دسترسی به آمار دقیق و به‌روز تجارت خارجی، امکان شناسایی روندهای بازار، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و چالش‌های پیش‌روی تجارت را فراهم می‌سازد. با تحلیل این داده‌ها، کسب‌وکارها می‌توانند استراتژی‌های خود را برای ورود به بازارهای جدید، توسعه محصولات و خدمات، و افزایش رقابت‌پذیری خود بهینه‌سازی کنند. همچنین، سازمان‌های سیاست‌گذار و دولت‌ها می‌توانند با استناد به این اطلاعات، سیاست‌های تجاری کارآمدتری را تدوین و اجرا نمایند که منجر به بهبود تراز تجاری، افزایش درآمدهای ارزی و رشد اقتصادی استان و کشور شود. از این رو، گزارش تجارت خارجی استان گیلان در سال ۱۴۰۳، با استناد به آمار رسمی ماهانه اعلام‌شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران توسط مرکز مطالعات و پژوهش‌های اتاق بازرگانی گیلان، تدوین و جهت بهره‌برداری فعالان اقتصادی کشور و استان منتشر شده است. این گزارش، به عنوان سندی ارزشمند، اطلاعات کلیدی و تحلیل‌های مرتبط با صادرات و واردات استان گیلان را در اختیار فعالان اقتصادی، سیاست‌گذاران و محققان قرار می‌دهد.

امروزه، استخراج و انتشار به‌هنگام و مطلوب آمار تجارت خارجی از طیف گسترده‌ای از داده‌ها، پنجره‌ای روبه سوی پویایی‌های بازار جهانی و منطقه‌ای می‌گشاید و تصویری جامع از جریان کالاها و خدمات، شرکای تجاری، محصولات مورد تقاضا و فرصت‌های بالقوه ارائه می‌دهد. آمار تجارت خارجی، با فراهم‌آوردن اطلاعات موردنیاز برای تحلیل بازار ، شناخت ترجیحات و رفتارهای مشتریان ، ارزیابی عملکرد رقبا و درک سیاست‌های دولت‌ها، نقش مهمی در توانمندسازی فعالان اقتصادی ایفا می‌کند. این امر به نوبه خود، به تصمیم‌گیری‌های آگاهانه در زمینه‌هایی مانند انتخاب بازارهای هدف، توسعه محصولات جدید، بهینه‌سازی زنجیره‌های تأمین و مذاکره با شرکای تجاری منجر می‌شود. براین اساس، گزارش تجارت خارجی ایران در سال 1403 با استناد به آمار رسمی ماهانه اعلام شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران تدوین و جهت بهره‌برداری فعالان اقتصادی کشور و استان منتشر شده است. گزارش تجارت خارجی استان گیلان نیز به عنوان گزارش مکمل، بزودی تهیه و در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.

یکی از واقعيت‌های اجتناب‌ناپذیر بين‌المللی  در عصر حاضر، وابستگی اقتصادی متقابل كشورها به یکدیگر است. چنان‌که غالب اقتصاددانان، تجارت خارجی و گسترش آن را یکی از عوامل ایجاد رشد و توسعه اقتصادی كشورهای درحال توسعه دانسته‌اند. دو كشور ایران و عراق اهداف مشترك فراوانی در زمينه تجارت ،سرمایه‌گذاری، همکار ی‌های صنعتی و حتی نظامی - امنيتی دارند. در واقع، نقاط مشترك تاریخی، مذهبی ،قومی، زبانی، فرهنگی، مرز مشترك طولانی همراه با تراكم جمعيتی به سمت ایران و به تبع آن هزینه حمل ونقل ارزان‌تر و چهارده گذرگاه رسمی و بازارچه مرزی از جمله مزیت‌های نسبی ایران نسبت به رقبای تجاری و همسایگان عراق محسوب می‌شود. در این راستا، شرایط اقليمی كشور عراق، وجود پدیده جنگ و تخریب بسياری از زیرساخت‌های این كشور و نياز روزافزون به مصالح ساختمانی و كالاهای مختلف، افزایش جمعيت و تلاش عراق برای صنعتی شدن، شرایط بسيار مناسبی را برای ایران فراهم آورده است تا از طریق روش‌های متنوع ورود به بازار این كشور ارزآوری قابل‌توجهی داشته باشد. با توجه به اینکه، حضور موفق در بازارهای صادراتی و استفاده از فرصت‌های سرمایه‌گذاری كشورها مستلزم تحقيقات تخصصی بازار است، گزارش پيشرو با مطالعه و تفسير گزارش‌های مستند و تحليل داده‌های مرتبط با فعاليت‌های تجارت خارجی عراق با جهان، ایران و گيلان، كوشيده تا سيمای كلی تجارت خارجی این كشور را به تصویر بکشد.

