بحران آب در ایران فقط ناشی از تغییرات اقلیمی نیست به عبارت دیگر سهم عوامل انسانی در ازدیاد مصارف بیشتر از سهم عوامل طبیعی ناشی از کاهش بارش‌ها در کمیابی‌های آبی مؤثر بوده است. آثار کم آبی مشاهده شده در سال‌های اخیر در واقع حلقه مؤخر از زنجیره روند فزاینده مصرف آب در دشت‏ها و حوضه‌های کشور است گزارش حاضر به بررسی پیشرآن‎های سیاستی می‌پردازد که در طول مدت تقریباً یک قرن نظام قانون‌گذاری معاصر در کشور به صورت مستقیم و غیر مستقیم به افزایش مصرف آب شده‌اند. این گزارش مجموعه قوانین کشور را در حوزه‌های تأثیرگذار بر مصارف آب کشاورزی و آب شهری و خدمات نه از منظر حقوقی بلکه از منظر سازوکارهای حاکم مورد تحلیل و ارزیابی قرار می‌دهد این ارزیابی براساس رویکرد یادگیری اجتماعی در نظام حکمرانی آب انجام شده است.

پیشگفتار

رشد جمعیت طی دهه‌های گذشته متناسب با رشد سایر بخش‌های تولیدی و رفاهی کشور نبوده است و همین عامل سبب گردیده که محدودیت­ها و تنگناهایی در سایر بخش‌ها به‌‌خصوص منابع آب و تأمین غذا به‌وجود آید.  به‌طوری‌که سرانه آب تجدیدپذیر کشور نسبت به سال 1300 شمسی به حدود یک هفتم کاهش یافته است.

متأسفانه علی‌رغم وجود ظرفیت‌های بالقوه ارزشمند در بخش کشاورزی، عملکرد و تولید محصولات به‌ازای سطح کاشت و میزان آب مصرفی بسیار پایین است. کشاورزی نه تنها در اراضی دیم به واسطه  بارش کم و نامنظم، بلکه حتی در اراضی آبی و  مجهز به شبکه‌های مدرن آبیاری، عملکرد قابل قبولی در مقایسه با سایر کشورهای پیشرو ندارد. این در حالی است که بقای کشاورزی ایران به شدت به آب آبیاری وابسته است (به‌طوری‌که حدود 90 درصد کل تولیدات کشاورزی در کشور از اراضی فاریاب تأمین می‌گردد) و چنان‌چه بحران و کمبود منابع آب در آینده و تأثیر آن بر توسعه کشاورزی کشور را در نظر بگیریم، با روند کنونی، بخش کشاورزی با آسیب‌های بیشتری مواجه خواهد شد.

یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین راه‌کارهای مقابله با بحران آب، افزایش هم‌زمان کارآیی آبیاری به‌همراه تخصیص بهینه مقدار آب مصرفی و به عبارت دیگر افزایش «بهره‌وری آب» در بخش کشاورزی است. این مهم در حفظ و ارتقای شرایط کسب و کار کشاورزان به عنوان قشر مولد کشور نیز مورد تأکید جدی است و ضروری است که این موضوع به‌عنوان یک عامل مؤثر در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌سازی‌های آتی کشور مدنظر قرار گیرد.

شناخت مفاهیم پایه در زمینه بهره­وری آب، اهمیت بالایی در شناخت صحیح وضع موجود و فرصت­های بهبود دارد. در این گزارش روابط مربوط به انواع شاخص‌های بهره‌وری آب فیزیکی، اقتصادی، محیط‌زیستی- اجتماعی، محاسبه و روش‌های تحلیل این شاخص­ها، به‌علاوه اطلاعات مورد نیاز جهت برآورد آنها بررسی و ارائه شده است.