مرکز پژوهش‌­های اتاق ایران، تهیه و انتشار سلسله گزارش‌­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش­‌ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­‌گیرند.

در نود و ششمین گزارش از این سلسله گزارش‌­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه­‌ای محیط ژئواکونومیک ایران و خلاصه­‌ای از آخرین گزارش­‌ها و انتشارات بین­‌المللی در قالب بخش پژوهش‌­ها، ارائه شده است.

در بخش تحولات جهان، شرکت دولتی انرژی روسیه، گازپروم، پس از ثبت بزرگترین زیان خالص خود در تقریبا سه دهه، از فهرست ۱۰۰ شرکت پرسود روسیه در سال جاری که توسط مجله فوربز منتشر شده است، خارج شد. صادرات گاز گازپروم به بازارهای سنتی اروپایی به دلیل تحریم‌های مرتبط با جنگ اوکراین و تخریب خطوط لوله نورد استریم که به عنوان یکی از مسیرهای اصلی انتقال گاز روسیه به اروپا عمل می‌کرد، با کاهش شدیدی مواجه شد. در خبری دیگر اخیرا گروهی از قانون‌گذاران جمهوری‌خواه ایالات متحده لایحه‌ای را برای لغو روابط تجاری عادی دائمی (PNTR) با چین مطرح کرده‌اند؛ اقدامی که می‌تواند به طور اساسی روابط اقتصادی بین دو اقتصاد بزرگ جهان را تغییر دهد. در یک اقدام مهم در سیاست تجاری اروپا، کشورهای عضو اتحادیه اروپا علیرغم مخالفت‌های دیرهنگام آلمان، راه را برای اعمال تعرفه‌های ضددامپینگ بر خودروهای برقی وارداتی از چین هموار کردند. امضای توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع بین امارات متحده عربی و صربستان  و کاهش قابل ملاحظه تجارت اتحادیه اروپا و روسیه در پی تنش‌های ژئوپلیتیک از دیگر اخبار مهم بین‌­الملل است.

در سطح منطقه ، اختصاص ۱۹ میلیارد دلار از سوی صندوق سرمایه‌گذاری حاکمیتی عربستان برای پروژه‌های سبز مورد توجه قرار گرفته است. این تخصیص بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر این کشور برای حرکت به سمت یک اقتصاد سبز و کاهش وابستگی به نفت به عنوان منبع اصلی اقتصادی است. بخش خصوصی غیرنفتی عربستان سعودی همچنین در ماه سپتامبر به بالاترین میزان رشد خود در چهار ماه اخیر دست یافت و شاخص مدیران خرید نیز (PMI) به ۵۶.۳ واحد رسید، در حالی که این رقم در ماه اوت ۵۴.۸ واحد بود. این گزارش ماهانه که اخیرا توسط بانک ریاض منتشر شد، نشان‌دهنده تسریع در روند رشد اقتصاد بخش خصوصی غیرنفتی در عربستان سعودی است.  امضای تفاهم‌نامه همکاری بین عربستان و هیوندای برای پروژه شهر هوشمند و  تفاهم‌نامه عربستان سعودی و عمان از دیگر تحرکات کشور عربستان در این بازه است. بر اساس گزارش اخیر صندوق بین‌المللی پول عرب (AMF)، امارات متحده عربی اکنون سهم غالب ۴۷.۳٪ از بخش شرکت‌های صرافی عربی را در اختیار دارد. از سوی دیگر شورای همکاری خلیج فارس (GCC) در حال پیشبرد برنامه‌های خود برای آغاز مذاکرات تجاری با بلوک‌های بزرگ بین‌المللی از جمله آسه‌آن و مرکوسور است. این اقدامات بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر آن برای توسعه توافق‌های تجارت آزاد محسوب می‌شود.

در بخش پژوهش‌های تازه گزارش "آمادگی کسب و کار 2024" از سوی بانک جهانی منتشر شد. این گزارش چارچوب جدیدی برای ارزیابی محیط کسب و کار و سرمایه‌گذاری در سطح جهانی معرفی می‌کند. این گزارش جایگزین گزارش دوره‌ای قبلی و بسیار مشهور "انجام کسب و کار" شده و بر توسعه بخش خصوصی، ارتقای منافع کارگران، مصرف‌کنندگان و کسب و کارها و همچنین توجه به محیط زیست تمرکز دارد.

گزارش سیاستی جدید بانک جهانی نیز با عنوان "اصلاح یارانه‌های سوخت: درس‌هایی از برخی تجارب و ارزیابی شوک قیمتی برای بخش‌های مختلف از طریق جدول داده-ستانده در مورد آنگولا" به بررسی اصلاح یارانه‌های سوخت می‌پردازد و به‌ویژه آنگولا را به‌عنوان مطالعه موردی مورد بحث قرار می‌دهد. این گزارش به درس‌های کلیدی آموخته‌شده از اصلاحات یارانه سوخت در کشورهای مختلف می‌پردازد و اثرات مالی، اجتماعی و اقتصادی این اصلاحات را بررسی می‌کند. همچنین با استفاده از جدول داده-ستانده، شوک‌های قیمتی که ممکن است از حذف یارانه‌های سوخت در بخش‌های مختلف صنعتی و خانوارها رخ دهد را برای آنگولا شبیه‌سازی می‌کند.

   مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­ گیرند.