کسب و کارهای اینترنتی پس از اعمال سیاست فیلترینگ اینترنت بر شبکه های اجتماعی پر مخاطب در کشور از نظر فروش در بازار داخلی و بعضاً خارجی دچار مشکلات و افت شدیدی شدند. بسیاری از این کسب و کارها در طی سالها فعالیت شبکه های اجتماعی، بازار خود را تنظیم کرده بودند. اعمال این سیاست بدلیل عدم زیرساخت اجتماعی مناسب و مورد اعتماد مرد از یکسو و عدم دسترسی به فیلترشکن های پایدار و مطمئن از سوی دیگر، موجب کاهش درآمد آنها شده است. بخش نخست این گزارش به معرفی ابعاد تحقیق شامل معرفی اینترنت و شبکه های اجتماعی در ایران، سیاستهای فیلترینگ و سانسور اینترنت در جهان و ایران، و معرفی و طبقه بندی کسب و کارهای اینترنتی در ایران  می پردازد. در بخش دوم گزارش ضمن استخراج داده های پرسشنامه ای و تحلیل آنها، اثر سیاست سانسور و فیلترینگ اینترنت بر درآمد کسب  کارهای اینترنتی در سال 1401 بر اساس سه روش آماری پرکاربرد در این زمینه می پردازد. مهمترین نکات و یافته های تحقیق به شرح زیر است:

در ادبیات «ارزیابی اثرمداخله» روشهای آماری و اقتصادسنجی مختلفی برای اندازه گیری اثر یک سیاست مداخله جویانه بر متغیرهای هدف معرفی شده اند. روش های عمده در این بین عبارتند از: روش تفاضل در تفاضل، روش کنترل مصنوعی و روش سری زمانی منقطع. در روش تفاضل در تفاضل، مشاهدات را به دو گروه «کنترل» و «درمان» تقسیم می کنند و سپس با مقایسه تفاوت های پیش و پس از سیاست مداخله بر روی متغیر هدف در دو گروه، به ارزیابی اثر سیاست مداخله می پردازند. در روش کنترل مصنوعی، ابتدا یک مدل با بیشترین مشابهت رفتاری بین گروه کنترل و واحد درمان بر اساس داده های آنها پیش از اعمال سیاست ایجاد شده و سپس برای دوره بعد از سیاست، تفاوت مقدار شبیه سازی شده با مقدار واقعی واحد درمان مقایسه می شود. در روش سری زمانی منقطع، داده های مربوط به متغیر هدف، به صورت پانل و در دو مقطع زمانی قبل و بعد از مداخله جمع آوری و در قالب یک مدل رگرسیون خطی، اندازه تغییر در ضریب یا عرض از مبداء خط رگرسیونی در دو مقطع زمانی، به عنوان اندازه اثر سیاست مداخله ، با یک روش آماری مناسب تخمین زده می شود.

شبکه اینترنت به عنوان بزرگترین شبکه ی ارتباطی روی زمین، از یک توپولوژی ترکیبی تشکیل شده و می تواند تمام شبکه های محلی و گسترده و شبکه های خانگی را در بر بگیرد. این شبکه با استفاده از پروتکل های مشخص امکان ارتباطات سریع بین دستگاههای متصل به خود را فراهم می کند. این شبکه به صورت غیرمتمرکز اداره می شود و در کنار مزایای بیشمار، می تواند زمینه ساز چالش ها و مسائل امنیتی و اختلال در سطح جامعه شود.

مهمترین شبکه های اجتماعی در ایران، به دلیل سابقه تاریخی و عمومیت در بین مردم، عمدتاً شبکه هایی با سرورهایی در خارج از کشور هستند. گزارش سال 1401 دیتاک نشان می دهد که از نظر «تعداد کاربر فعال» سه شبکه اجتماعی غیربومی تلگرام، اینستاگرام و ایکس (توئیتر سابق) به ترتیب با 61 میلیون، 46 میلیون و 4 میلیون کاربر فعال، در صدر قرار دارند. در بین شبکه های اجتماعی بومی نیز شبکه های روبیکا با 39 میلیون کاربر در جایگاه نخست قرار دارد و پس از آن شبکه های ایتا با 21.6 میلیون، بله با 15.4 میلیون و سروش پلاس با 10.4 میلیون کاربر قرار دارند.

سانسور اینترنت به معنی جلوگیری از دسترسی به برخی سایتها یا برخی محتواهای سایت های اینترنتی، به سه شیوه کلی «مسدود سازی»، « فیلترینگ» یا« قطع اینترنت» انجام می شود. فیلترینگ اینترنت، خود به شیوه های مختلف انجام می شود از جمله: فیلترینگ سربرگ یا محتوای TCP/IP ، فیلترینگ DNS، فیلترینگ کلمات کلیدی، فیلترینگ پورت، فیلترینگ پروتکل، فیلترینگ برنامه، و محدودکردن پهنای باند مشترکان. گزارش 2023 ماستر و گارمن نشان می دهد که چین و ایران با بالاترین سطح سانسور و فیلترینگ اینترنت، از تمام این روشها، و همچنین در مواردی «قطع اینترنت» استفاده می کنند.

