بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیایی: ساختار، کارکرد و چشم انداز همکاری با ایران
بانک تازه تاسیس سرمایهگذاری زیرساخت آسیایی کانون کنش خود را کاهش شکاف زیرساختی در آسیا تعریف کرده است و در این راستا به لحاظ قواعد کنش کوشیده تا حداکثر هماهنگی را با سایر بانکهای چندجانبه بهویژه بانک جهانی و بانک توسعه آسیایی ایجاد نماید.
بخش مهمی از پروژههایی که از سوی این بانک در 5 سال اخیر تامین مالی شدهاند در واقع به صورت مشترک و با همکاری بانک جهانی و بانک توسعه آسیایی بوده است. این به معنای همکاری تنگاتنگ این نهاد با نهادهای مالی سنتی و چندجانبه است.
از زمان آغاز عملیات تامین مالی در ژانویه 2016 تا دسامبر 2022، این بانک 166 پروژه به ارزش 31.9 میلیارد دلار را بهصورت فاینانس تایید کرده است. 151 مورد از این پروژهها به ارزش 29.3 میلیارد دلار بهصورت تامین مالی مشترک با موسسات همکار به ویژه بانک جهانی و بانک توسعه آسیایی بوده است.
افزون بر این بانک رویههای سختگیرانهای بهویژه به لحاظ زیستمحیطی در فرایند ارزیابی پروژهها اعمال میکند.
مهمترین چالش پیش روی ایران در بهرهگیری از فرصتهای این بانک در زمینه تامین مالی، تداوم تحریمهای آمریکا به شمار میرود.
این بانک علیرغم آنکه خود را متعهد به رعایت تحریمهای آمریکا نمیداند، پس از اعمال تحریمها علیه روسیه و میانمار هیچگونه همکاری جدیدی با آنها صورت نداده است و همان مسیر بانک جهانی را تداوم بخشیده است.
تحریمهای آمریکا علیه ایران در طیف تحریمهای ثانویه با آثار فراسرزمینی قرار میگیرد که در قیاس با تحریمهای روسیه و میانمار بسیار شدیدتر است. اما در عین حال تحریمهای اعمالی علیه ایران در دوره ترامپ از سوی سازمان ملل اعمال نشده بلکه تحریم های آمریکاست و وجاهت قانونی در نهادهای بین المللی ندارد. چین به عنوان مهمترین عضو این بانک در قالب قانون ضد تحریمهای خارجی خود همکاری در اجرای این تحریمها را ممنوع کرده است.
در چنین شرایطی ایران برای دریافت منابع مالی از این بانک مسیر دشواری پیش رو دارد. در گذشته نیز درخواستهای ایران برای تامین مالی برخی پروژههای شهری از سوی این بانک رد شده است.
اما این بانک الزامی به رعایت تحریم های آمریکا ندارد و بر اساس تقاضای وامگیرنده، اقدام به اعطای وام به ارزهای دیگر نیز میکند. در همین راستا، بانک تا به امروز، منابع مالی را به یورو، رنمینبی (یوان) و ارزهای محلی مانند روپیه هند و روپیه اندونزی ارائه کرده است.
افزون بر این ایران تا کنون به تفاهمهای موقتی و موردی مهمی با آمریکا دست یافته است. دامنه این نوع تفاهمها میتواند به عدم مخالفت امریکا با دریافت منابع مالی از بانک سرمایه گذاری زیرساخت در پروژههای غیرتحریمی گسترش یابد. اغلب پروژههای ایران که نیازمند تامین مالی نهادهای بین المللی هستند، در ردیف پروژههای بشردوستانه و غیرتحریمی قرار میگیرند.
بنابراین ایران میتواند کانون تمرکز خود را برای دریافت منابع مالی از این بانک، بر پروژههای غیرتحریمی بگذارد، بر پرداخت منابع به ارزهای دیگر متمرکز شود و منافع یکی از اعضای کلیدی بانک را در این پروژهها درگیر نماید. در این فرایند، تعامل با چین و هند به عنوان اعضای کلیدی بانک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از دیگر سو در فرایند تفاهمهای موقتی با آمریکا به نوعی عدم مخالفت و فشار آمریکا بر بانک را تضمین نماید.
پایش تحولات تجارت جهانی (گزارش هفدهم)
مرکز پژوهشهای اتاق ایران در رویکردی تازه انتشار سلسله گزارش های "پایش تحولات تجارت جهانی" با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران را در دستور کار قرار داده است. در این قالب رویدادهای کلیدی از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.
در هفدهمین گزارش از این سلسله گزارش ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده، و آخرین روندها و پیش بینی های اقتصادی ارائه شده توسط بزرگترین نهادهای اقتصادی بین المللی، در قالب داده های تازه مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.
