- کلان‌روند انرژی جهانی، به معنای روندی جاری در حوزه انرژی، بلنددامنه و بزرگ‌مقیاس است که جمعیت‌های انسانی را به شکلی عمیق و گسترده از خود متاثر می‌کند. تعریف بسیار خلاصه کلان‌روند انرژی جهانی با مفهوم «گذار انرژی» مشخص می‌شود: گذار از انرژی‌های فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر.
- گرمایش جهانی، گسترش شهرنشینی، رشد اقتصادی و روند افزایشی مصرف انرژی مهم‌ترین مولفه‌های پیرامونی هستند که با بحث گذار انرژی مرتبط می‌شوند و به آن شکل می‌دهند.
- تا سال 2030، بیش از دو سوم جمعیت جهان در شهرها زندگی کرده، 60 تا 80 درصد منابع انرژی را مصرف خواهند کرد و مسئول 70 درصد از آلایندگی جهانی هستند. تامین انرژی این نقاط تجمع انسانی یک چالش عمده است. شهرهای متوسط بیش از کلان‌شهرها توسعه پیدا خواهند کرد.
-طبقه متوسط از 3.2 میلیارد نفر در سال 2020 به 5.3 میلیارد نفر در سال 2030 خواهد رسید. باتوجه‌به اینکه طبقه متوسط بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی است، این افزایش شدید در جمعیت این طبقه خود عامل دیگری برای ترسیم کلان‌روند انرژی در آینده خواهد بود.
- کربن‌زدایی و گرمایش زمین، امنیت انرژی و توسعه پایدار از جمله مهم‌ترین ابعاد گذار انرژی هستند. زمین امروز 1 درجه از 1950 و حدود 2 درجه از دوران پیشاانقلاب صنعتی گرم‌تر است و این عامل فجایع زیست‌محیطی است. امنیت انرژی به‌واسطة مشکلات در عرضه آسیب‌پذیر شده است و توسعه پایدار، مهم‌ترین دستور کار کشورها باید قرار بگیرد.
-روند فعلی بهای انرژی‌های فسیلی نزولی است، بازار به‌طورکلی باثبات است و نشانه‌هایی از کاهش اثرپذیری بازار از مسائل ژئوپلیتیک به چشم می‌خورد.
- اقتصاد انرژی، مقدمات یک گذار مثبت و امیدبخش را به نمایش گذاشته است. این گذار با خودروهای الکتریکی (EVs) و سلول‌های فوتوولتاییک خورشیدی (PVs) میسر و مشخص شده است. این دو فناوری انقلابی، ستون‌های اصلی گذار انرژی در دهه جاری هستند. طبق گزارش بانک جهانی، PVs نامتصل به شبکه در سال 2023 مجرای دسترسی 561 میلیون نفر از به انرژی الکتریسیته بودند. رشد شگفت‌انگیز فروش خودروهای الکتریکی نیز به یک خودرو در هر پنج خودرو رسیده است که نقش مهمی در کاهش آلاینده‌های بخش حمل‌ونقل بوده و می‌تواند تا سال 2030 عامل کاهش مصرف روزانه 6 میلیون بشکه نفت شود.
- یکی از ابعاد مهم گذار انرژی، موافقت‌نامه پاریس است که توسط 196 کشور و نهاد طی کنفرانس تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل متحد در پاریس، فرانسه و در سال 2015 تایید و از سال 2016 اجرایی شد. موجزترین تعریف اهداف این موافقت نامه از این قرار است: «توقف افزایش دمای میانگین جهانی [در نقطه] کمتر از 2 درجه بالاتر از سطح دوران پیشاانقلاب صنعتی» و تلاش برای «محدود کردن افزایش دما به 1.5 درجه بیشتر از سطح دوران پیشاصنعتی».
- استفاده از الکتریسیته حاصل از منابع تجدیدپذیر بین سال‌های 2015 تا 2021 تقریبا پنجاه درصد رشد داشته است که عمدتا وامدار توسعه استفاده از نیروگاه‌های بادی و خورشیدی فوتوولتائیک (PV) بوده است.
- در سال 2022 سهم سوخت‌های فسیلی در تولید برق ایران حدود 94 درصد بود که در این میان 79 درصد (294 تراوات ساعت) از گاز، 15 درصد (54 تراوات ساعت) از سایر سوخت‌های فسیلی و 0.2 درصد (0.7 تراوات ساعت) از زغال‌سنگ تولید شده است. سهم برق آبی در سبد تولید برق ایران برابر با 4.5 درصد (17 تراوات ساعت) و سهم برق هسته‌ای برابر با یک درصد (3.5 تراوات) بوده است. این اعداد به معنای فاصله نجومی ایران با گذار انرژی جهانی است. هرچند کماکان در مرز میانگین منطقه خاورمیانه است.
- تولید برق از انرژی باد و خورشید در ایران به طور قابل‌توجهی کندتر از میانگین جهانی بوده است؛ به‌طوری‌که در حال حاضر باد و خورشید 0.5 درصد از تولید برق کشور را تشکیل می‌دهند (این رقم در سال 2015 تنها 0.05 درصد بود). در مقایسه، در مدت مشابه سهم جهانی باد و خورشید از 4.6 درصد به 12.1 درصد افزایش‌یافته است.
- سند ملی راهبرد انرژی کشور، مهم‌ترین سند بالادستی کشور در زمینه انرژی تا سال 1420، در عین توجه به مسائلی مهم، به جز موارد محدود همچون «كاهش شدت انرژی در كشور به نصف» و «افزايش حداقل پنج واحد درصد به ضريب بازيافت ميادين نفتي»، فاقد معیار کمی و سنجش‌پذیر برای بررسی میزان تحقق اهداف در افق 1420 است و عموما در کلیاتی همچون «حداكثرسازی، استفاده حداكثری، افزايش خوداتكايي و تنوع‌بخشي» متوقف شده است.
- سند اهداف كلی توسعه بخش نفت و گاز، سند راهبردی و نقشه راه توسعه فناوری سیستم‌های انتقال برق با ظرفیت بالا، سند راهبرد ملی و نقشه راه توسعه فناوری‌های مرتبط با انرژی خورشیدی در ایران، سند راهبرد ملی و نقشه راه توسعه فناوری‌های مرتبط با انرژی زمین‌گرمایی در ایران و سند راهبرد ملی و نقشه راه توسعه فناوری‌های مرتبط با انرژی زیست‌توده در ایران نیز در حد کلیات باقی مانده است و فاقد معیارهای ضروری تدوین اسناد ملی همچون شناسایی دقیق پتانسیل‌ها، میزان نیازها در افق طرح، سنجش‌پذیری میزان تحقق اهداف، موانع و چالش‌های پیش رو و شیوه تامین منابع به‌ویژه منابع مالی و دسترسی به تکنولوژی‌های موردنیاز هستند که به‌ویژه در شرایط تحریمی از اهمیت به سزایی برخوردار است.
-کشور در بحث انرژی با بحران مضاعف روبه‌رو است: بحران‌های ناشی از گذار جهانی انرژی را با بحران شکاف میان تقاضا و عرضه به‌صورت هم‌زمان و با فشار بالا تجربه می‌کند. بااین‌حال، گذار جهانی انرژی، به‌مثابه یک امکان جدید برای عبور توامان از دو بحران و یا یک فشار جدید برای مواجهه با دو بحران هم‌زمان، در پیش روی کشور قرار دارد.