در سی و ششمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، مقامات گازپروم اعلام کردند صادرات از طریق خط لوله نورد استریم 1 که گاز طبیعی روسیه از سال 2011 از طریق آن به آلمان صادر می‌ شد، برای انجام کارهای تعمیر و نگهداری برنامه‌ ریزی شده برای حدود 10 روز متوقف شد. اروپا نگران است که روسیه گاز را به سلاح تبدیل کرده و تعلیق تحویل گاز فراتر از جدول زمانی 10 روزه تمدید شود. در خبری دیگر دولت بایدن احتمالاً به ‌زودی بخشی از تعرف ه‌های اعمالی بر کالاهای چینی را تعلیق خواهد کرد، اما همچنان در درون دولت بایدن بر سر دامنه تعلیق تعرفه‌ ها و آثار آن اختلاف ‌نظر وجود دارد. حامیان این سیاست در درون دولت بایدن معتقدند که این اقدام به کاهش 1 درصدی تورم و بهبود موقعیت دموکرات‌ها در انتخابات کنگره در نوامبر 2022 کمک می‌ کند. مخالفین اما از شکل‌گیری تصویر ضعیفی از بایدن در مقابله با چین نگران‌ اند. انعقاد یک توافق تجاری کامل میان هند و بریتانیا و تلاش هند برای افزایش حضور در صنعت نفت روسیه از جمله تحرکات این قدرت نوظهور است.    اروپا نیز صادرات غلات از اوکراین را تسریع می ‌کند. اروپا مسکو را متهم می کند که میلیون‌ها تن غلات را در انبارهای اوکراین مسدود کرده و از غذا به‌ عنوان سلاح جنگی استفاده می ‌کند. در اقدامی دیگر وزارت بازرگانی آمریکا، پنج شرکت چینی را به نقض تحریم ‌ها علیه روسیه با ادامه حمایت از ارتش روسیه متهم کرده و خرید فناوری از ایالات متحده توسط این شرکت‌ ها را ممنوع کرد.       

در تحولات منطقه‌ ای، امارات عربی متحده، سومین موافقت ‌نامه مشارکت جامع اقتصادی در یک سال اخیر را با اندونزی امضا کرد. پیش‌ از این، امارات متحده عربی با هند و اسرائیل قراردادهای مشابه امضا کرده بود. ترکیه چهارمین کشوری است که امارات امضای قرارداد مشابهی با آن را در دست مذاکره دارد. برآوردها نشان می‌ دهد موافقت‌ نامه‌ های تجارت آزاد امارات با هند، اسرائیل و اندونزی در سال 2030 به افزایش 2.6 درصدی تولید ناخالص داخلی این کشور منجر شود.    در منطقه همچنین نشانه هایی از بهبود روابط ترکیه و اسرائیل وجود دارد. توافق حمل‌ ون قل هوایی اسرائیل و ترکیه و بازگشایی دفتر اقتصادی و تجاری این کشور در ترکیه    از آن جمله است. گروه بنادر ابوظبی نیز با شرکت انرژی ازبکستان توافقنامه ‌ای برای حمل‌ و نقل کالا از طریق جاده، ریلی و هوایی، ترخیص کالا از گمرک و توسعه بنادر داخلی امضا کردند. همچنین سفیر قزاقستان در چین اعلام کرد که چین و قزاقستان به دلیل افزایش تقاضا برای حمل ‌و نقل ریلی، ساخت سومین راه‌ آهن در مرز بین دو کشور را در دستور کار قرار داده اند. احداث این خط به معنی اتصال شبکه ریلی ملی چین به ازبکستان است که می ‌تواند با راه ‌آهن ازبکستان - ترکمنستان به بندر ترکمن ‌باشی در دریای خزر متصل شود و با بندر باکو در آذربایجان و مسیرهای حمل‌ و نقلی گرجستان، ترکیه و کشورهای اتحادیه اروپا در دریای سیاه بلغارستان و رومانی تلاقی کند. این خط همچنین می‌ تواند به سمت جنوب به بنادر ایران مانند انزلی رفته و از طریق کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال – جنوب به بنادر جنوب ایران متصل شود و نهایتاً به دسترسی دریایی به خاورمیانه، شرق آفریقا و هند منتهی می‌شود.

   داده‌های تازه نشان می دهد برای اولین‌بار در بیش از سه دهه، آلمان کسری تجاری ماهانه خود را ثبت کرده است و بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا به دلیل قطع زنجیره تأمین و قیمت‌های بی‌سابقه انرژی در پیامد جنگ اوکراین با دشواری‌های فزاینده‌ای مواجه شده است.

گزارش جدید آنکتاد در مورد تجارت جهانی نشان از رشد یک تریلیون دلاری در مقایسه با مدت مشابه سال 2021 دارد. ارزش تجارت جهانی در سه ‌ماهه اول 2022 به رکورد 7.7 تریلیون دلار رسید که در مقایسه با سه‌ ماهه اول 2021 حدود 1 تریلیون دلار افزایش داشت. بخش دیگری از داده‌ های قابل ‌تأمل این گزارش معطوف به تحول در تجارت روسیه و اوکراین با سه اقتصاد بزرگ جهان، آمریکا، چین و اتحادیه اروپا است. تجارت اوکراین با این قدرت ‌ها به ‌شدت کاهش‌یافته است، اما درحالی‌ که صادرات روسیه به این کشورها افزایش‌یافته، اما واردات از این کشورها به صورتی چشمگیر کاهش یافته است.