در بخش اول گزارش و ذیل عنوان تحولات جهانی، اقدام جدید آمریکا در راستای افزایش فشار اقتصادی بر چین و ممنوعیت همکاری شرکت های امریکایی با شرکت های چینی که از نیروی کار اجباری بهره می گیرند، مطرح شده است. اتحادیه اروپا نیز در راستای افزایش قدرت ژئوپلیتیک خود در صحنه اقتصاد سیاسی بین الملل، پیشنویس قانونی را مورد بحث قرار داده است که در صورت تصویب، اختیارات ویژهای را به کمیسیون اروپا برای اعمال تحریمهای گسترده علیه افراد، شرکتها و کشورهای دیگر می دهد.
در بخش دوم گزارش و در ذیل تحولات منطقه ای، دولت پاکستان با رونمایی از سیاست جدید تجاری این کشور مبنی بر دستیابی به یک بازار پویای داخلی از یک سو و اقتصادی رقابتی در حوزه صادراتی از سوی دیگر تا سال 2025، در کانون توجهات منطقه قرار گرفته است. اجرایی شدن موافقتنامه تجارت آزاد هند با امارات متحده عربی و به طور کلی افزایش روابط تجاری هند با امارات و عربستان، در مقابل تنزل موقعیت ایران در میان شرکای تجاری هند، از جمله پیامدهای مخرب اعمال تحریم های بین المللی علیه ایران بوده که به همین جا نیز ختم نمیشود. افزایش روابط تجاری میان امارات و اسرائیل و روند رو به گسترش سرمایهگذاری چین در عراق در مقابل امتناع این کشور از ورود به بازار ایران از جمله همین موارد است. در دیگر سو عربستان علاوه بر افزایش مراودات بین المللی، در پی تقویت استارتاپ ها و افزایش سهم بخش خصوصی در تولید ناخالص داخلی خود نیز هست.
مسائل مطرح در ذیل عنوان داده های تازه نیز شامل آمارهای جدید صندوق بین المللی پول در مورد پیشتازی آمریکا در جذب سرمایه مستقیم خارجی و تورم برخی محصولات کشاورزی به ویژه در مناطقی به جز آسیا میشود. همچنین باید به گزارشهای اخیر بانک جهانی در مورد دگرگون شدن نقش نفت و گاز از نماد ثروت به کالای عمده صادراتی کشورهای فقیرتر اشاره کرد که موضوع قابل تاملی است. علاوه بر موارد ذکر شده، موقعیت نامناسب خاورمیانه در شاخص هایی مانند مشارکت زنان در بازار کار، جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی و نرخ بیکاری جوانان و نیز افزایش کمکهای جهانی به کشورهای با درآمد اندک در سال 2021 نیز در این گزارش مطرح شده است. همچنین برآوردها نشان دهنده افزایش چالشها در روابط میان دولت و بخش خصوصی در چین و کاهش ارزش شرکتهای چینی در بازار سهام این کشور است.
بروشور اقتصاد به زبان ساده (شماره 34)- موضوع: تحریم های اقتصادی
بهمنظور آشنایی هرچه بیشتر علاقمندان با مفاهیم اقتصادی و بهکارگیری صحیح این موارد در تحلیلهای اقتصادی، ایده تهیه و ارائه بروشورهایی با عنوان” اقتصاد به زبان ساده“ در معاونت اقتصادی اتاق ایران طرح گردیده و توسط مرکز تحقیقات و بررسیهای اقتصادی معاونت مذکور به اجرا درآمده است. در شماره سیوچهارم به بحث "تحریمهای اقتصادی" پرداخته شده است.
تحریمها ابزارهایی غیرنظامی هستند که در خدمت اهداف سیاست خارجی کشورهای تحریمکننده میباشند. در واقع، کشورهای مذکور از تحریمها استفاده میکنند تا "کشور هدف" را وادار به انجام عکسالعمل موردنظرشان نمایند و از این طریق اهداف سیاست خارجی خود را محقق سازند. در میان انواع تحریمها، میتوان از "تحریمهای اقتصادی" بهعنوان پرکاربردترین تحریمهای بینالمللی نام برد که اغلب در قالب کاهش یا قطع روابط اقتصادی و یا تهدید به قطع این روابط، مورد استفاده قرار میگیرند. این دسته از تحریمها را میتوان بهصورت تلاش آگاهانه نهاد یا کشور تحریمکننده در اعمال فشار و ایجاد محدودیت بر کشور هدف، بهمنظور وادار ساختن وی به تغییر رفتار مورد انتقاد تعریف نمود که از طریق آسیب رساندن به توانایی کشور تحریمشده در دسترسی به منابع و استفاده از فرصتها و ابزارهای ضروری برای انجام فعالیتهای اقتصادی، تحقق مییابند.
