مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می ­گیرند.

در سی و هشتمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش ­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، تلاش‌ برای احیای کریدور غلات و بازگشایی بنادر اوکراین، به عنوان صادرکننده مهم غلات در صدر اخبار روز قرار داشت. روسیه، اوکراین، ترکیه و سازمان ملل متحد توافقنامه ‌ای امضا کردند تا صادرات غلات و کود اوکراینی را از بنادر دریای سیاه احیا کنند و به کاهش بحران غذایی فزاینده ‌ای که پس از جنگ بدتر شده است، کمک کنند.  تحریم‌های جدید بریتانیا علیه روسیه  و تمرکز اتحادیه اروپا بر گاز نیجریه از دیگر خبرها مرتبط با بحران اوکراین است.  چین نیز که در پیامد جنگ اوکراین با از بین ‌رفتن کریدور کلیدی مسیر خشکی راه ابریشم که از روسیه و اوکراین چین را به بازار اروپا متصل می‌کرد رو برو شده در پی مسیرهای جایگزین برای راه ابریشم است. جایگزین اصلی، شبکه تقریباً 6500 کیلومتری جاده ‌ها، راه ‌آهن‌ها و بنادر است که در سراسر قزاقستان، دریای خزر، آذربایجان، گرجستان، ترکیه و اروپا به نام مسیر حمل‌ و نقل بین ‌المللی ترانس خزر یا کریدور میانی  امتداد دارد. از سوی دیگر نگرانی آمریکا از ژئوپلیتیک شدن تجارت جهانی سبب شد تا این کشور خواستار روابط تجاری عمیق ‌تر میان متحدان برای تقویت زنجیره تأمین، مبارزه با تورم و خنثی‌کردن «روش ‌های تجاری ناعادلانه» چین و تلاش‌ های چین برای تسلط بر بازارهای کلیدی مواد خام و فناوری پیشرفته شد.

 در تحولات منطقه‌ای تمایل فزاینده امارات برای تمرکز بر بازار انرژی اروپا و کاستن از وابستگی به بازارهای آسیایی مورد توجه قرار گرفته است.

پیامدهای سفر بایدن به منطقه، از دیگر مسائل مهم روز است. در  راستای تشکیل محور هند، اسرائیل امارات عربی متحده و آمریکا، دولت اسرائیل سهامش در بندر حیفا را به کنسرسیومی با مشارکت یک شرکت هندی فروخته است.

اما هند علاوه بر همکاری با امریکا روسیه را نیز مد نظر قرار داده است. رویترز اخیراً ادعا کرد که روسیه به دنبال دریافت درهم امارات متحده عربی برای صادرات نفت به برخی از مشتریان هندی است. رویترز مدعی است این امر به پالایشگاه ‌های هندی که به دلیل هزینه ‌های بالای حمل ‌و نقل به ‌ندرت نفت روسیه را خریداری می‌ کردند، فرصتی برای افزایش واردات با تخفیف‌ های سنگین در مقایسه با نفت خام برنت و خاورمیانه فراهم کرد. بانک مرکزی هند هفته گذشته مکانیسم جدیدی را برای تسویه‌حساب‌ های تجاری بین ‌المللی به روسیه معرفی کرد که بسیاری از کارشناسان آن را راهی برای ارتقای تجارت با کشورهای تحت تحریم غرب مانند روسیه و ایران می‌دانند.

مقامات طالبان و پاکستان به توافق تجاری جدیدی دست‌ یافته ‌اند که بر مبنای آن رفت ‌و آمد آزاد کامیون‌های باربری میان افغانستان و پاکستان از ماه اوت 2022 آغاز خواهد شد و اسلام‌ آباد بر کالاهای صادراتی و ترانزیتی افغانستان محدودیتی وضع نخواهد کرد. این محدودیت حتی به صادرات بر هند نیز وضع نخواهد شد.

 داده‌ های تازه  موقعیت ایران در بازار جهانی گاز را بررسی کرده است. ایران دومین دارنده ذخایر گازی در جهان است اما در میان ده صادرکننده بزرگ قرار ندارد. بی شک تحریم ‌های دوام‌ دار علیه کشور مهم ‌ترین عامل وضعیت تأسف ‌بار کشور در این حوزه است.

گزارش جدید آنکتاد نیز ضرورت  احیای کریدور غلات را نشان می‌ دهد. جنگ در اوکراین، تجارت اوکراین و منطقه دریای سیاه را آشفته کرده است. بازار غلات با توجه ‌به نقش‌ برجسته روسیه و اوکراین در بازارهای مواد غذایی کشاورزی و ارتباط آن با امنیت غذایی و کاهش فقر به‌ شدت متأثر شده است. قیمت غلات و هزینه حمل ‌و نقل از سال 2020 در حال افزایش بوده است، اما جنگ در اوکراین این روند را تشدید کرده و کاهش موقت قیمت حمل ‌و نقل پس از کرونا را معکوس کرده است.

 توقف صادرات گاز از خط نورد استریم در هفته ‌های اخیر، مهم‌ترین تحول در ژئوپلیتیک انرژی جهانی بوده است. اهمیت این خط به ‌عنوان اهرم در این نکته نهفته است که اگر نورد استریم 1 صادرات را پس از تعمیر و نگهداری در 21 ژوئیه به طور کامل متوقف می ‌کرد، سطح ذخیره ‌سازی اتحادیه اروپا تا قبل از زمستان تنها به حدود 65 درصد می‌رسید و این خطر واقعی را ایجاد می‌ کرد که گاز قاره در طول فصل گرمایش تمام شود و به بحرانی ژرف در انرژی اروپا دامن زند.

 گزارش جدید آنکتاد در مورد توسعه اقتصادی در آفریقا، رکورد شکنی  صادرات گاز روسیه به چین  و تجارت 21 میلیارد دلاری آذربایجان از دیگر موارد مطرح شده در بخش داده ­ها و آمار است.