اتاق ها با توجه به آنكه كانون فعاليت هاي بازرگاني و محل انتقال دغدغه هاي بخش خصوصي هستند، نقش غيرقابل انكاري در هموار ساختن مسير توسعه اقتصادي دارند. اما اتاق براي ايفاي نقش خود در اين مسير نيازمند تأمين منابع درآمدي لازم است. از سوي ديگر، رشد اقتصادي فرآيند پويايي دارد و به تبع نيازهاي برآمده از جامعه، ايده هاي جديدي براي آن خلق مي شود كه اين ايده ها لازم است در خدمات اتاق مورد توجه واقع شوند. از اين منظر، نوشتار حاضر بيش از آنكه نسخه اي محتوم و لايتغير باشد، شرحي بر گزينه ها و امكانات پيش روي اتاق هاي بازرگاني است كه اولويت بندي اجراي فعاليت هاي مطرح شده در نهايت، به ساختار هر اتاق و محيط نهادي آن بستگي خواهد داشت. مطالعه حاضر، ترجمه يكي از گزارش هاي مركز تجارت بين الملل است كه در نتيجه همكاري هاي فني اين مركز با اتاق هاي بازرگاني كشورها و اتاق بازرگاني بين المللي به رشته تحرير درآمده است. اين گزارش كه به روش هاي متنوع درآمدزايي اتاق ها مي پردازد، در تمام سطوح اتاق ها اعم از كشوري، منطقه اي و شهري و تمام حوزه هاي كاري آنها اعم از خدمات، كشاورزي، صنايع، معادن و كشتيراني كاربرد دارد. هدف از اين مطالعه يافتن راه هاي بهبود خدمات اتاق ها است. اعضاء اتاق انتظار دارند در ازاي پرداخت حق عضويت، خدمات دريافت نمايند. از سوي ديگر، كساني كه عضـو اتاق نيستـند نيز به اطلاعات مشـابه نياز دارند. در اين حالت اين پرسش مطرح مي گردد كه آيا اتاق وظيفه ندارد براي تحقق اهدافش در تأمين منافع كسب وكارها، به انتشار اطلاعات مرتبط بپردازد؟ به منظور پاسخگويي به اين دوگانگي، اتاق بايد ميان انتشار اطلاعات روزمره و ساير خدماتي كه بايد در ازاي آن وجه دريافت نمايد مرزي قائل شود. هر اتاق بايد بسته به شرايط و موقعيت خود چنين ملاحظاتي را در خدماتش رعايت نمايد. در اين گزارش كه در دوازده فصل تدوين شده است، با توجه به ظرفيت هاي اتاق ها، طيف وسيعي از خدمات قابل عرضه به اعضاء و غير اعضاء معرفي شده است. در فصل نخست، نقش و اهداف اتاق هاي بازرگاني تشريح شده است. مواردي چون نمايندگي جامعه كسب وكار، ارائه خدمات به اعضاء، رابطه اتاق و دولت، محيط نهادي، و تسهيل تجـارت مواردي هستند كه نقش اتاق ذيل آنها مورد بررسي قرار گرفته است. فصل دوم، به منابع مالي اتاق ها اختصاص يافته است كه حق عضويت يا خدمات مجاز اتاق را به منظور درآمـدزايي مورد بررسـي قرار مي دهد. اتاق ها براي تعريف منابع درآمدي جديد بايد خدمات جديد ارائه دهند و در نهايت، تعريف تمامي اين فعاليت ها با هدف بهبود خدماترساني اتاق ها در راستاي تضمين منافع عمومي جامعه، تسهيل تجارت و كمك به توسعه اقتصادي كشور صورت مي گيرد. در فصل سوم، فعاليت هاي درآمدزاي اتاق ها تعريف و دلايل نياز به افزايش منابع درآمدي اتاق ها تشريح شده است. مواردي چون ضرورت تأمين نيروي انساني متخصص، ارائه خدمات عمومي و تخصصي وسيع تر، افزايش توان رقابت در جذب اعضاء، فعال سازي اتاق و فراگير ساختن عضويت، گسترش پايه مالي اتاق و توزيع مخاطرات در اين