اثر تحریم ها بر بخش خصوصی
تحریم اقتصادی همواره ابزاری برای فشار بر کشورهای دیگر بوده است که در سالهای اخیر در دوره های جدید نیز کاربرد بیشتری یافته است. در بیشتر تعاریف ارائه شده برای تحریم اقتصادی، ایجاد مکانیسمی برای همسو کردن کشورهای هدف با خواسته های کشورهای اعمال کننده بوده است. در برخی از مطالعات بیان شده است که تحریم اقتصادی در واقع با هدف سیاسی اعمال می شود، به گونه ای که کشورهای اعمال کننده از برخی منافع تجاری و اقتصادی خود برای دستیابی به اهداف سیاسی چشم پوشی می کنند
.در این گزارش با هدف بررسی آثار تحریم های اقتصادی بر بخش خصوصی، ابتدا به بیان تاریخچه ای از تحریم های اعمال شده علیه کشور پرداخته می شود و سپس اثری که تحریم ها بر بخش خصوصی داشته و دارند، بیان خواهد شد
.اعمال تحریمهای اقتصادی همزمان با عوامل گوناگونی مانند توانایی بالقوه نهادهای اقتصادی و ... می تواند تأثیرات متفاوتی بر اقتصاد داشته باشد
تاثیر برجام بر تحریم های جمهوری اسلامی ایران
امروزه کشورهای مختلف جهان موفق شدهاند بسیاری از موانعی را که طی سالیان متمادی برای ارتقای سطح رفاه مردمشان بر سر راه داشتند با توسعه روابط بینالملل از میان بردارند. یکی از مهمترین این موانع، تأمین منابع مالی و دیگری دسترسی به تکنولوژی و بازار است. از اعمال تحـریم بـر کشـورهای هدف، نشانگر این واقعیت است که تحریمهای اقتصادی نهتنها بـه بهبـود وضـعیت حقوق بشر کمکی نکردهاند، بلکه آن را وخیمتر نیز نمودهاست .درواقع، یکـی از اهرمهای اصلی تحریمهای اقتصادی، محدودیت دسترسی به منـابع اقتصـادی اسـت که مهمترین آنها تجارت برونمرزی هست. اعمال تحریمهای ظالمانه علیه مردم عزیز کشورمان باعث شد که ارتباط با نظام اقتصاد جهانی دچار اختلالی اساسی شود .این اختلال امروز خود را در قالب هزینههای بالای تأمین مالی و عدم دسترسی به بازار مطمئن برای فروش محصولات و تعمیق شکاف تکنولوژیک و دسترسی کمهزینه به عواید حاصل از آن نمایان ساخته است.
بررسی برجام نه صرفا از حیث سیاسی، تاثیرات منطقهای و فرامنطقهای آن بلکه از بعد اقتصادی نیز قابل بررسی و حائز اهمیت است. بعد اقتصادی آن نه تنها اقتصاد داخلی ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد، بلکه پیامدهای آن را در بازار خارجی و داخلی در بخش نفت، گاز و مواد غیر نفتی خواهد داشت.بعد از توافق هستهای درسال ۲۰۱۵ و گذر مقطعی از آن میتوان اثرات و پیامدهای آن را در بازار ایران چه در خارج و چه در داخل مورد بررسی قرار داد. برجام یک اتفاق تاریخی نیست، گرچه نقطه عطفی در تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران است.
در طول یک دهه گذشته، به بهانه فعالیتهای هستهای، تحریمهای بینالمللی چندجانبه و یکجانبه گستردهای علیه جمهور اسلامی ایران وضع شده است. قطع گلوگاههای مالی و پولی میان بانک مرکزی و سایر بانکها و نهادهای مالی ایران با خارج، بلوکه شدن مقادیر زیادی از درآمدهای نفتی کشور و قطع بخش عمدهای از صادرات نفت ایران باعث کاهش شدید رشد اقتصادی شده است. توافق برجام و ورود کشور به جامعه بینالملل، فرصتهای جدید و پیامدهای مهمی را برای طرفین به همراه داشت. پرسش اصلی تحقیق این است برجام چه تاثیری بر اقتصاد ایران داشته است؟
بروشور اقتصاد به زبان ساده (شماره 34)- موضوع: تحریم های اقتصادی
بهمنظور آشنایی هرچه بیشتر علاقمندان با مفاهیم اقتصادی و بهکارگیری صحیح این موارد در تحلیلهای اقتصادی، ایده تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان” اقتصاد به زبان ساده“ در معاونت اقتصادی اتاق ایران طرح گردیده و توسط مرکز تحقیقات و بررسیهای اقتصادی معاونت مذکور به اجرا درآمده است. در شماره سیوچهارم به بحث "تحریمهای اقتصادی" پرداخته شده است.
