خلاصه مدیریتی

با توجه به گسترش ویروس کرونا در سراسر جهان، ابعاد مختلف زندگی بشر، تحت تاثیر آن قرار گرفته و با توقف و یا کاهش بسیاری از فعالیت­ها، تاثیرات مثبتی بر محیط زیست بر جای گذاشته است. در این راستا تصاویر ماهواره­های فضایی و آمارهای مختلف نشان­دهنده کاهش آلودگی­های زیست­ محیطی است. با توجه به شرایط موجود، سوال اساسی این است که آیا در دوران پسا کرونا وضعیت مساعد زیست ­محیطی در جهان حفظ خواهد شد؟ در این خصوص پیش ­بینی­ های متعددی وجود دارد؛ گروهی اعتقاد دارند که عملکرد کشورها می­تواند به گونه­ای پیش برود که از فرصت ایجاد شده برای تداوم حفاظت محیط زیست استفاده شود؛ در مقابل گروهی دیگر بر این باورند که در اندیشه بشر همواره رشد اقتصادی بر حفاظت از محیط زیست برتری داشته و بعید است انسان در این دوران بخواهد اهداف اقتصادی خود را قربانی پایداری و حفاظت محیط زیست نماید. این گروه بر تجربه رکود سال 2009 میلادی اشاره می­کنند که بعد از پایان یافتن آن، انتشار آلاینده دی ­اکسیدکربن بیش از گذشته افزایش یافت. از طرفی بسیاری از کشورها موظف هستند که در کنفرانس تغییرات اقلیمی در سال 2021 عملکرد خود را در جهت تعهداتی که در توافقنامه پاریس داده ­اند، ارائه نمایند. یکی از مهم­ترین گام­هایی که می­توان در این جهت برداشت، استفاده از ابزارهای لازم جهت بازیابی سبز است. بازیابی سبز مفهومی است که به یکپارچه ­سازی رابطه توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست اشاره دارد و در حوزه ­های مختلفی می­توان آن را مورد ارزیابی قرار داد. تغییر روند مصرف و تولید نفت و سایر سوخت­های فسیلی یکی از این حوزه­ هاست. پیش از شیوع ویروس کرونا، پیش ­بینی­ ها مبنی بر آن بود که مصرف سوخت­های فسیلی تقریبا تا سال 2030 کاهش می­یابد. از طرفی با توجه به وضعیت فعلی مشاهده می­شود که قیمت نفت و میزان تولید آن بسیار کاهش یافته و این تغییرات می­تواند فرصتی برای توجه به انرژی­های تجدیدپذیر تلقی گردد. مورد دیگر کاهش و محدودیت بسیاری از فعالیت­ها است که در نتیجه آن بسیاری از امور به صورت دورکاری انجام می­شوند؛ لذا زمینه­ای برای تقویت فعالیت­های الکترونیکی ایجاد گردیده تا با رفع چالش­های آن و توجه به شیوه درست استفاده از ابزارهای مرتبط، بستری برای آلودگی­ها ایجاد شود. در همین راستا، حوزه ­هایی مانند مدیریت آب و پسماند نیز بسیار اهمیت دارند. در دوره شیوع کرونا به دلیل لزوم رعایت بهداشت و درمان­های پزشکی، زباله­ های عفونی و شیمیایی افزایش یافته و در صورت عدم کنترل آن در آینده مشکل ­ساز خواهند شد. از طرف دیگر مدیریت آب با توجه به چالش­های کمبود آب و افزایش مصرف آن در پسا کرونا اهمیت می ­یابد. توجه به مشاغل سبز و حمل و نقل سبز نیز از دیگر ارکان مهم تحقق بازیابی سبز هستند. در شرایط کنونی بسیاری از افراد شغل خود را از دست داده­اند؛ برای جبران خسارت وارد شده به حوزه مشاغل، لازم است بسترهای جدیدی فراهم شود تا با استفاده از آن مشاغل از