فصل مورد مطالعه قرار گرفته است. فصل چهارم به مبحث محدوديت هاي قانوني اتاق ها در تعريف فعاليت هاي درآمدزا اختصاص يافته است. در واقع، در تعريف فعاليت هاي درآمـدزا بايد به ساختار حقوقي اتاق توجه نمود زيرا ممـكن است از اين جهت محدوديت هايي پيش روي اتاق ها باشد. فصل پنجم، درآمدهاي اتاق را از منظر توسعه تجارت مورد مطالعه قرار ميدهد. برگزاري نمايشگاه هاي تجاري و تبليغاتي، اعـزام و ميزباني هيـئت هاي تجاري، ايجاد شبـكه هاي اطلاعات يا انجـام فعالـيت هاي مرتبط با سرمايه گذاري، برخي از ظرفيت هاي اتاق را در اين زمينه تشكيل مي دهد. فصل ششم، خدمات مجاز اتاق ها را برشمرده است. صدور گواهي مبدأ و گواهي تجزيه آزمايشگاهي يا اسناد صادرات، اعطاي مجوزهاي قانوني و صدور كارنه آ.ت.آ برخي از خدماتي هستند كه پس از حق عضويت، مهمترين منبع درآمدي بسياري از اتاق ها به شمار مي روند. فصل هفتم، به مقوله انتشارات اتاق ها اشاره دارد. اتاق ها مي توانند در ازاي بسياري از محصولات خود وجه دريافت نمايند. فصل هشتم به سمينارها و دوره هاي آموزشي اشـاره دارد كه در برخي از اتاق ها منبـع مهم درآمدي به شمار مي روند. فصل نهم به درآمدزايي اتاق از طريق ارائه خدمات دفتري و اداري مي پردازد. اين خدمات از اجاره فضاي بلااستفاده در اتاق تا تبادل نيروي كار را در بر مي گيرد. خدمات ارسال تلكس و دورنگار گروهي، معرفي كارمندان دفتري به شركت هاي متقاضي و مبادله نيروي كار برخي ديگر از خدمات تشريح شده در اين بخش هستند. البته، دامنه اين خدمات از محدوده امور اداري فراتر مي رود و خدماتي چون مشاوره، داوري اختلافات تجاري و پژوهش را نيز در بر مي گيرد. فصل دهم به سرفصل خدمات متفرقه اتاق ها اختصاص يافته است. هر اتاق متناسب با شرايط محيطي خاص خودش، ممكن است براي خدمات مشخصي متقاضي بيشتري داشته باشد كه اين گونه خدمات به طور يكسان در مورد همه اتاق ها قابل ذكر نيست. فصل يازدهم بر ارائه خدمات گروهي تمركز يافته است. طرح هاي خدمات رساني گروهي، برگزاري رخ دادهاي اجتماعي و اجراي برنامه هاي فرهنگي، برخي از فعاليت هايي هستند كه در اين فصل معرفي شده اند. فصل دوازدهم به جمع بندي كل مباحث اختصاص يافته است. در مجموع، اتاق ها بايد به گونـه اي ظرفيت هاي خود را توسـعه دهنـد كه بتوانند در زمينه توسـعه محصول، فنـاوري، سرمايه گذاري و بازاريابي براي شركت هاي كوچك و متوسط و شركت هاي بزرگ مؤثر واقع شوند. درعين حال، اتاق در جايگاه نهادي عضوپذير بايد اطمينان حاصل نمايد كه اين خدمات و فعاليت ها با اهدافش تطابق دارد و با نيازسنجي دقيق، خدماتي را به فعالان اقتصادي ارائه دهد كه تقاضاي جامعه كسبوكار را تأمين نمايد. از اين رهگذر، دامنه و نوع خدمات ارائه شده بايد بر اساس تقاضا تعيين شود. ميزان تقاضا از سوي فعالان اقتصادي، قيمت خدمات ارائه شده را تعيين خواهد كرد. از اين رو، هيچ تعرفه مشخصي براي خدمات اتاق وجود ندارد. در واقع، ميزان تقاضا و وجود سازمان هاي رقيب در ارائه خدمات مشابه آستانه قيمتي قابل پذيرش را تعيين خواهد كرد.

