روابط تجاری ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال‌های اخیر دستخوش تحولات چشمگیری شده است. افزایش قابل توجه صادرات و کاهش واردات، بهبود تراز تجاری را به همراه داشته، اما این دستاوردها با چالش‌های مهمی نیز همراه بوده که مستلزم توجه و برنامه‌ریزی دقیق است.

صادرات ایران به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا از 1.1 میلیارد دلار در سال 1400 به بیش از 2 میلیارد دلار در سال 1403 رسیده که نشان‌دهنده رشد 82 درصدی است. این افزایش صادرات، نمایانگر پتانسیل بالای بازار اوراسیا برای کالاهای ایرانی است. در مقابل، واردات ایران از این کشورها با کاهش 11.7 درصدی از 1.7 میلیارد دلار در سال 1400 به 1.5 میلیارد دلار در سال 1403 رسیده است. این ترکیب رشد صادرات و کاهش واردات، منجر به بهبود قابل‌ملاحظه تراز تجاری ایران با این اتحادیه شده است.

با این حال و علیرغم این دستاوردها، سهم ایران از بازار گسترده 183 میلیون نفری اوراسیا همچنان حاشیه‌ای است. ارزش صادرات ایران به این پنج کشور بیش از 2 میلیارد دلار بوده که تنها 0.6 درصد از مجموع واردات 326 میلیارد دلاری اعضای اتحادیه را تشکیل می‌دهد. این رقم نشان‌دهنده پتانسیل عظیم و فرصت‌های محقق نشده برای افزایش حضور کالاها و خدمات ایرانی در این بازار است. همچنین، سهم 0.3 درصدی ایران از ظرفیت تأمین‌کنندگی 494 میلیارد دلاری اتحادیه نیز نشان‌دهنده جایگاه حاشیه‌ای ایران در زنجیره تأمین این منطقه است.

یکی دیگر از چالش‌های اساسی در روابط تجاری ایران با اتحادیه اوراسیا، عدم توازن در روابط با تک‌تک کشورها است. وابستگی بسیار زیاد به روسیه هم در بخش صادرات و هم در بخش واردات، و همکاری کمرنگ با سایر اعضا به‌ویژه بلاروس و قرقیزستان، نمایانگر موازنه تجاری بسیار مثبت اما نامتقارن است. فدراسیون روسیه با واردات 1.12 میلیارد دلاری و صادرات 1.3 میلیارد دلاری، مهمترین شریک تجاری ایران در این اتحادیه است. پس از روسیه، به ترتیب ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس در رتبه‌های بعدی قرار دارند. با علم به نقش راهبردی و اندازه بازار روسیه، وابستگی زیاد به این کشور، ریسک‌هایی را برای اقتصاد ایران به همراه دارد و تنوع بخشیدن به شرکای تجاری در این اتحادیه از اهمیت بالایی برخوردار است.

در مجموع، موفقیت ایران در افزایش صادرات و ایجاد مازاد تجاری قابل توجه با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، دستاورد مهمی است که نشان‌دهنده اثربخشی ضمنی توافقات و پتانسیل بازار اوراسیا برای کالاهای ایرانی است. با این حال، دو چالش عمده یعنی حاشیه‌ای بودن کلی حضور ایران در بازارهای اوراسیا و عدم توسعه روابط متوازن با سایر اعضای قدرتمند و همسایه این اتحادیه در کنار تداوم حفظ و نفوذ در بازار روسیه همچنان پابرجاست. برای رفع این چالش‌ها، لازم است تا با برنامه‌ریزی راهبردی و هدفمند، زمینه‌های افزایش سهم ایران از بازار اوراسیا و تنوع بخشیدن به شرکای تجاری در این اتحادیه فراهم شود.

امروزه، استخراج و انتشار به‌هنگام و مطلوب آمار تجارت خارجی از طیف گسترده‌ای از داده‌ها، پنجره‌ای روبه سوی پویایی‌های بازار جهانی و منطقه‌ای می‌گشاید و تصویری جامع از جریان کالاها و خدمات، شرکای تجاری، محصولات مورد تقاضا و فرصت‌های بالقوه ارائه می‌دهد. آمار تجارت خارجی، با فراهم‌آوردن اطلاعات موردنیاز برای تحلیل بازار ، شناخت ترجیحات و رفتارهای مشتریان ، ارزیابی عملکرد رقبا و درک سیاست‌های دولت‌ها، نقش مهمی در توانمندسازی فعالان اقتصادی ایفا می‌کند. این امر به نوبه خود، به تصمیم‌گیری‌های آگاهانه در زمینه‌هایی مانند انتخاب بازارهای هدف، توسعه محصولات جدید، بهینه‌سازی زنجیره‌های تأمین و مذاکره با شرکای تجاری منجر می‌شود. براین اساس، گزارش تجارت خارجی ایران در سال 1403 با استناد به آمار رسمی ماهانه اعلام شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران تدوین و جهت بهره‌برداری فعالان اقتصادی کشور و استان منتشر شده است. گزارش تجارت خارجی استان گیلان نیز به عنوان گزارش مکمل، بزودی تهیه و در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.