مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می­ گیرند. در شصت و سومین گزارش از این سلسله گزارش­ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده است.

در بخش تحولات جهان گزارش اخیر موسوم به 2023 ICC که از سوی نهاد اتاق‌های بازرگانی بین‌المللی منتشر شد، آخرین روندهای تجاری و چشم‌انداز تجارت در سال 2023 را مورد بررسی قرار داده است. این گزارش ضمن بررسی اشکال مختلف شکاف‌های اقتصادی در زمینه‌هایی از جمله تجارت، اقتصاد دیجیتال، بدهی، سیستم‌های پرداخت، به این جمع‌بندی می‌رسد که شکاف‌ها در حال افزایش است. از منظر این گزارش، هر چند که تجارت در سال 2022 بهبود یافته است، اما به دلیل عواملی مانند جنگ در اوکراین، محدودیت‌های اعمالی در پی کووید 19، تورم بالای مداوم و رشد اقتصادی پایین، مختل شده است، البته نویسندگان گزارش معتقدند با وجود نگرانی‌های فزاینده، جهانی‌شدن، معکوس نشده است، بلکه در حال تغییر است. شواهدی از جدایی چین و ایالات متحده و همچنین روسیه و کشورهای غربی وجود دارد. با وجود این تحولات، تجارت جهانی همچنان از مزایای متعددی برخوردار است.

 تلاش آمریکا برای پیوند زدن هند به شبکه ریلی خاورمیانه برای رقابت با ابتکار کمربند و راه چین ، محدودیت صادرات مواد تولید تراشه آلمان به چین تحت فشار فزاینده آمریکا و  احتمال خروج ایتالیا از پروژه «کمربند و جاده» چین از دیگر اخبار مهم جهانی است که گویای افزایش تنش و رقابت میان ایالات متحده و چین و تلاش آمریکا برای پیوند زدن متحدان خود به این رقابت است. در مقابل چین نیز به دنبال توسعه حضور خود در خاورمیانه است. شرکت سرمایه بین‌المللی چین قصد دارد دامنه فعالیت خود در امارات متحده عربی و عربستان سعودی را گسترش دهد. در حال حاضر این شرکت دو دفتر راه اندازی کرده است و در حال تلاش برای دریافت مجوزهای لازم برای انجام فعالیت‌های خدمات مالی است.

در بخش مربوط به تحولات بحران اوکراین، اخیرا یک مقام دولتی ژاپن اظهار کرد که کشورهای گروه 7 در حال بررسی اعمال ممنوعیت بر تمامی کالاهای صادراتی به روسیه هستند که در تداوم رژیم تحریم‌ها علیه مسکو به دلیل حمله به اوکراین انجام می‌شود. از سوی دیگر رسانه‌های روسی گزارش کرده‌اند که خودروساز چینی، چری، می‌تواند به زودی تولید خود در کارخانه سابق فولکس واگن آغاز کند. علاوه بر این، قرارداد فروش دارایی‌های روسی شرکت خودروسازی هیوندای موتور کره جنوبی نیز تقریباً تکمیل شده است.

 در تحولات منطقه ای، وزیر اقتصاد و برنامه‌ریزی عربستان سعودی اعلام کرد که این کشور قصد دارد سهم بخش خصوصی در اقتصاد را از حدود 40 درصد فعلی به 65 درصد افزایش دهد. او تأکید کرد که ما بر سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری و بخش‌های مرتبط متمرکز خواهیم شد تا عقب‌ماندگی‌ها در این حوزه‌ها را جبران کنیم. وی خاطرنشان کرد که عربستان دارای "اکوسیستم سرمایه‌گذاری بسیار بزرگی است که به سرعت در حال رشد است." عربستان همچنین با همراهی چین بزرگترین مجتمع فولاد خاورمیانه را احداث می‌کنند. آرامکو و صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان (PIF) قراردادی را با شرکت فولادسازی (Baosteel)چین برای ساخت یک مجتمع تولید ورق فولادی در عربستان سعودی امضا کردند. مجتمع جدید تولید فولاد، دارای ظرفیت تولید سالانه 2.5 میلیون تن آهن اسفنجی و 1.5 میلیون تن ورق فولادی است.

