مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­گیرند.

در پنجاه و پنجمین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته­ اند.

در بخش تحولات جهان، از آنچه در پنل چین در اجلاس اخیر داووس در سوئیس ارائه شد، اینگونه برداشت می­شود که دنیا باید در انتظار چرخش سیاست­های اقتصادی و تجاری این کشور به سمت و سوی آزادسازی بیشتر و نرمش با جهان، در عین حفظ جوانب احتیاط و توجه به بازار داخلی باشد. بعد از سیاست سختگیرانه کووید صفر در چین و پیامدهای آن، تمرکز سیاست­های اقتصادی این کشور بر گسترش تقاضای داخلی، ثبات زنجیره تأمین، حمایت از بخش خصوصی، اصلاح شرکت‌های دولتی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و جلوگیری از ریسک‌های اقتصادی و مالی خواهد بود تا بتواند ضمن بازیابی روندهای رو به رشد گذشته، از ثبات و توسعه اقتصادی حمایت کند. از سوی دیگر روسیه همچنان به دنبال کاهش اثرات جنگ اوکراین بوده و تلاش می­کند تا با ارائه مشوق­ها و تخفیفات قیمتی، صادرات انرژی کاهش یافته در اثر نقصان تقاضای اروپا را، جبران کند. پیگیری اجرای راهکارهای دلارزدایی از تجارت خارجی و تسویه حساب از طریق ارزهای ملی و نیز طرح پیشنهاد تمدید نرخ عوارض واردات صفر درصدی تا پایان سال 2023 با کشورهای اوراسیا، از جمله این تلاش­ها است. خبر مشارکت راهبردی مصر با هند در زمینه­های سیاسی، امنیتی، دفاعی، انرژی و اقتصادی و اعطای امتیازاتی به هند به ویژه در منطقه اقتصادی کانال سوئز نیز نشان­ از فرصت­طلبی مصر برای بهره­برداری حداکثری از رقابت میان چین و هند است.

در بخش تحولات منطقه، مجموعه مهمی از پیشنهادات مطرح شده توسط کشورهای حوزه خلیج فارس در کنفرانس داووس، در صدر اخبار قرار دارد. وعده عربستان سعودی در رابطه با ارائه کمک‌های بین‌المللی با هدف ایجاد اصلاحات اقتصادی و ساختاری در کشورهای دریافت‌کننده، مساعدت قطر در هم­افزایی مثبت در تامین امنیت انرژی جهان و در نهایت تاکید امارات برای تبدیل به هاب نوپدید تجارت جهانی، از جمله این پیشنهادات بوده است. به علاوه عربستان، قطر و امارات در سال 2022 متعهد به سرمایه­گذاری در کشورهای در حال توسعه از جمله مصر شده­اند. دولت مصر، تحت فشار صاحبان بدهی­های خارجی خود از جمله صندوق بین­المللی پول، در جدیدترین سند راهبردی منتشر شده، متعهد به انجام اصلاحاتی از جمله کاهش مشارکت دولت در اقتصاد و افزایش نقش بخش خصوصی و نیز ارتقای شفافیت در شرکت‌های دولتی شده است. سایر تحولات منطقه نیز شامل برداشتن گام­های اولیه توافق بر سر صادرات نفت خام روسیه به پاکستان با قیمتی ارزانتر و از طریق سیستم پرداخت مبتنی بر ارز کشورهای دوست؛ تامین کسری برق عراق برای اولین بار توسط ترانسفورماتورهای شرکت زیمنس که از گازهای خروجی از چاه­های نفت عراق برای تولید برق استفاده می­کند و توافق قزاقستان با امارات برای افزایش مبادلات تجاری است.

در بخش داده های تازه، کشور عمان و مازاد تجاری 22.08 میلیارد دلاری آن مورد توجه قرار گرفته است. رشد صادرات نفتی و غیرنفتی عمان در ده ماهه نخست سال 2022، نشان­دهنده تاثیر بالای برنامه ­های توسعه­ ای این کشور در بخش تجارت و در نتیجه تغییر اهمیت این کشور در نقشه تجارت جهانی است.

مقدمه:

از قديم‌الايام كشورهاي مختلف حاشيه خليج‌فارس شامل کشورهای امارات متحده عربی، بحرین، عربستان سعودی، عمان، قطر و کویت از شركاي تجاري طبيعي ايران و بازار مناسبي براي صادرات كالاهاي ايراني محسوب مي‌شدند؛ اما طي دهه‌هاي اخير و پس از تشكيل شوراي همكاري خليج فارس، امارات متحده عربي به تنهايي اين نقش مهم را ايفا نموده و تامين‌كننده حدود 20درصد كل واردات كشور ايران مي‌باشد. عواملي مانند شرايط اقتصاد جهاني و تجارت‌بين‌الملل و همچنين سياست‌هاي تجاري اتخاذ شده از سوي ايران و هوشمندي كشور امارات متحده عربي در بهره‌مندي از فرصت‌ها،  منجر به ایجاد چنین جایگاهی برای امارات شده است.

این گزارش به بررسی وضعیت تجارت ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس طی  سال‌های 1383 تا شش ماهه اول 1395 می‌پردازد.