تقریباً در تمام کشورهای جهان بدلایلی مانند «حفظ امنیت ملی، حفظ ثبات سیاسی، حفظ ارزش‌های اجتماعی ، جلوگیری از دسترسی عمومی به محتواهای نامناسب، برگزاری کنکور یا آزمون مدارس، جلوگیری از نفوذ و دزدی اطلاعات، و جلوگیری از خرابکاری» سانسور و فیلترینگ اینترنت رخ می دهد. گزارش جهانی سانسور اینترنت در 2023 نشان می دهد که گروه کشورهای کره شمالی، چین و ایران بالاترین سطح سانسور و فیلترینگ اینترنت را اعمال می کنند. پس از آن گروه کشورهای عراق، میانمار، پاکستان و ترکمنستان در رده دوم ، و گروه کشورهای روسیه، عربستان سعودی، و امارات متحده عربی در رده سوم قرار دارند.

بر اساس گزارش آزمایشگاه داده و حکمرانی، دست‌کم ۳۰ درصد از کاربران اینترنت در کشور ماهانه تا ۱۵۰ هزار تومان برای خرید/تمدید اشتراک VPN متقبل هزینه می‌شوند. با در نظر گرفتن تعداد کاربرهای اینترنت کشور، گردش مالی بازار خرید و فروش ابزارهای فیلترشکن سالانه بالغ بر ۵ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. بر اساس آمار ذکر شده در گزارش یکتانت، میزان استفاده از VPN در بین کاربران 15 تا 17 سال، 97 درصد است. همچنین میزان استفاده کاربران با تحصیلات ابتدایی از فیلترشکن 63 درصد است؛ یعنی از هر سه کاربر ایرانی با تحصیلات ابتدایی، 2 نفر از VPN استفاده می کنند. بعبارت دیگر، استفاده از فیلترشکن و ابزار دور زدن فیلترینگ اینترنت کشور، مختص افراد تحصیلکرده نیست. با توجه به پیامدهای دسترسی کودکان و نوجوانان به محتواهای غیراخلاقی، مستهجن و نامناسب برای آنها از طریق فیلترشکن، می توان آسیب های اجتماعی زیادی از فیلترینگ نامناسب در کشور انتظار داشت.

« طرح نظام و تنظیم مقررات فضای مجازی» که به طرح صیانت معروف است، از سوی کمیسیون مشترک مجلس شورای اسلامی در بهمن 1400 تصویب شده و به صورت محدود در حال اجرا شدن است. مخالفان این طرح، نگران هستند که با ابلاغ این طرح، دسترسی شان به اینترنت جهانی به طور کامل قطع شود و آسیب های زیادی به کسب و کارها برسد. موافقان اما مدعی هستند که این طرح بدنبال محدود سازی اینترنت نیست و برای حفاظت از اطلاعات خود کاربران است. همچنین اجرای طرح اینترنت طبقاتی، بعنوان نسخه عملیاتی طرح صیانت، در مرحله عملیاتی قرار دارد و به برخی از طبقات و گروه ها از جمله گردشگران خارجی، اساتید دانشگاه و مدیران و مقامات ارشد کشور اینترنت باز یا اینترنت بدون محدودیت داده می شود.

کسب و کار اینترنتی یعنی مجموعه فعالیتهایی که بربستر اینترنت و با هدف درآمد زایی انجام می شود و به سه دسته کلی تقسیم می شود: «کسب و کارهای خرد فاقد اینماد»، «کسب و کارهای خرد دارای اینمادفاقد ستاره» و «کسب و کارهای دارای اینماد». برآورد شده که تا پایان سال 1401 حدوداً 470 هزار کسب و کار اینترنتی در ایران فعال بوده که از این تعداد 140990 کسب و کار اینترنتی دارای اینماد ستاره دار هستند، و 16457 واحد کسب و کار خرد نیز دارای اینماد بدون ستاره هستند. حدود 65 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی دارای اینماد تا پایان سال 1401 صرفاً در حوزه فروش کالا ، حدود 33 درصد صرفاً در حوزه ارائه خدمات و 2 درصد از آنها در هر دو حوزه فروش کالا و ارائه خدمات فعالیت می کنند.

حدود 20 درصد کسب و کارهای اینترنتی دارای اینماد در زمینه فروشگاههای تخصصی پوشاک و لوازم منزل فعالیت می کنند. پس از آن فروشگاههای تخصصی تجهیزات و ماشین آلات با 13 درصد، خدمات فناوری اطلاعات با 8 درصد، فروشگاههای تخصصی محصولات شیمیایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی با 7 درصد و فروشگاهای تخصصی کالاهای فرهنگی، هنری، ورزشی و تفریحی با6 درصد در رده های بعدی فعالیت قرار دارند.