  مازاد تجاری 600 میلیارد دلاری کشورهای شورای همکاری خلیج فارس ، تجارت یک تریلیون دلاری امارات در سال 2022، سرمایه گذاری 10 میلیارد دلاری توتال در عراق و صدور مجوز طلایی با هدف جذب شرکت های بزرگ برای سرمایه‌گذاری در بحرین از دیگر اخبار مهم منطقه است.

 مرکز پژوهش ­های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش ­های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می ­گیرند.

در سی و پنجمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی ­های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهان، سرمایه‌گذاری 600 میلیارد دلاری گروه 7 برای رقابت با ابتکار کمربند و راه چین خبرساز شد. در اجلاس سران گروه 7 بر سر استراتژی کلان رقابت ژئواکونومیک با چین توافقاتی صورت گرفته و وعده سرمایه‌گذاری 600 میلیارد دلاری در زیرساخت ‌های کشورهای درحال‌توسعه داده شد. این توافق در قالب راهبرد کلان موسم به"مشارکت در توسعه زیرساخت‌ ها و سرمایه‌ گذاری در پهنه جهانی" اجرایی خواهد شد.

  در تحولات منطقه ‌ای  محمد بن سلمان در روزهای اخیر راهی طیفی از کشورهای منطقه شد تا سیاست منطقه ‌ای عربستان را گامی به ‌پیش ببرد. یکی از مقاصد این سفر مصر بود. در پی سفر ولیعهد عربستان سعودی به مصر، دو کشور 14 توافقنامه و یادداشت تفاهم به ارزش 7.7 میلیارد دلار امضا کردند. در سفر به ترکیه مقامات بازرگانی عربستان اعلام کردند که این کشور، تحریم غیررسمی خود علیه صادرات ترکیه را لغو کرده است و هیچ محدودیت گمرکی برای کالاهای ترکی در عربستان سعودی وجود ندارد. اردن یکی دیگر از مقاصد سفر منطقه ‌ای بن سلمان در هفته گذشته بود. در جریان این سفر قراردادهای اقتصادی مهمی میان دو کشور در حوزه ‌های معدن، ساخت ‌و ساز، انرژی اتمی، واردات و صادرات امضا شد.

مصر نیز در پی فشارهای اقتصادی اخیر تلاش های تازه ­ای برای احیای روابط سیاسی در راستای بهره ­برداری اقتصادی داشته است. امیر قطر برای نخستین ‌بار پس از تنش‌ های سال 2017 که منجر به تیرگی روابط این کشور با عربستان، امارات و مصر شد، راهی قاهره شد تا دوره‌ ای تازه در روابط سیاسی دو کشور را شکل دهد. یکی از محورهای این دیدار سرمایه‌گذاری قطر در مصر بود. در خلال این دیدار مقامات مصری اعلام کردند که سرمایه‌ گذاران قطری فرصت مشارکت در حدود 50 پروژه سرمایه‌گذاری در مصر را دارند. مصر همچنین با روسیه توافق کرد که دوکشور از ارزهای محلی خود در معاملات تجاری دوجانبه استفاده کنند. وزیر تجارت و صنعت مصر اخیراً گفته است که قاهره مکانیسم پرداختی را برای استفاده از روبل روسیه در مبادلات تجاری با مسکو ایجاد خواهد کرد. در اقدامی دیگر رسانه‌ها از سفر یک هیئت مصری متشکل از 12 تاجر و اعضای فدراسیون صنایع مصر برای اولین ‌بار پس از 10 سال به اسرائیل خبر دادند. هیئت مصری در این سفر با مقامات اسرائیلی از سازمان‌ های مختلف از جمله انجمن تولیدکنندگان اسرائیل، فدراسیون اتاق ‌های بازرگانی اسرائیل و مؤسسه صادرات اسرائیل دیدار کرد.

دولت طالبان از موافقت ازبکستان برای اجرای کریدور ریلی موسوم به ترنس افغان خبر داده است. قرار است در نشست آتی بازسازی افغانستان که در تاشکند ازبکستان برگزار می ‌شود، در مورد نحوه تأمین مالی این پروژه، توافق صورت گیرد. اخیراً بخش خصوصی روسیه نیز تفاهم‌ نامه ‌ای با اتاق بازرگانی افغانستان امضا کرده است. در قالب این تفاهم واردات گاز، گندم و سایر محصولات از روسیه و صادرات محصولات کشاورزی افغانستان به روسیه از طریق خط ریلی حیرتان مزار صورت خواهد گرفت.