دست رفته به نحوی دیگر احیا شوند و همچنین گامی در جهت حمایت­های زیست ­محیطی برداشته شود. یکی از این حوزه­ ها حمل و نقل سبز است. مطالعات نشان می­دهند که حمل و نقل به عنوان یکی از اصلی ­ترین انتشاردهندگان آلاینده در جهان شناخته می­شود. بنابراین بازیابی آن در مسیر سبز گامی بزرگ در جهت حفاظت­های زیست ­محیطی تلقی می­شود. اظهارات سازمان بین­ المللی کار نیز نشان می­دهد که سرمایه­ گذاری بر حمل و نقل سبز می­تواند میلیون­ها شغل جدید ایجاد کند و به کشورها کمک نماید تا به سمت اقتصادهای سبزتر و سالم­تری حرکت نمایند. بررسی این ابزارها و مشاهده وضعیت کشور ایران نشان می­دهد که توجه به ابعاد اقتصاد سبز در کشور مورد غفلت قرار گرفته و آسیب­های فراوان زیست محیطی در مسیر رشد اقتصادی گریبان گیر کشور شده است. ایران همواره در سال­های اخیر به درآمدهای نفتی متکی بوده و با توجه به تحریم ­های حال حاضر، بیش از پیش متحمل بحران­های اقتصادی شده است. از طرف دیگر تعهد ایران برای کاهش انتشار آلاینده در توافق­نامه پاریس، عامل دیگری است که لزوم توجه به محیط زیست را افزایش می­دهد. با توجه به همه مشاهدات ضرورت دارد تا برای حل بحران­های ناشی از کرونا، اقداماتی صورت گیرد تا در بلند مدت آسیبی برای محیط زیست در بر نداشته باشد. برای آغاز این اقدامات ابتدا باید چالش­های بازیابی سبز مورد توجه قرار گیرد، سپس با راهکارهایی همچون وضع مقررات اصولی، تغيير الگوي مصرفی، گسترش ایده­های نوآورانه زیست­ محیطی و ایجاد ضمانت­های هدفمند برای جذب منابع مالی بخش خصوصی در سرمایه­ گذاری سبز، مسیر تحقق اهداف توسعه پایدار را هموار سازد.

جهان كنوني و شكل گيري كانون هاي جمعيتي، صنعتي و اقتصادي فارغ از اصول حاكم « توسعه ناپايدار »
بر طرح هاي آمايشي، اثرات مخربي بر منابع طبيعي داشته است كه از جمله تأثيرات آن بر آب، مي توان به
آلودگي منابع آب ، كاهش سرانه منابع آب تجديد پذير و نابودي ذخاير استراتژيك آب زيرزميني،
فرسايش وشوري خاك ها اشاره نمود.آب را مي توان حقي طبيعي دانست كه هر موجودي با ورود به اين
دنيا از آن برخوردار است. اين حق مشترك با نوعي مسئوليت مشترك همراه است، مسئوليتي كه حكايت
از آن دارد كه بايد از اين سرمايه محافظت نمود، به نحوي پايدار و به شكلي عادلانه از آن بهره برد.
افزايش تقاضا و محدوديت منابع آب، در كنار برداشت و توزيع نامناسب آن در بخش هاي مختلف،
ضعف مشاركت مردم و بخش خصوصي در مراحل تصميم گيري و نيز عدم بهره گيري از ظرفيت هاي
بخش خصوصي در حوزه فعاليت هاي آب از مشكلات مديريت آب كشور است، اتكاي صرف به توان
محدود دولت و ناكارآمدي ذاتي بخش دولتي، شرايط را براي مديريت آب كشور پيچيده نموده است، در
چنين شرايطي استفاده از ظرفيت ها و مشاركت بخش خصوصي در سرمايه گذاري ها در بسياري از
كشورهاي دنيا مورد توجه قرار گرفته است. بخش خصوصي علاوه بر كمك به تامين مالي، مي تواند در
حوزه آب، رويكرد هاي مديريتي بخش آب را به سمت و سوي كارآمدي بيشتر اصلاح نمايد.