خلاصه مدیریتی

گزارش­ بانک جهانی در رابطه با تاثیرات کرونا بر تولید ناخالص داخلی و تجارت کشورها نشان از افت شدید درآمد افراد و افت رشد تولید ناخالص داخلی کشورها دارد. به اعتقاد بانک جهانی کرونا به چند روش می‌تواند بر اقتصاد کشورها و به تبع آن جهان تاثیر بگذارد که عبارت است از: کاهش اشتغال، افزایش در هزینه‌های معاملات بین‌المللی‌، کاهش شدید در سفر و کاهش در تقاضا برای خدماتی که نیاز به ارتباط نزدیک و مستقیم افراد با یکدیگر دارد.

همچنین شورای سفر و گردشگری جهانی، در خصوص کاهش 12 تا 14 درصدی سفر در جهان طی سه ماهه سال 2020 و پیش­بینی از دست رفتن 50 میلیون شغل در این صنعت جهانی (که 30 میلیون از آن متعلق به آسیا است) خبر داده است.

صنعت سفر و گردشگری در ایران نیز مصون از این آسیب­ ها نمانده و به دنبال شیوع ویروس کرونا در کشور، بنا بر آمار اعلام شده از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ۵۴ درصد سفرها نسبت به مدت مشابه کاهش یافته و۸۰ هزار نفری که به‌صورت مستقیم در صنعت گردشگری فعال هستند در صورت عدم حمایت و برنامه‌ریزی بیکار می­شوند.

لازم به ذکر است آنچه در واقعیت و به شکل پایدار می‌تواند رونق دوباره گردشگری در کشور را رقم بزند «وجود تقاضای گردشگری» است. این تقاضا برای ایران بیشتر تقاضای داخلی است تا خارجی، و انتظار می­ رود به دلیل ادامه بیماری آسیب این بخش ادامه داشته باشد.

در همین راستا و با توجه به اهمیت سفر و گردشگری در اقتصاد دنیا و در جهت کنترل پیامدهای مخرب شیوع این بیماری، کشورها بسته­ های حمایتی و مشوق­ هایی ارائه کرده­ اند تا از فروپاشی بخش گردشگری جلوگیری نمایند. اقدامات حمایتی دولت­ها از این صنعت در سه حوزه حمایت از معیشت کارگران، حمایت مالی و تزریق نقدینگی است.

در گزارش حاضر ضمن بررسی تجربه کشورهای چین، ژاپن، ایتالیا، ترکیه، فرانسه، بریتانیا، اسپانیا، آلمان، پرتغال، استرالیا و سنگاپور در حمایت از کسب و کارها و ارائه مشوق­ های دولتی در دوره شیوع همه­ گیری با تمرکز بر بخش گردشگری و مقایسه با ایران، تلاش شده تا راهکارهایی برای حمایت موثرتر از این بخش در اختیار تصمیم­ سازان و سیاستگذاران عرصه اقتصادی قرار داده شود.

صنعت گردشگری یکی از مهمترین خدمات پول ساز و اشتغالزا در جهان کنونی است که از آن به منزله «صادرات نامرئی» نام میبرند. کشورها با این صنعت بدون وارد کردن کالا یا خدماتی که نیازمند ایجاد تغییرات برای صادرات و کسب درآمد باشد و بدون هیچگونه عملیات واسطه ای و هزینه ای، برای کشور درآمد ارزی فراوانی کسب می کنند. بر اساس برآوردهای سازمان جهانی گردشگری، صنعت گردشگری مهمترین رشته در سال ۲۰۲۰ با درآمدی بالغ بر ۲ تریلیون دلار و با ۵/ ۱ میلیارد جهانگرد، در توسعه اقتصادی کشورها نقش اول را خواهد داشت. امروزه گردشگری مهمترین کالای تجاری و شاخص رفاه و سبک زندگی است که به ویژه در کشورهای در حال توسعه مورد توجه است. کشور ایران از قطبهای مهم گردشگری در جهان به شمار میرود و با برخورداری از سابقهی دیرین تمدن و فرهنگ، طبیعت و شرایط اقلیمی گوناگون و عوامل دیگر، در جایگاه مناسب نقاط پرجاذبهی گردشگری در سطح آسیا و بین المللی قرار دارد. ایران به لحاظ جاذبه های گردشگری، تنوع گردشگری و تنوع صنایع دستی به ترتیب جزو کشور ۵، ۱۰و ۳ اول جهان است. در استان فارس بر اساس روند تقاضا به ویژه در کشورهای منطقه و همجوار، تمرکز خاص بر سایر انواع گردشگری بویژه گردشگری مذهبی، گردشگری سلامت، گردشگری غذا، گردشگری سبز و اکوتوریسم، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. تقاضا برای هرکدام از حوزها نقشی مهم و تاثیرگذار در توسعه اقتصادی استان خواهند داشت.