قریب به 40 درصد از کل کسب و کارهایی اینترنتی در کنار وبسایت خود، از یکی از شبکه های اجتماعی برای فروش محصولات و خدمات خود استفاده می کنند. مهمترین شبکه های اجتماعی مورد استفاده کسب و کارهای اینترنتی به ترتیب اینستاگرام با 55 درصد، تلگرام با 41 درصد، واتساپ با 37 درصد، ایتا با 21 درصد، روبیکا با 14 درصد، بله با 11 درصد و سروش پلاس با 5 درصد می باشند.

تجارت خارجی شکل‌دهنده تحولات عمده‌ای در اقتصاد کشورهاست. دسترسی به بازارهای صادراتی امکان گسترش بازار بنگاه‌های تولیدی را فراهم می‌کند که به تخصصی شدن فعالیت‌ها و امکان کسب سود بیشتر می‌انجامد. در عین حال توسعه صادرات بدون توسعه واردات در بلندمدت امکان‌پذیر نیست چراکه زنجیره تولید جهانی نیازمند تعامل دوطرفه است. همچنین از مسیر تجارت یادگیری و انتقال فناوری اتفاق می‌افتد که می‌تواند به ارتقای بهره‌وری و رشد اقتصادی منجر شود.

تجارت خارجی در اقتصاد ایران بعد از سال‌های ۱۳۸۹ تحت تاثیر تحریم‌ها، رشد و افول‌هایی را تجربه کرده است که اثرات جدی در ایجاد چرخه‌های تجاری داشته است. بر این اساس و در یک دوره بلندمدت از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲، یک دوره افول طولانی در صادرات و واردات کشور رقم خورده است. دوره‌های رشد نرخ ارز حقیقی به بهبود وضعیت صادرات کمک کرده است، اما لطمات ناشی از نااطمینانی‌های حاصل از رشدهای شدید نرخ ارز بیشتر بوده و در مجموع اقتصاد ایران جایگاه صادراتی خود را از دست داده و تراز تجارت خارجی کالاها منهای نفت در سال‌های اخیر منفی شده است. در گزارش حاضر وضعیت تجارت خارجی ایران در کوتاه‌مدت بررسی می‌شود. در ادامه، خلاصه این تحولات ارایه خواهد شد.

حجم تجارت خارجی کشور در تابستان ۱۴۰۲ با ٪۴٫۸ رشد نسبت به بهار امسال به ارزش ۲۷٫۹میلیارد دلار رسیده که این رقم نسبت به مدت مشابه آن در سال ۱۴۰۱ بیش از ٪۱۲ رشد نموده است. به همین ترتیب دو فصل نخست امسال نسبت به دو فصل نخست سال گذشته رشد بیش از ٪۶ داشته‌اند. در صورت تداوم این روند می‌توان انتظار داشت که تجارت اقتصاد ایران رشد حداقل بالای ٪۵ را در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال گذشته تجربه کند.

رشد تجارت در تابستان امسال ناشی از رشد بیش از ٪۱۶ واردات در مقابل افت بیش از ٪۷ صادرات بوده است. در بیشتر فصل‌های منتهی به تابستان ۱۴۰۲ واردات بیشتر از صادرات بوده که کسری تجاری را رقم زده است. این موضوع به طور کلی نشان می‌دهد که اقتصاد ایران در سه سال گذشته در صادرات توفیق کمی داشته است. البته حساب جاری ایران در بهار ۱۴۰۲ به رقم ۴٫۴میلیارد دلار رسیده، در حالی که در فصل پیش از آن این حساب با کسری ۱٫۶میلیارد دلاری روبه‌رو بوده است. چون بخش اصلی حساب جاری را دریافتی‌ها و پرداختی‌های صادرات و واردات دربرمی‌گیرد، علت اصلی مازاد حساب جاری در بیشتر فصل‌ها ناشی از درآمدهای صادراتی نفت است که کسری تراز تجاری غیرنفتی را پوشش می‌دهد.

حساب سرمایهٔ کشور در بهار ۱۴۰۲ با کسری ۹٫۳میلیارد دلار روبه‌روست. این موضوع نشان می‌دهد که اقتصاد کشور در این بازه به طور خالص خروج سرمایه را تجربه کرده است؛ امری که در بیشتر فصل‌های منتهی به بهار ۱۴۰۱ دیده می‌شود.

رابطهٔ مبادلهٔ بازرگانی اقتصاد از آغاز ۱۴۰۰ همواره در حال کاهش بوده است و در تابستان ۱۴۰۲ به رقم ٪۷۸ رسیده است؛ این رقم بدین معناست که اگر یک واحد از سبد وارداتی کشور در تابستان ۱۴۰۲ صد دلار آب بخورد، در مقابل یک واحد از سبد صادراتی ۷۸ دلار ارزش داشته است. این موضوع ناشی از افزایش شاخص قیمت دلاری واردات از یک سو و ثبات نسبی شاخص قیمت دلاری صادرات و سپس کاهش آن در این بازه بوده است.

