خلاصه مدیریتی

گسترش ارتباطات تجاری خارجی، پیچیدگی­های قانونی تجارت و احتمال آسیب­های جدی مالی و اعتباری در اثر رشاء و فساد، می­توانند دلایل کافی برای قرار گرفتن برنامه مبارزه با فساد در میان رئوس سیاست­های بنگاه باشد. با توجه به ضرورت این امر و در راستای صیانت از منافع تجاری بنگاه­ها، اتاق بازرگانی بین­ المللی که وظیفه استانداردسازی سیاست‌ها و مقررات بین‌المللی را بر عهده دارد، دستورالعمل­های متنوعی را تدوین نموده است که هدف غایی تمام آنها تسهیل تجارت، افزایش شفافیت و کاهش هزینه­ های مالی و اعتباری کسب ­وکارها است.

دستورالعمل حاضر که به ارزیابی ریزکاوانه اشخاص ثالث می­پردازد، حاوی نکات قابل توجهی برای بنگاه­های کوچک و متوسط در زمینه مبارزه با فساد است. عناصر اصلی این رهنمود شامل تعریف ارزیابی ریزکاوانه، ضرروت این ارزیابی برای بنگاه­های کوچک و متوسط و اهمیت قانونی آن است. مفاد این دستورالعمل، تنها به سطح ارائه تعریف و شرح نظری محدود نمی­گردد. بلکه کاربرد مفاهیم تشریح ­شده، ذیل محورهایی مانند نحوه انجام ارزیابی ریزکاوانه، نحوه استفاده از نتایج ارزیابی و نمونه ­های عملیاتی برای ارزیابی ریسک بنگاه بسیار قابل توجه است. شش رکن ارزیابی ریزکاوانه اشخاص ثالث که در این دستورالعمل به آنها پرداخته شده است عبارتند از: 1. مالکیت منافع (مالکیت ذی­نفعانه)، 2. سابقه مالی و پرداخت­های قرارداد، 3. اهلیت شخص ثالث، 4. سوابق و پیشینه: وجود فساد یا موارد ناخوشایند، 5. اشتهار: اخذ مشاوره از مراجع بازرگانی و تجاری، 6. رویکرد شخص ثالث به اخلاق کسب­ وکار و پیروی از آن.

در واقع، عناصر این رهنمود با هدف اجرای مؤثر اصول اخلاق کسب­وکار در سطح بنگاه­های کوچک و متوسط تدوین شده است. بنگاه­های دارای برنامه مبارزه با فساد، از این موقعیت برخوردار هستند تا با مشاهده خط قرمزها یا اولین نشانه ­های هشداردهنده مبنی بر خطر بروز فساد در حوزه­ های پرریسک مانند رابطه با اشخاص ثالث، به سرعت وارد عمل شوند و از درگیر شدن در پیامدهای مالی، آبرویی و اجتماعی متعاقب در امان بمانند. بر این اساس، بنگاه­ باید همکاری خود با واسطه­ ها یا کسانی که به نمایندگی از طرف آن فعالیت می­کنند را هم­سو با مقررات بین ­المللی مبارزه با فساد و به صورت شفاف انجام دهد. تمامی حوزه ­ها و ظرایف قرارداد از جمله، هدایا و پذیرایی، مشارکت­های سیاسی و درخواست­های شخص ثالث (به عنوان شخص حقیقی) یا شرکت شخص ثالث (به عنوان شخص حقوقی) باید در ارزیابی ریزکاوانه بنگاه پیش از ورود به مرحله عقد قرارداد به دقت سنجیده شود.

پس از انجام ارزیابی دقیق و ریزکاوانه شخص ثالث (حقیقی یا حقوقی)، دو نتیجه حاصل می­گردد: نخست، نشانه­ های هشداردهنده­ ای مبنی بر خطر بروز فساد شناسایی شده است که باید مرتفع گردد یا کاهش یابد. دوم، نشانه مخاطره­ آمیزی شناسایی نشده است و می­توان وارد مراحل بعدی همکاری شد. در این حالت، تصمیم در مورد همکاری با شخص ثالث باید توسط یکی از افراد بنگاه که به طور مستقیم در قرارداد با شخص ثالث ذی­نفع نیست اتخاذ گردد. دامنه این دستورالعمل به این فرامین محدود نمی­شود. پس از ارزیابی و انتخاب شخص ثالث، لازم است حراست­های متعارفی در خلال همکاری با وی صورت گیرد. این اقدامات محافظتی در پنج دسته نظارت مستقل، قرار دادن بندهای ناظر بر مبارزه با فساد در قرارداد، ارزیابی ریزکاوانه زنجیره تأمین، پایش مستمر و حفظ سوابق جای می­گیرند. 

در انتهای دستورالعمل، نمونه ­ای از پرسشنامه ارزیابی ریزکاوانه اشخاص ثالث، در قالب دو پیوست قرار گرفته است. پیوست شماره 1، برای تکمیل توسط بنگاه طرف همکار با شخص ثالث تدوین شده است. پیوست شماره 2، نمونه­ ای از اطلاعاتی را به نمایش می­گذارد که باید شخص ثالث در اختیار بنگاه طرف مقابل قرار دهد. این پرسشنامه می­تواند در مرحله مصاحبه حضوری با شخص ثالث طرح شود یا به صورت جداگانه برای وی ارسال و از او درخواست شود به پرسش­ها پاسخ دهد. چارچوب دقیق و عملیاتی این دو الگو می­تواند به­ خوبی بنگاه­ها را در اجرای صحیح و کارآمد برنامه مبارزه با فساد یاری دهد.