چکیده

در جهان مدرن امروز افراد به دنبال استفاده بهینه از زمان خود هستند، بنابراین سعی در کوتاه و آسان نمودن مقدمات و حاشیه یک فرآیند دارند تا در کوتاه­ترین زمان ممکن به اصل و متن آن برسند. در فرآیند گردشگری نیز گذران وقت در مقصد، متن و اصل به شمار رفته و الزامات قبل از آن، جزء مقدمات محسوب می­شود. بنابراین در این فرآیند نیز گردشگران متمایل به کوتاه نمودن الزامات و مقدمات قبل از سفر هستند. یکی از الزامات سفرهای بین­المللی، اخذ روادید از کشور میزبان است. در این خصوص کشورهای مختلف سیاست­های متفاوتی در زمینه­ی صدور روادید اتخاذ نموده اند. درجه­ی سختی این سیاست­ها در صورت پایین بودن می­تواند به عنوان مزیتی برای مقصد به حساب آمده و باعث جذب گردشگر شود و در نقطه­ی مقابل درجه­ی سختی بالای آن می­تواند به عنوان یک نقطه منفی، گردشگر را از سفر به آن مقصد منصرف کند. سهم قابل ملاحظه این نقطه ضعف و قوت کوچک در فرآیند انتخاب مقصد گردشگران، با توجه به رقابت شدید بین مقاصد در جذب گردشگر و تقاضا محور شدن فرآیند گردشگری، توجیه پذیر و قابل قبول است.

بنابراین ما شاهد هستیم بسیاری از مقاصد به ویژه مقاصد در حال توسعه، به دنبال تسهیل اعطای روادید به گردشگران بوده تا در پی آن بتوانند جایگاه مناسبی در بازار رقابتی مقاصد گردشگری به دست آورند. در نهایت همه­ی مقاصد به ویژه مقاصدی که قدرت چانه زنی پایین­تری دارند و یا در ابتدای چرخه­ی عمر مقصد قرار دارند برای بهبود یا تثبیت موقعیت خود در بازار رقابتی عرضه ناچار به ایجاد تسهیلاتی (کم یا زیاد) در زمینه­ی اعطای روادید هستند و در شرایط حاضر این امر اجتناب ناپذیر است.

چکیده:

با توجه به وضعیت نا به سامان صنعت نفت و اتکای بیش از حد ایران به این موهبت طبیعی، رشد و شکوفایی صنایع کمکی در کنار نفت لازم و ضروری به نظر می­رسد. گردشگری به عنوان صنعتی که در سال های اخیر رشد چشمگیری را تجربه نموده است گزینه ی مناسبی محسوب می­شود. ایران به طور کلی داری پتانسیل های طبیعی و فرهنگی بیشماری است که هر یک می­توانند تبدیل به جاذبه بی نظیر گردشگری شوند، اما متأسفانه این فرایند در ایران بسیار کند صورت گرفته و بسیاری از پتانسیل ها بلااستفاده رها شده اند.

امروزه، بازار رقابتی امروز صنعت گردشگری جایی برای کشورهایی که بدون برنامه ریزی وارد این صنعت می­شوند ندارد و بنابراین رقابت شدید بین رقبای موجود و تمایل مقاصد جدید به ورود به این صنعت، کار را برای مقاصد سخت کرده و آنها را نیازمند تغییرات مداوم می­کند. کلید تغییرات مثبت و مفید خلاقیت و در پی آن نوآوری است. خلاقیت در بخش های مختلف گردشگری اعم از محصول، انتخاب بازار، تبلیغات و غیره می تواند یک مقصد را از یک پیرو در بازار تبدیل به یک رهبر نماید. از آنجا که خلاقیت و نوآوری قابل کپی برداری نیست، اگر تقلید شود کار خلاقانه و نوآورانه محسوب نمی­شود، هرچند می­توان با مطالعه روندهای خلاقانه در مقاصد دیگر، خط مشی کلی را مشخص نموده و زمینه هایی که امکان خلاقیت در آن وجود دارد را شناخت. به علاوه مطالعه ایده های خلاقانه مقاصد دیگر و بومی سازی آنها خود به وجود آورنده محصول جدید بوده و نوآوری محسوب می­شود. بنابراین پی بردن به اهمیت و مزایای گردشگری، شناخت پتانسیل ها، تبدیل خلاقانه این پتانسیل ها به جاذبه های بی بدیل، نفوذ در بازارهای هدف مورد نظر و معرفی این جاذبه ها، مسیر غیر قابل اجتنابی است که در پیش روی ایران قرار دارد تا از این طریق بتواند بر بخشی از مشکلات خود از قبیل بیکاری، مهاجرت بی رویه روستاییان به شهرها و تراز پرداختی منفی خود فائق آید.