بزرگترین مقاصد صادراتی ایران در بازهٔ ۱۴۰۰ تا تابستان ۱۴۰۲ کشورهای چین، عراق، امارات، ترکیه و هند هستند که در مجموع همواره بیش از ٪۷۰ از ارزش صادرات اقتصاد ایران را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان چین با سهمی میان ۲۷ تا ۳۳ درصد همواره، به جز زمستان ۱۴۰۱، بزرگترین مقصد صادراتی کشور است. پس از آن عراق با سهم میان ۱۳ تا ۲۳ درصد در جایگاه دوم مقاصد صادراتی قرار می‌گیرد.

هشت گروه معدنی، شیمیایی، فلزات، کشاورزی، سنگ، منسوجات، ماشین‌آلات و الکترونیکی در مجموع ٪۹۹ از ارزش صادرات غیرنفتی ایران را در شش‌ماههٔ نخست امسال رقم زده‌اند. بخش‌های معدنی و شیمیایی در شش‌ماههٔ نخست امسال بیش از ٪۶۳ ارزش صادرات کشور را به خود اختصاص داده‌اند. البته از زمستان ۱۴۰۱ تا بهار ۱۴۰۲ ارزش صادرات بخش معدنی کاهش ٪۴۶ داشته که یکی از عوامل اصلی کاهش صادرات غیرنفتی کشور به شمار می‌آید.

صادرات به چین به عنوان بزرگترین مقصد صادراتی تنوع چندانی نداشته است. بخش‌های معدنی و شیمایی بیش از ٪۸۱ ارزش صادرات در شش‌ماههٔ نخست امسال به چین را تشکیل می‌دهند. تنوع صادرات به عراق، به عنوان دومین مقصد صادراتی ایران، بیشتر است: بخش معدنی با ٪۲۸ از ارزش صادرات و سپس دو بخش فلزات و کشاورزی هر یک با ٪۲۱ سهم قرار دارند.

بزرگترین مبادی وارداتی ایران در بازهٔ ۱۴۰۰ تا تابستان ۱۴۰۲ کشورهای امارات، چین، ترکیه، آلمان و هند هستند که در مجموع بیش از ٪۷۰ از ارزش واردات را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان امارات با سهمی میان ۲۸ تا ۳۳ درصد و پس از آن چین با سهم میان ۲۱ تا ۲۹ درصد اولین و دومین مبادی وارداتی هستند.

هفت گروه کشاورزی، شیمیایی، ماشین‌آلات، الکترونیکی، قطعات منفصله، فلزات، ماشین‌آلات و وسائل نقلیه در مجموع ٪۹۱ از ارزش واردات ایران را در شش‌ماههٔ نخست امسال رقم زده‌اند. بخش کشاورزی بزرگترین سهم را از واردات کالای کشور در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ داشته‌اند. بخش کشاورزی در شش‌ماههٔ نخست امسال ٪۲۹ از ارزش واردات کشور را داشته است. دو بخش شیمیایی و ماشین‌آلات در شش‌ماههٔ نخست امسال ٪۳۳ از واردات کشور را به خود اختصاص داده‌اند. در مجموع سه بخش کشاورزی، شیمیایی و ماشین‌آلات از سال ۱۴۰۰ تا تابستان ۱۴۰۲ همواره سهمی بیش از ٪۶۰ از ارزش واردات اقصاد ایران را شکل داده‌اند.

در شش‌ماههٔ نخست امسال ترکیب کالاهایی وارداتی از امارات به عنوان مهمترین مبدا واردات، شامل کشاورزی با سهم بیش از ٪۳۱ و پس از آن بخش الکترونیکی و ماشین‌آلات با سهم ٪۱۸ بوده است. تنوع واردات از چین، به عنوان دومین مبدأ وارداتی ایران، نسبت به دیگر کشورها بیشتر است. بخش نخست وارداتی از این کشور، مرتبط به بخش قطعات منفصله با ٪۲۳ از ارزش واردات است و سپس بخش ماشین‌آلات با ٪۲۱ سهم از واردات از این کشور قرار می‌گیرد. نیمی از واردات صورت‌گرفته از کشور آلمان در نیمهٔ نخست امسال مربوط به بخش ماشین‌آلات بوده که بزرگترین سهم از سبد وارداتی از این کشور را داراست. بخش کشاورزی بزرگترین بخش از واردات ایران از هند و ترکیه را نیز دربرمی‌گیرد؛ به گونه‌ای که در شش‌ماههٔ نخست امسال به ترتیب ٪۶۷ و ٪۳۷ از سبد وارداتی از این کشورها مربوط به این بخش بوده است.