تحریمها ابزارهایی غیرنظامی هستند که در خدمت اهداف سیاست خارجی کشورهای تحریمکننده میباشند. در واقع، کشورهای مذکور از تحریمها استفاده میکنند تا "کشور هدف" را وادار به انجام عکسالعمل موردنظرشان نمایند و از این طریق اهداف سیاست خارجی خود را محقق سازند. در میان انواع تحریمها، میتوان از "تحریمهای اقتصادی" بهعنوان پرکاربردترین تحریمهای بینالمللی نام برد که اغلب در قالب کاهش یا قطع روابط اقتصادی و یا تهدید به قطع این روابط، مورد استفاده قرار میگیرند. این دسته از تحریمها را میتوان بهصورت تلاش آگاهانه نهاد یا کشور تحریمکننده در اعمال فشار و ایجاد محدودیت بر کشور هدف، بهمنظور وادار ساختن وی به تغییر رفتار مورد انتقاد تعریف نمود که از طریق آسیب رساندن به توانایی کشور تحریمشده در دسترسی به منابع و استفاده از فرصتها و ابزارهای ضروری برای انجام فعالیتهای اقتصادی، تحقق مییابند.
از اهداف تحریمهای اقتصادی، میتوان به مواردی همچون: ابراز وجود یا قدرت در سطح بینالمللی؛ نشان دادن مراتب مخالفت نمادین با سیاستهای کشور هدف؛ تنبیه و مجازات کشور هدف بهدلیل سیاستهای آن؛ کاهش توان نظامی، اقتصادی و سیاسی کشور هدف؛ تمایل به تاثیرگذاری در سیاستهای کشور هدف و حتی تغییر رژیم سیاسی آن کشور؛ ایجاد بیثباتی در کشور هدف (عموما به قصد ایجاد تغییر در نظام سیاسی آن کشور)؛ تفهیم به کشور هدف و متحدانش در خصوص وجود اراده لازم برای اجرای عملیات علیه آنها؛ اشاره نمود.
تحریمهای اقتصادی انواع مختلفی دارند. از لحاظ منشاء تحریم تحریمها به سه دسته کلی یکجانبه، چندجانبه و تحریمهای سازمان ملل تقسیم میشوند که به دو صورت ممنوعیتهای تجاری و محدودیتهای مالی اعمال میشوند.
لازم به اشاره است که تحریمهای اقتصادی صرفنظر از اینکه در رسیدن به اهداف خود، موفق باشند یا نه، بخشهای مختلف اقتصادی کشور هدف را تحت تاثیر قرار میدهند. این آثار عبارتند از: کاهش واردات، کاهش صادرات، کاهش سرمایهگذاری، افزایش هزینه تولید، بروز رکود تورمی و غیره.
کشور ما همواره تحت تحریمهای اقتصادی مختلفی قرار داشته است که سابقه آن به دورۀ نخستوزیری دکتر مصدق و سیاست او مبنی بر ملی شدن صنعت نفت، بازمیگردد. در آن زمان، آمریکا و انگلستان خرید نفت ایران را تحریم کردند تا با قطع تنها منبع درآمدی کشور و بنابراین افزایش فشار اقتصادی، جریان ملی شدن صنعت نفت را مهار کنند. دور بعدی تحریمهای ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی (سال 1357)، با اعمال تحریمهای یکجانبه ایالات متحده آمریکا کلید خورد و سپس با مشارکت سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا به رژیمی از تحریمهای بینالمللی چندجانبه علیه ایران تبدیل شد.
از آثار تحریمهای بعد از انقلاب بر اقتصاد کشورمان میتوان به مواردی همچون: کاهش صادرات و تولید نفت؛ تنگنای بودجه؛ کاهش ذخایر ارزی؛ کاهش سرمایهگذاری مستقیم خارجی؛ کاهش رشد اقتصادی؛ کاهش ارزش پول ملی؛ افزایش شاخص بهای تولیدکننده؛ کاهش مبادلات تجاری و کاهش تولیدات صنعتی اشاره کرد.
بهطور کلی میتوان گفت تحریمهای اقتصادی قادرند هر اقتصادی را بخصوص اقتصاد ایران را (که بهواسطه ضعفهای ساختاری خود، از درجه بالایی از آسیبپذیری و شکنندگی رنج میبرد)، از جهات گوناگون تحت تاثیر قرار دهند و منجر به تضعیف آن شوند. از همین رو در حال حاضر که کشور با بازگشت تحریمهای اقتصادی مواجه شده است، ضرورت دارد بهمنظور مقابله با آثار منفی این تحریمها، یک برنامه عملیاتی فعالانه و ضدتحریم در سطح ملی و کلان، تدوین گردد و در اختیار دستگاههای اجرایی و بخش خصوصی قرار گیرد. توصیه میشود در تدوین این برنامه مواردی همچون واقعبینی و پرهیز از شعارزدگی، آرمانگرایی و کوچک شمردن توانایی کشور تحریمکننده؛ دوری از نگاه جزئینگر و بخشی؛ پایش اثرات تحریمهای قبلی و بازگرداندن اعتماد عمومی به جامعه، مورد توجه قرار گیرند. همچنین پیشنهاد میگردد بهمنظور رفع ضعفهای ساختاری اقتصاد کشور موارد ذیل در دستور کار قرار گیرد: شناسایی کانونهای اصلی آسیبپذیری و برنامهریزی در راستای کاهش آن، حرکت بهسوی اقتصاد بدون نفت، اتخاذ سیاستهای مالی، پولی، تجاری و ارزی همسو و همراستا در جهت تقویت بخش مولد، مهار و محدود کردن بخشها و فعالیتهای غیرمولد، ایجاد نظام بانکی کارآمد با رویکردی تولیدمحور، مدیریت منابع و مصارف، تامین مالی نظام تولید، تکیه بر تواناییهای بخش خصوصی و کارآفرینان.