واژگان کلیدی: خلاقیت، نوآوری، کارآفرینی، گردشگری

• چکیده

امروزه پیشرفت‌های اقتصادی یک کشور در گرو گسترش فعالیت‌های اقتصادی در زمینه‌های مختلف و از میان برداشتن موانع پیش روی این فعالیت‌ها است و در واقع پویایی، رونق و شکوفایی پیکره اقتصادهای جهانی در گرو رشد و توسعه کسب و کارهای آن خواهد بود. رشد روزافزون صنعت گردشگری دنیا نیز امروزه بر کسی پوشیده نیست. بر این اساس نقش و سهم این صنعت در پویایی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشورها از دیرباز مورد توجه محققان و شاغلان این صنعت قرار گرفته است. امروزه با توجه به گرایش کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه به رونق صنعت گردشگری به عنوان موتور محرکه اقتصاد، دولت‌ها در پی بهبود فضای کسب و کار این صنعت هستند. در ایران نیز، بهبود فضای کسب و کار به عنوان یکی از سیاست‌های کلی مورد توجه قرار گرفته است.

این مقاله با نظر به 10 شاخص فضای کسب و کار در سال 2016 و 2017 ارایه شده از سوی بانک جهانی در قالب گزارش تدوین شده است و به بررسی برخی از مهم‌ترین‌های این شاخص‌های یازده‌گانه در فضای کسب و کار گردشگری ایران می‌پردازد. مجموعه این شاخص‌ها نشان‌دهنده شاخص کلی کسب و کار در هر یک از کشورها و همچنین نشانگر میزان سهولت و مناسب بودن فضای هر کشور برای انجام فعالیت‌های اقتصادی و تجاری است.

 چکیده

رشد و توسعه صنعت گردشگری و تغییر سلیقه گردشگران موجب پیدایش گونه‌های جدیدی از گردشگری شده است. بوم‌گردی یکی از انواع جدید گردشگری است. گردشگران انبوه به بازدید از مقاصد مشهور و اقامت در هتل‌های لوکس و مجلل دارند در حالی که گردشگران بوم‌گردی علاقمند به بازدید از مقاصد بکر و دست نخورده هستند. این نوع گردشگران علاقمند به آشنایی با فرهنگ‌ها و ارزش‌های منحصر به فرد مقاصد، تعامل با جامعه محلی و زندگی با جامعه میزبان و اقامت در خانههای محلی می‌باشند. به منظور اسکان این گردشگران اقامتگاه‌های بوم‌گردی در مناطق روستایی و تاریخی ایجاد شده و در سال‌های اخیر توسعه یافته اند.

اقامتگاه‌های بوم‌گردی به دلیل تاکید بر مشارکت جامعه محلی، توجه به مسائل اجتماعی-فرهنگی و همچنین مسائل زیست محیطی، نمونه بارزی برای توسعه پایدار گردشگری هستند. وجود این اقامتگاه‌ها در بازار گردشگری سبب تنوع سازی و ایجاد رقابت در بازار می‌گردد.

با وجود اینکه احداث اقامتگاه‌های بوم‌گردی در ایران به یک دهه‌ی گذشته باز‌ می‌گردد، با توجه به حمایت دولت از شکل‌گیری و توسعه‌ی این اقامتگاه‌ها، تعداد آنها رو به رشد گزارش شده است این در حالی است که توجه به توسعه‌ی کمّی آنها موجب غفلت از کیفیت زیرساختی و خدماتی این اقامتگاه‌ها شده و مشکلاتی را در این زمینه به وجود آورده است.