مفهوم رقابت ‌زوایا، ابعاد و جنبه‌های مختلفی دارد که مفهوم ‌خاص آن در تمایز ساختار بازارها در طیف رقابت ‌تا انحصار است. البته رقابت يك مفهوم تطبيقي نیز دارد كه توانايي ‌يا عملكرد يك شركت، بنگاه اقتصادي، يك بخش اقتصادي يا يك كشور را در زمينه‌ عرضه كالا يا خدمات به يك بازار مشخص نشان مي‌دهد. امروزه رقابت‌ مفهوم ‌و حوزه‌ چند سطحی/ لایه، گسترده‌‌تر و عمومی دارد و در تبيين آن دهها عامل دخالت دارند. رقابت‌ مجموعه‌اي از نهادها، سياست‌ها و عواملي است كه سطح بهره‌وري كشوری را تبیین و تعيين مي‌كند. سطح بهره‌ورري نيز به ‌نوبه خود سطح رفاه مردم را در كشورها مشخص مي‌كند. به ‌ديگر بيان اقتصادهايي ‌كه سطح رقابتی بالاتری هستند، سطح بالاتري از رفاه ‌را براي ‌شهروندان به ‌ارمغان می‌آورند.

گزارش پژوهشی حاضر به سفارش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران (اختصارا اتاق ایران) و با هدف بررسی و تحلیل ساختار رقابت در تجارت خارجی ایران، آسیب‌شناسی، تحلیل الگو و ارائه توصیه‌های سیاستی به منظور رفع چالش‌های شناسایی شده در این زمینه، نگارش و تدوین شده است.

بر این اساس، این نوشتار در نه فصل سازماندهی شده است. در ادامه مقدمه، در فصل دوم به تحلیل رقابت در تجارت ایران در جهان از منظر شاخص‌های ملی و بین‌المللی اختصاص دارد. فصل سوم تحلیل رقابت در الگوی تجارت صنعتی ایران در جهان از منظر شاخص‌های ملی و بین‌المللی می‌پردازد. فصل چهارم به مطالعه جایگاه ایران در ساختار رقابت جهانی بلندمدت صنایع کارخانه‌ای تبیین و تحلیل شده است. در فصل پنجم، وضعیت توسعه تجارت ایران از منظر سیاستگذاری با محوریت تحلیل سیاست تجاری ایران با تاکید بر کارکرد مجوزها می‌پردازد. فصل ششم به بررسی مختصات و ویژگی‌های اصلی فعلی تجارت خارجی ایران اختصاص یافته است. در فصل هفتم به طور تفصیلی ابعاد و جنبه‌های الگو و ساختار تجارت خارجی ایران و نقش و مداخلات دولت تحلیل و بررسی شده است. فصل هشتم به آثار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بر ساختار تجارت خارجی ایران (در قیاس با کشورهای منطقه: کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس) از رویکرد رقابتی اختصاص دارد. نهایتا در فصل نهم، ساختار رقابت در تجارت ایران و ارتباط سیاست تجاری و سیاست‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری خارجی کشور پرداخته است.

يکی از عوامل مهم دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی پایدار رونق صادرات است که مهمترین هدف سیاست‌گذاری در بخش تجارت خارجی را تشکیل می‌دهد. در اقتصاد ایران با توجه به اهمیت کاهش وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای ارزی حاصل از صدور نفت خام و عدم وابستگی به اقتصاد تک محصولی، تنوع بخشیدن به درآمدهای ارزی از طریق افزایش صادرات غیر‌نفتی و نقش آن در کاهش این وابستگی‌ها سبب شده تا افزایش سهم اقتصاد ایران در تجارت بین‌الملل مورد تاکید برنامه‌های توسعه اقتصادی قرار گیرد. توجه به صادرات غیر‌نفتی و اقدامات موثر در جهت بهبود نیازمند ایجاد محیط رقابتی است و این خود حضور گسترده‌تر در بازارهای جهانی را ناگریز می‌سازد. بدين منظور بررسي و رصد وضعيت صادرات ايران و پايش سهم بازار صادراتي به ساير كشورها در دستيابي به اطلاعات لازم به منظور برنامه‌ريزي دقيق‌تر و ارائه راهکارهای لازم برای توسعه صادرات كشورمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اين گزارش به ارائه تصويري از وضعيت صادرات و واردات در سال 1400 و مقايسه تغييرات آن نسبت به سال 1399 پرداخته است 

