITR) یا کریدور میانی به سه میلیون تن در عرض دو سال آتی شده است؛ این در حالی است که در سال 2023 حدوداً یک میلیون تن نفت از طریق کریدور میانی حمل شده است و این کشور قصد دارد تا در سال جاری، آن را به 1.5 میلیون تن افزایش دهد.  دولت قزاقستان همچنین اعلام کرد که 19 ماده معدنی از 34 ماده حیاتی در سبد وارداتی اتحادیه اروپا را تامین می کند.

در بخش پژوهش‌های تازه، آنکتاد در گزارش جدیدی تحت عنوان "توسعه سرمایه‌گذاری خارجی شرکت‌های کوچک و متوسط"، به بررسی روند سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها و سیاست‌هایی پرداخته که می‌تواند به ارتقای پیوندهای آنان با بازار جهانی کمک کند. بانک جهانی نیز در گزارشی که اخیراً تحت عنوان " مشاغلی برای یک سیاره زیست‌پذیر: پتانسیل ایجاد شغل در روند انتقال به انرژی پاک"منتشر کرده نکات مهمی را در مورد یکی از مهم‌ترین روندهای تغییر در اقتصاد جهانی و آثار آن بر بازار کار ارائه داده است. بانک جهانی همچنین در گزارش دیگری به روند گذار اقتصادهای اروپایی و آسیای مرکزی به اقتصاد سبز پرداخته، چالش های این روند را بررسی کرده و توصیه هایی ارائه داده است. توجه به نکات این گزارش می تواند در تدوین سیاست های اقتصادی ایران برای گذار به اقتصاد سبز نیز مفید واقع شود.

      مرکز پژوهش ­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش­­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در هفتاد و هفتمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه ­ای از آخرین گزارش­ها و انتشارات بین المللی در قالب بخش پژوهش­ها و کتاب­های تازه، ارائه شده است.

پس از انصراف محتاطانه ایتالیا از مشارکت در ابتکار کمربند و راه و انتقاد چین از سیاست­های سیاه­ نمایانه غرب و مسبب پشت پرده این اتفاق، آرژانتین نیز در یک توافق نانوشته و ضمنی با آمریکا، با اعلام انزجار از سیاست­های کمونیستی چین، از پیوستن به بریکس انصراف داد تا قطعه دیگری به پازل ائتلاف آمریکایی بر علیه چین افزوده شود. آثار منفی چرخش سیاست­های آرژانتین در نتیجه آمدن رئیس جمهور جدید، دامن مرکوسور را هم گرفت و توافق اروپا با این کشورها به دلیل مخالفت آرژانتین به نتیجه نرسید. از سوی دیگر فرصت دو ساله­ای که توافق موقت اروپا با دولت بایدن به دو طرف برای دسترسی به یک راه­حل پایدار داده بود، ماه آینده منقضی می­شود و اروپا ناچار است در مورد تعرفه ­های وضع شده در زمان ترامپ بر روی برخی محصولات، تصمیم ­گیری کند. تصمیمی که ممکن است موجب بازگشایی پرونده چالش مذکور­ در سازمان تجارت جهانی بر علیه ایالات متحده شود.

در سطح منطقه، اهتمام عربستان برای تبدیل شدن به یکی از پایدارترین اقتصادهای جهان، سبب شده تا این کشور ضمن زمینه­ سازی برای اکسپوی 2030، سرمایه ­گذاری عظیمی را در حوزه ابتکار سبز سعودی و کربن­ زدایی انجام دهد. افزایش مازاد تجاری و به طور کلی افزایش حجم تجارت این کشور با طیف وسیعی از کشورها، به ویژه ترکیه، در عین رشد بخش شرکت­های کوچک و متوسط، سبب تسریع حرکت قطار اقتصاد به مقصد توسعه ­یافتگی شده است. امارات هم در راستای سیاست افزایش همکاری خود با اقتصادهای آینده ­دار و با هدف دو برابر کردن حجم تولید ناخالص داخلی خود در دهه آینده، فاز نخست توافق­نامه مشارکت جامع اقتصادی را با کلمبیا، سومین اقتصاد بزرگ آمریکای جنوبی و دروازه بالقوه ورود به این قاره، تکمیل نمود. از سوی دیگر، دست همیاری کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به سمت مصر دراز شده و اولین نشست این کشورها به همراه مقامات اتاق­های بازرگانی مربوطه با مصر برگزار شد تا ضمن همکاری­ در مقابله با چالش­های بحران­های اقتصادی جهانی، بستر مناسبی برای گفت و گو و تبادل تجربیات میان این کشورها ایجاد شود.

در بخش پژوهش­های تازه نیز سه گزارش تازه انتشار یافته توسط بانک جهانی، آنکتاد و سازمان تجارت جهانی مورد بررسی قرار گرفته که به ترتیب به موضوع حمایت از توسعه کریدور میانی، موسوم به ترانس خزر، اهتمام چین در دستیابی به وضعیت کربن خنثی تا سال 2060 و وضعیت تجارت جهانی در سال 2023 پرداخته است.

  مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در پنجاه و چهارمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، بحث تبعات جنگ روسیه و اوکراین، همچنان خبرساز است. علی­رغم مخالفت برخی کشورهای اروپای شرقی که وابستگی بالایی به صنعت هسته­ای روسیه دارند، اتحادیه اروپا در حال بررسی پیشنهادی مبنی بر قرار دادن شرکت روس اتم در لیست سیاه است تا بتواند به موازات گسترش ممنوعیت تجارت با این کشور در حوزه کالاها با کاربرد نظامی، صنعت هسته­ای روسیه را نیز تحریم کند. اگرچه تحریم اتحادیه اروپا بر صادرات نفت این کشور سبب شده تا هند و چین واردات نفت خود را از روسیه افزایش داده و عملا روسیه تبدیل به بزرگترین تامین کننده نفت خام چین شود، جایگاهی که تا پیش از این در اختیار عربستان سعودی بوده است. روابط تجاری چین و روسیه نیز با راهبرد دقیق و عالمانه چین و بهره­برداری این کشور از جنگ اوکراین و بحران حاکم بر اقتصاد روسیه، به حجم بی­سابقه­ای رسیده است. تنها نکته مثبت در این میان شاید همین باشد که پس از اختلال­های پیش آمده در پی تحریم­ها و نیز انفجار خط لوله نورد استریم و در نتیجه کاهش شدید انتقال گاز روسیه به اتحادیه اروپا، بحث مدیریت بحران انرژی در اروپا بسیار پررنگ شد و اروپا، اگرچه با صرف هزینه­های زیاد، اما موفق به افزایش بهره­وری انرژی شد.

در بخش تحولات منطقه، ماحصل سفر اخیر رئیس جمهور کره جنوبی به امارات، به عنوان یک شریک کلیدی، امضای توافق­نامه­هایی در حوزه­ نیروگاه‌های هسته‌ای، انرژی، سرمایه‌گذاری و صنایع دفاعی بود. در عربستان نیز به عنوان دومین بازار بزرگ سرمایه­گذاری ریسک­پذیر در خاورمیانه پس از امارات، سرمایه­گذاری در استارت­آپ­ها همچنان روند صعودی دارد. در این سو، به دنبال تحریم روسیه و خارج شدن کریدور شمالی از مسیرهای ترانزیت، مدتی است که نقش کریدور میانی که از آسیای مرکزی و قفقاز می گذرد و به دنبال آن موقعیت جغرافیایی آذربایجان که در مسیر تجاری اروپا به چین قرار دارد، بسیار پررنگ شده است. بر همین اساس بانک جهانی با توصیه به سرمایه­گذاری در این کشور، مسیر راه توسعه آن را ترسیم و اعلام نموده است. توصیه به سرمایه گذاری در کریدور میانی در حالی صورت می گیرد که ایران پتانسیل های بسیار بیشتری برای تبدیل شدن به حلقه وصل چین به اروپا دارد، اما به دلیل شرایط تحریم تقریبا نادیده گرفته شده است در نقطه مقابل، احتمال بالای پیوستن ترکمنستان به ابتکار کمربند و جاده نیز منافع بالقوه و مهمی برای ایران، که در مسیر این ابتکار قرار دارد، به همراه خواهد داشت، چرا که تنها کریدور ابتکار کمربند و راه که از ایران عبور می کند در واقع از ترکمنستان وارد ایران می شود. امضای یک یادداشت تفاهم بین آلمان و عراق در باب حل مسئله بحران انرژی برق در کشور عراق و نیز فروش شرکت اداره کننده بندر حیفا در اسرائیل به یک کنسرسیوم هندی با هدف کسب درآمد بیشتر و همچنین کاربست تخصص خارجی، از جمله تحولات در سطح منطقه بوده است.

در بخش داده های تازه، بحث به بار نشستن تلاش­های دولت ترکیه در بهبود روابط با کشورهای خاورمیانه مطرح شده که خود را در افزایش درآمد صادراتی ترکیه از مجموع صادرات به کشورهای خاورمیانه و حوزه خلیج فارس نشان داده است. تجارت ترکیه با آسیای مرکزی نیز به دلیل ظرفیت رشد بالا، یکی از اولویت­های کلیدی توسعه تجارت در دوران ریاست جمهوری اردوغان بوده است. افزایش دسترسی به منابع انرژی از آسیای مرکزی و توسعه اتصالات ترانزیتی با این منطقه و دسترسی گسترده­تر به بازارهای چین از این طریق از جمله اهداف آنکارا در این زمینه است. رشد چشمگیر تجارت غیرنفتی بین روسیه و امارات در نتیجه مناقشه اوکراین و نیز اعطای کمک­های مالی ژاپن به دولت عراق در بخش‌های برق، نفت و منابع آبی و نیز توسعه پالایشگاه بصره، از جمله دیگر اخبار بخش داده­های تازه است.