به‌‌رغم قرارگیری ایران در مسیرهای ترانزیتی مختلف از جمله کریدور شمال- جنوب، کریدور اقتصادی چین-آسیای میانه-آسیای غربی، کریدورهای حملونقلی تعریف‌شده میان کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو مانند کریدور اسلام آباد-تهران-استانبول، و کریدور ایران-عراق- سوریه، توجه لازم و کافی به این ظرفیت فوق‌العاده نشده است. عدم‌توجه لازم به ظرفیت ترانزیتی ایران در حالی است که این موضوع علاوه‌بر درآمدزایی و نقش مهم در اقتصاد کشور، می‌تواند ارزش راهبردی برای کشور داشته باشد، چراکه موجب گسترش و تقویت دیپلماسی اقتصادی ایران در بین کشورهای جهان و در نتیجه وابستگی بیشتر کشورهای دنیا به همکاری اقتصادی با ایران خواهد شد و کاهش تحریم‌‌پذیری اقتصاد ایران را به همراه خواهد داشت. کشور در چند سال گذشته، با روند نزولی میزان ترانزیت روبه‌‌رو بوده، به‌طوری‌که میزان کاهش در دو سال گذشته شدیدتر شده بود است این روند کاهشی اگرچه متأثر از تحریم‌ها و وقوع بحران کرونا بوده، ولی ارتباط مستقیم و معناداری نیز با نظام برنامهریزی و مدیریتی کشور دارد. به‌طوری‌که فاصله اساسی وضع موجود با وضع مطلوب ترانزیت در طول دهه‌های گذشته نیز نشان می‌دهد که ناکارآمدی در استفاده از استعدادهای ترانزیتی کشور ریشه در عوامل دیگری غیر از تحریم‌ها و همه‌‌گیری کرونا دارد. یکی از بهترین راه‌ها در جهت تنوع بخشیدن به اقتصاد و توسعه تجارت بین‌المللی، استفاده از ظرفیت‌های کریدورهای تجاری کشور است. از این‌رو، بررسی کریدورهای تجاری به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های مهم کشور در جهت زدودن مشکلات و اتخاذ تدابیری برای استفاده از این ظرفیت‌ها بسیار مهم است. از بین کریدورهای مهم تجاری، کریدور سبز گمرکی ایران و روسیه به‌خصوص در شرایط تحریم از اهمیت بیشتری برخوردار است و فرصت های فراهم شده از طریق این کریدور سبب تشویق تولیدکنندگان ایرانی برای صادرات بیشتر می‌شود. موانعی نظیر ناشناخته بودن ابعاد و منافع کریدورها برای دولت‌ها وهمچنین بخش خصوصی، تغییر مداوم قوانین گمرکی و عدم ثبات در این بخش، زیرساخت‌های حملونقلی ضعیف و بی‌اطلاعی فعالان اقتصادی از این موقعیت‌ها باعث عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌های ناشی از کریدورهای تجاری شده که باید در جهت رفع این موانع چاره‌اندیشی شود.
مقدمه
سال‌هاست که تجارت فقط مختص به کشورهای همسایه نبوده و ترانزیت نیز مبحثی جدید در دنیای تجارت نیست. ولی امروزه به دلیل روابط تجاری گسترده‌تر در سطح جهانی و شدت رقابت جهت کسب بازارهای جدید، ترانزیت اهمیت بیشتری یافته است. به‌طوری‌که، کشورهای زیادی با برنامهریزی و استفاده بهینه از موقعیت‌ها و امکانات ترانزیتی‌شان به درآمدهای هنگفتی از این راه دست یافته‌اند. ایران از جمله کشورهایی است که به دلیل موقعیت استراتژیک و جغرافیای خاصی که دارد از جایگاه ویژه‌ای در ارتباطات تجاری و ترانزیت برخوردار است، تا جایی‌که محل گذر چندین کریدور مهم بین‌المللی است، از جمله کریدورهای شمال - جنوب، شرق - غرب، جنوب آسیا و تراسیکا که چهار کریدور مهم ارتباطی جهان هستند. این کریدورها، فرصت های زیادی را در اختیار کشور قرار داده‌اند تا با استفاده بهینه از آن‌ها به کسب درآمد ارزی و رشد اقتصادی دست یافته و جایگزینی مناسب نیز برای صادرات نفتی باشند. در شرایطی که تجارت کشورها به هم گره خورده و وابستگی متقابل بین کشور ما وکشورهای منطقه رخ می‌دهد، طبیعی است که ترانزیت هم شکل بگیرد چرا که ایران به دریای شمال و جنوب متصل است و تعدادی از کشورهای همسایه محصور در خشکی می‌توانند از این فرصت استفاده کنند.