به‌‌رغم قرارگیری ایران در مسیرهای ترانزیتی مختلف از جمله کریدور شمال- جنوب، کریدور اقتصادی چین-آسیای میانه-آسیای غربی، کریدورهای حمل‌‌ونقلی تعریف‌شده میان کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو مانند کریدور اسلام آباد-تهران-استانبول، و کریدور ایران-عراق- سوریه، توجه لازم و کافی به این ظرفیت فوق‌العاده نشده است. عدم‌توجه لازم به ظرفیت ترانزیتی ایران در حالی است که این موضوع علاوه‌بر درآمدزایی و نقش مهم در اقتصاد کشور، می‌تواند ارزش راهبردی برای کشور داشته باشد، چراکه موجب گسترش و تقویت دیپلماسی اقتصادی ایران در بین کشورهای جهان و در نتیجه وابستگی بیشتر کشورهای دنیا به همکاری اقتصادی با ایران خواهد شد و کاهش تحریم‌‌پذیری اقتصاد ایران را به همراه خواهد داشت. کشور در چند سال گذشته، با روند نزولی میزان ترانزیت روبه‌‌رو بوده، به‌طوری‌که میزان کاهش در دو سال گذشته شدیدتر شده بود است این روند کاهشی اگرچه متأثر از تحریم‌ها و وقوع بحران کرونا بوده، ولی ارتباط مستقیم و معناداری نیز با نظام برنامه‌‌ریزی و مدیریتی کشور دارد. به‌طوری‌که فاصله اساسی وضع موجود با وضع مطلوب ترانزیت در طول دهه‌های گذشته نیز نشان می‌دهد که ناکارآمدی در استفاده از استعدادهای ترانزیتی کشور ریشه در عوامل دیگری غیر از تحریم‌ها و همه‌‌گیری کرونا دارد. یکی از بهترین راه‌ها در جهت تنوع بخشیدن به اقتصاد و توسعه تجارت بین‌المللی، استفاده از ظرفیت‌های کریدورهای تجاری کشور است. از این‌رو، بررسی کریدورهای تجاری به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های مهم کشور در جهت زدودن مشکلات و اتخاذ تدابیری برای استفاده از این ظرفیت‌ها بسیار مهم است. از بین کریدورهای مهم تجاری، کریدور سبز گمرکی ایران و روسیه به‌خصوص در شرایط تحریم از اهمیت بیشتری برخوردار است و فرصت های فراهم شده از طریق این کریدور سبب تشویق تولیدکنندگان ایرانی برای صادرات بیشتر می‌شود. موانعی نظیر ناشناخته بودن ابعاد و منافع کریدورها برای دولت‌ها وهمچنین بخش خصوصی، تغییر مداوم قوانین گمرکی و عدم ثبات در این بخش، زیرساخت‌های حمل‌ونقلی ضعیف و بی‌اطلاعی فعالان اقتصادی از این موقعیت‌ها باعث عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌های ناشی از کریدورهای تجاری شده که باید در جهت رفع این موانع چاره‌اندیشی شود.

مقدمه
سال‌هاست که تجارت فقط مختص به کشورهای همسایه نبوده و ترانزیت نیز مبحثی جدید در دنیای تجارت نیست. ولی امروزه به دلیل روابط تجاری گسترده‌تر در سطح جهانی و شدت رقابت جهت کسب بازارهای جدید، ترانزیت اهمیت بیشتری یافته است. به‌طوری‌که، کشورهای زیادی با برنامه‌ریزی و استفاده بهینه از موقعیت‌ها و امکانات ترانزیتی‌شان به درآمدهای هنگفتی از این راه دست یافته‌اند. ایران از جمله کشورهایی است که به دلیل موقعیت استراتژیک و جغرافیای خاصی که دارد از جایگاه ویژه‌ای در ارتباطات تجاری و ترانزیت برخوردار است، تا جایی‌که محل گذر چندین کریدور مهم بین‌المللی است، از جمله کریدورهای شمال - جنوب، شرق - غرب، جنوب آسیا و تراسیکا که چهار کریدور مهم ارتباطی جهان هستند. این کریدورها، فرصت های زیادی را در اختیار کشور قرار داده‌اند تا با استفاده بهینه از آن‌ها به کسب درآمد ارزی و رشد اقتصادی دست یافته و جایگزینی مناسب نیز برای صادرات نفتی باشند. در شرایطی که تجارت کشورها به هم گره خورده و وابستگی متقابل بین کشور ما وکشورهای منطقه رخ می‌دهد، طبیعی است که ترانزیت هم شکل بگیرد چرا که ایران به دریای شمال و جنوب متصل است و تعدادی از کشورهای همسایه محصور در خشکی می‌توانند از این فرصت استفاده کنند.