خلاصه مدیریتی

اتاق­ها در همه جوامع، صدای بنگاه­های اقتصادی هستند و عضویت فعالان اقتصادی در اتاق متضمن منافع کسب­ وکارها و در نهایت کل جامعه است. فراهم ساختن فرصت­های شبکه ­سازی برای بنگاه­های محلی، توسعه صادرات و تلاش برای پیشبرد منافع بخش خصوصی از جمله فعالیت­هایی است که اتاق­ها در آن سرمایه­ گذاری می­کنند. علاوه بر این موارد که منافع آن در سطح کلان جامعه به بار می­ نشیند و به خردترین سطوح جامعه تسری می­یابد، ارائه برخی از خدمات به منظور جلب رضایت اعضاء و توسعه عضوگیری اتاق صورت می­گیرد. این خدمات با آنکه بخشی از اهداف مشترک همه اتاق­های بازرگانی را تشکیل می­دهند، اما از راه­های متفاوتی دنبال می­شوند. زیرا اتاق­ها در موقعیت­های اقتصادی، محیطی، جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی متفاوتی قرار دارند و این تفاوت­ها نیازهای متفاوتی را موجب می­شود. از این­رو، اتاق به عنوان نهادی که در پیوندی ناگسستنی با جامعه و نیازهای اقتصادی-اجتماعی فعالان آن قرار دارد باید به اقتضاء شرایط بتواند «کاربردی­ترین» خدمات را ارائه دهد. کاربردی­ترین نیز باید در شرایط خاص هر اتاق و منطقه تعریف گردد و اگر به طیف متنوع خدمات در اتاق­های دنیا توجه شود این امر به خوبی مشهود خواهد بود. با این­حال، خدمات­ رسانی اتاق به اعضاء (اعم از آموزشی، پژوهشی، مشاوره و خدمات رفاهی) در جذب اعضاء مؤثر است.

اتاق­های بازرگانی انگلیس دارای سه کارکرد اصلی هستند: نخست، پیوند آموزش با صنعت که به از میان برداشتن شکاف آموزش­های دانشگاهی با شرایط واقعی کسب ­وکار کمک می­کند. برگزاری همایش­ هایی با موضوع پیوند آموزش و کسب­ وکار، سازمان­دهی مذاکرات رودرو میان فعالان اقتصادی و پیشگامان عرصه­ های آموزشی و تلاش برای شناسایی نیازهای صنعت از جمله مواردی است که اتاق در آنها نقش­ آفرینی می­کند.  ارائه مشاوره در حوزه تجارت بین ­الملل کارکرد دوم اتاق­های بازرگانی انگلیس است که اتاق با انجام مطالعات کارشناسی دقیق و هدفمند، کشورهای دارای ظرفیت را شناسایی می­کند و استراتژی­های مناسبی را برای هر بازار خارجی در نظر می­گیرد. دانش اتاق در این حوزه به فعالان اقتصادی کمک می­کند به ابزارهای دانشی مورد نیاز جهت صادرات مجهز شوند و در مذاکرات تجاری آماده ظاهر شوند. کارکرد سوم اتاق مربوط به خدمات­ رسانی به اعضاء است که جزئیات هر یک از خدمات در گزارش تشریح شده است.

اتاق­های انگلیس در حوزه­ های مختلفی از جمله انرژی، بیمه، ارز، منابع انسانی، ایمنی و بهداشت و درمان به ارائه خدمات می­پردازند و اتاق این خدمات را به کمک شرکت­های بزرگ در هر حوزه تأمین می­کند. شرایطی که این شرکت­ها برای ارائه خدمات به اعضای اتاق در نظر می­گیرند با شرایطی که به مشتریان خود خدمات ­رسانی می­کنند متفاوت است. در واقع، اعضای اتاق خدمات را یا با نرخ کمتری دریافت می­کنند یا مؤلفه­ هایی در خدمات آنها لحاظ می­شود که برای مشتریان عادی غیر عضو اتاق فراهم نیست.