از اهداف تحریمهای اقتصادی، میتوان به مواردی همچون: ابراز وجود یا قدرت در سطح بینالمللی؛ نشان دادن مراتب مخالفت نمادین با سیاستهای کشور هدف؛ تنبیه و مجازات کشور هدف بهدلیل سیاستهای آن؛ کاهش توان نظامی، اقتصادی و سیاسی کشور هدف؛ تمایل به تاثیرگذاری در سیاستهای کشور هدف و حتی تغییر رژیم سیاسی آن کشور؛ ایجاد بیثباتی در کشور هدف (عموما به قصد ایجاد تغییر در نظام سیاسی آن کشور)؛ تفهیم به کشور هدف و متحدانش در خصوص وجود اراده لازم برای اجرای عملیات علیه آنها؛ اشاره نمود.
تحریمهای اقتصادی انواع مختلفی دارند. از لحاظ منشاء تحریم تحریمها به سه دسته کلی یکجانبه، چندجانبه و تحریمهای سازمان ملل تقسیم میشوند که به دو صورت ممنوعیتهای تجاری و محدودیتهای مالی اعمال میشوند.
لازم به اشاره است که تحریمهای اقتصادی صرفنظر از اینکه در رسیدن به اهداف خود، موفق باشند یا نه، بخشهای مختلف اقتصادی کشور هدف را تحت تاثیر قرار میدهند. این آثار عبارتند از: کاهش واردات، کاهش صادرات، کاهش سرمایهگذاری، افزایش هزینه تولید، بروز رکود تورمی و غیره.
کشور ما همواره تحت تحریمهای اقتصادی مختلفی قرار داشته است که سابقه آن به دورۀ نخستوزیری دکتر مصدق و سیاست او مبنی بر ملی شدن صنعت نفت، بازمیگردد. در آن زمان، آمریکا و انگلستان خرید نفت ایران را تحریم کردند تا با قطع تنها منبع درآمدی کشور و بنابراین افزایش فشار اقتصادی، جریان ملی شدن صنعت نفت را مهار کنند. دور بعدی تحریمهای ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی (سال 1357)، با اعمال تحریمهای یکجانبه ایالات متحده آمریکا کلید خورد و سپس با مشارکت سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا به رژیمی از تحریمهای بینالمللی چندجانبه علیه ایران تبدیل شد.
از آثار تحریمهای بعد از انقلاب بر اقتصاد کشورمان میتوان به مواردی همچون: کاهش صادرات و تولید نفت؛ تنگنای بودجه؛ کاهش ذخایر ارزی؛ کاهش سرمایهگذاری مستقیم خارجی؛ کاهش رشد اقتصادی؛ کاهش ارزش پول ملی؛ افزایش شاخص بهای تولیدکننده؛ کاهش مبادلات تجاری و کاهش تولیدات صنعتی اشاره کرد.
بهطور کلی میتوان گفت تحریمهای اقتصادی قادرند هر اقتصادی را بخصوص اقتصاد ایران را (که بهواسطه ضعفهای ساختاری خود، از درجه بالایی از آسیبپذیری و شکنندگی رنج میبرد)، از جهات گوناگون تحت تاثیر قرار دهند و منجر به تضعیف آن شوند. از همین رو در حال حاضر که کشور با بازگشت تحریمهای اقتصادی مواجه شده است، ضرورت دارد بهمنظور مقابله با آثار منفی این تحریمها، یک برنامه عملیاتی فعالانه و ضدتحریم در سطح ملی و کلان، تدوین گردد و در اختیار دستگاههای اجرایی و بخش خصوصی قرار گیرد. توصیه میشود در تدوین این برنامه مواردی همچون واقعبینی و پرهیز از شعارزدگی، آرمانگرایی و کوچک شمردن توانایی کشور تحریمکننده؛ دوری از نگاه جزئینگر و بخشی؛ پایش اثرات تحریمهای قبلی و بازگرداندن اعتماد عمومی به جامعه، مورد توجه قرار گیرند. همچنین پیشنهاد میگردد بهمنظور رفع ضعفهای ساختاری اقتصاد کشور موارد ذیل در دستور کار قرار گیرد: شناسایی کانونهای اصلی آسیبپذیری و برنامهریزی در راستای کاهش آن، حرکت بهسوی اقتصاد بدون نفت، اتخاذ سیاستهای مالی، پولی، تجاری و ارزی همسو و همراستا در جهت تقویت بخش مولد، مهار و محدود کردن بخشها و فعالیتهای غیرمولد، ایجاد نظام بانکی کارآمد با رویکردی تولیدمحور، مدیریت منابع و مصارف، تامین مالی نظام تولید، تکیه بر تواناییهای بخش خصوصی و کارآفرینان.