به‌‌رغم قرارگیری ایران در مسیرهای ترانزیتی مختلف از جمله کریدور شمال- جنوب، کریدور اقتصادی چین-آسیای میانه-آسیای غربی، کریدورهای حمل‌‌ونقلی تعریف‌شده میان کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو مانند کریدور اسلام آباد-تهران-استانبول، و کریدور ایران-عراق- سوریه، توجه لازم و کافی به این ظرفیت فوق‌العاده نشده است. عدم‌توجه لازم به ظرفیت ترانزیتی ایران در حالی است که این موضوع علاوه‌بر درآمدزایی و نقش مهم در اقتصاد کشور، می‌تواند ارزش راهبردی برای کشور داشته باشد، چراکه موجب گسترش و تقویت دیپلماسی اقتصادی ایران در بین کشورهای جهان و در نتیجه وابستگی بیشتر کشورهای دنیا به همکاری اقتصادی با ایران خواهد شد و کاهش تحریم‌‌پذیری اقتصاد ایران را به همراه خواهد داشت. کشور در چند سال گذشته، با روند نزولی میزان ترانزیت روبه‌‌رو بوده، به‌طوری‌که میزان کاهش در دو سال گذشته شدیدتر شده بود است این روند کاهشی اگرچه متأثر از تحریم‌ها و وقوع بحران کرونا بوده، ولی ارتباط مستقیم و معناداری نیز با نظام برنامه‌‌ریزی و مدیریتی کشور دارد. به‌طوری‌که فاصله اساسی وضع موجود با وضع مطلوب ترانزیت در طول دهه‌های گذشته نیز نشان می‌دهد که ناکارآمدی در استفاده از استعدادهای ترانزیتی کشور ریشه در عوامل دیگری غیر از تحریم‌ها و همه‌‌گیری کرونا دارد. یکی از بهترین راه‌ها در جهت تنوع بخشیدن به اقتصاد و توسعه تجارت بین‌المللی، استفاده از ظرفیت‌های کریدورهای تجاری کشور است. از این‌رو، بررسی کریدورهای تجاری به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های مهم کشور در جهت زدودن مشکلات و اتخاذ تدابیری برای استفاده از این ظرفیت‌ها بسیار مهم است. از بین کریدورهای مهم تجاری، کریدور سبز گمرکی ایران و روسیه به‌خصوص در شرایط تحریم از اهمیت بیشتری برخوردار است و فرصت های فراهم شده از طریق این کریدور سبب تشویق تولیدکنندگان ایرانی برای صادرات بیشتر می‌شود. موانعی نظیر ناشناخته بودن ابعاد و منافع کریدورها برای دولت‌ها وهمچنین بخش خصوصی، تغییر مداوم قوانین گمرکی و عدم ثبات در این بخش، زیرساخت‌های حمل‌ونقلی ضعیف و بی‌اطلاعی فعالان اقتصادی از این موقعیت‌ها باعث عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌های ناشی از کریدورهای تجاری شده که باید در جهت رفع این موانع چاره‌اندیشی شود.

مقدمه
سال‌هاست که تجارت فقط مختص به کشورهای همسایه نبوده و ترانزیت نیز مبحثی جدید در دنیای تجارت نیست. ولی امروزه به دلیل روابط تجاری گسترده‌تر در سطح جهانی و شدت رقابت جهت کسب بازارهای جدید، ترانزیت اهمیت بیشتری یافته است. به‌طوری‌که، کشورهای زیادی با برنامه‌ریزی و استفاده بهینه از موقعیت‌ها و امکانات ترانزیتی‌شان به درآمدهای هنگفتی از این راه دست یافته‌اند. ایران از جمله کشورهایی است که به دلیل موقعیت استراتژیک و جغرافیای خاصی که دارد از جایگاه ویژه‌ای در ارتباطات تجاری و ترانزیت برخوردار است، تا جایی‌که محل گذر چندین کریدور مهم بین‌المللی است، از جمله کریدورهای شمال - جنوب، شرق - غرب، جنوب آسیا و تراسیکا که چهار کریدور مهم ارتباطی جهان هستند. این کریدورها، فرصت های زیادی را در اختیار کشور قرار داده‌اند تا با استفاده بهینه از آن‌ها به کسب درآمد ارزی و رشد اقتصادی دست یافته و جایگزینی مناسب نیز برای صادرات نفتی باشند. در شرایطی که تجارت کشورها به هم گره خورده و وابستگی متقابل بین کشور ما وکشورهای منطقه رخ می‌دهد، طبیعی است که ترانزیت هم شکل بگیرد چرا که ایران به دریای شمال و جنوب متصل است و تعدادی از کشورهای همسایه محصور در خشکی می‌توانند از این فرصت استفاده کنند.

سازمان همکاری شانگهای در اصل یک پیمان نظامی-امنیتی است تا یک پیمان اقتصادی و تجاری. این سازمان هم اینک 9 عضو دائم (چین، روسیه، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، ازبکستان و تاجیکستان) و سه عضو ناظر (مغولستان، افغانستان و بلاروس ) دارد. مساحت کل کشورهای عضو (اصلی و ناظر) این سازمان معادل 37 میلیون متر مکعب از سطح خشکی‌های کره زمین است.
در این گزارش، ابتدا به بیان مقدماتی از شکل‌گیری این سازمانو اعضای آن پرداخته خواهد شد، سپس یه بیان مزیت‌های آن از لحاظ جغرافیایی، جمعیتی، اقتصادی، انرژی و ... پرداخته خواهد شد. در نهایت با استفاده از پرسشنامه، با استفاده از نظر خبرگان، به تأثیرات عضویت ایران در این سازمان بر مولفه‌های اقتصادی، امنیتی، سیاسی، اجتماعی و ... پرداخته خواهد شد.