گزارش حاضر به شناسایی و بررسی آسیب‌ها و چالش‌های اقامتگاه‌های بوم‌گردی در ایران با استفاده از مصاحبه با کارشناسان و فعالان این حوزه پرداخته است و با بررسی نظرات ایشان، آسیب‌های موجود شناسایی شده و راهکارها و پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت این اقامتگاه‌ها ارائه می‌شود.

چکیده

بر همه واضح است که در مورد آینده هیچ قطعیتی وجود ندارد و این از اصول اولیه آینده‌شناسی است. اما اصل دیگری هم وجود دارد که می‌توان در سرنوشت آینده تاثیرگذار بود. آینده‌پژوهی دانشی نوظهور در بطن جامعه علمی است که به ادبیات گردشگری نیز راه یافته است. گردشگری به عنوان یکی از ابزارهای موثر در توسعه سیاسی، اجتماعی فرهنگی و اقتصادی در دنیا مورد توجه قرار می‌گیرد. عرضه و تقاضاي گردشگري را هر چه بيشتر تحت تاثير كشف تقاضاهاي تازه قرار داده و در اين راستا مفاهيم مربوط به محصولات گردشگري به سرعت تغيير يافته و در تطبيق با تقاضا تنوع و دامنه انتخاب محصول را گسترش داده است. با توجه به تاثیرپذیری تنگاتنگ گردشگری از روندها و جریانات خرد و کلان جهان، نمی‌توان آینده آن را در خلا بررسی و پیش‌بینی کرد. برخی از این روندها شامل جهانی شدن، جریانات سیاسی، جمعیت‌شناختی، منابع طبیعی و محیط زیست، و علم و فناوری می‌شوند؛ پیش‌ران‌هایی اصلی تغییرات جهانی که به محرک‌های اصلی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و محیطی معروفند. در پاسخ به موقع و درست به این روندها، یکی از چالش‌های مقاصد در آینده این است که چگونه محصولاتی ناهمگن و غیریکسانی به گردشگران ارایه دهند که نیازهای متنوع و پیچیده آنها را به طور رضایت‌بخشی برطرف سازند و همچنان به اصول گردشگری پایدار، متعهد بمانند. در این مطالعه تلاش شده تا مطالبی در حوزه آینده‌پژوهی ارایه شود که بتواند دولت، مسئولان و سازمان‌های مختلف برنامه‌ریز در حوزه گردشگری را به اندیشیدن درباره معنای بهتر و بدتر در تصویر بلندمدت وادارد و بدین ترتیب اراده تاثیر بر آینده را به وجود آورد. ذینفعان دولتی و خصوصی گردشگری باید اطمینان یابند که خط‌مشی‌ها و برنامه‌ریزی گردشگری، توسعه محصولات و استراتژی های بازاریابی با آن دسته از روندها و عوامل محیطی سازگار باشند که رفتار گردشگران آینده را شکل می‌دهد.

خلاصه مدیریتی

ماهیت ترکیبی محصول گردشگری موجب شده است سازمان ها و نهادهای مختلفی درگیر امور برنامه ریزی، سیاستگذاری، اجرا و نظارت برای این بخش باشند. لذا در حوزه های مختلف کسب و کارهای گردشگری هم که نیاز به اخذ مجوز از مراجع مربوطه دارند پیچیدگی هایی به وجود آمده است. ایجاد پنجره واحد مجوزهای گردشگری راهکاری است که می تواند به یکپارچگی فرایندها و بهبود محیط کسب و کار این صنعت بینجامد. اما پیاده سازی پنجره واحد در این بخش با الزاماتی روبروست. شناسایی ذینفعان و نیازهای آن ها، بررسی فرایندهای موجود، مسائل و ضرورت های قانونی، زیرساخت های فناوری اطلاعات در سازمان های مربوطه، تعیین الگوی پیاده سازی، نحوه یکپارچه سازی و تعیین سازمان متولی، وضعیت داده ها و نحوه همپیوندی آن ها امنیت و حفاظت از آن ها و الگوی تامین مالی و اجرای طرح از مهمترین الزامات پیاده سازی پنجره واحد گردشگری هستند که در مطالعات امکان سنجی و تهیه طرح پیاده سازی و از طریق کارگروه های بین سازمانی می بایست مشخص شوند. در این گزارش تلاش شده است تا به عنوان گزارشی پیشرو، به بررسی ضرورت­ها، الزامات و تجارب موجود داخلی و خارجی در راه اندازی پنجره واحد گردشگری پرداخته شود.