 اما داده­ های تازه نشان می ­دهد واکنش شرکت ‌های چینی به تحریم روسیه دوگانه بود. درحالیکه فعالیت شرکت ‌های مهم چینی اغلب تداوم ‌یافته، شرکت ­های بزرگ نفتی چین و نیز بانک ­های بزرگ این کشور همکاری با روسیه را متوقف کرده یا کاهش داده ­اند و یا از طریق زیرمجموعه­ های خود در بازار روسیه فعالیت می ­کنند.

گزارش تازه انکتاد در مورد سرمایه ‌گذاری خارجی در جهان نیز داده ‌های قابل تأملی ارائه می ‌کند. آمریکا همچنان به ‌عنوان جذاب‌ترین مقصد سرمایه ‌گذاران مستقیم خارجی در سال 2021 باقی ‌مانده است. در محیط همسایگی ایران، موقعیت امارات و اسرائیل در مکان­ های 12 و 19 قابل‌توجه است.

 مرکز پژوهش­ های اتاق ایران تهیه و انتشار سلسله گزارش­ های "پایش تحولات تجارت جهانی" را با هدف بررسی رویدادهای کلیدی در محیط ژئواکونومیک ایران، در دستور کار قرار داده است. در این گزارش ­ها مسائل مهم روز از منظر تاثیرگذاری بر دیپلماسی اقتصادی و موقعیت ژئواکونومیک ایران مورد بحث و بررسی قرار می ­گیرند.

در بیست و هشتمین گزارش از این سلسله گزارش­ ها، گلچینی از تحولات اخیر در دو لایه جهانی و منطقه ­ای محیط ژئواکونومیک ایران ارائه شده و آخرین روندها و پیش­بینی­ های اقتصادی تهیه شده توسط بزرگ­ترین نهادهای اقتصادی بین ­المللی، در قالب داده­ های تازه مورد واکاوی قرار گرفته ­اند.

در بخش تحولات جهانی تاثیر منفی جنگ تجاری میان ایالات متحده و چین و همچنین بحران اوکراین بر سازمان تجارت جهانی مورد بررسی قرار گرفته است. تنش اقتصادی میان آمریکا و چین سبب شده نماینده تجاری ایالات متحده اعلام دارد که دیگر تلاشی برای تغییر رفتار تجاری چین و سوق دادن این کشور به سوی رعایت استانداردهای تجارت جهانی و قواعد سازمان تجارت جهانی به دلیل بی نتیجه بودن این اقدامات نخواهند کرد. همچنین تنش شدید میان نمایندگان غرب و نماینده روسیه در این سازمان بر کارکردهای روزمره آن تاثیر منفی گذاشته است. از سوی دیگر چین در سایه تداوم جنگ در اوکراین نگران امنیت غذایی این کشور است، چراکه از استفاده سیاسی غرب از مواد غذایی به عنوان اهرمی علیه این کشور هراس دارد.  در تحولی دیگر شرکت های بزرگ چینی واردات نفت از روسیه را متوقف می کنند چراکه تحریم‌های ایالات متحده می تواند ضربات جبران ناپذیری به آنها وارد نماید.

 آخرین اخبار در خصوص تحریم های روسیه، تمرکز ایالات متحده، اتحادیه اروپا و بریتانیا بر تحریم seber bank بزرگترین بانک روسیه است که حدود ۳۰ درصد کل دارایی های بانکی روسیه را در اختیار دارد و نقش کلیدی در اقتصاد روسیه ایفا می کند. مهمترین اقدام روسیه برای مقابله با تحریم  های اخیر، وادار کردن کشورهای غیر دوست به پرداخت بهای گاز صادراتی به پول ملی این کشور بوده است. گروه ۷ بلافاصله این تصمیم را رد کرد و کشورهای اروپایی در برابر آن موضع منفی گرفتند. تا لحظه نگارش این گزارش هیچ کشور مهمی به التیماتوم روسیه اعتنایی نکرده است. روسیه  همچنین در اجلاس اخیر بریکس خواستار ایجاد آلترناتیوی در برابر سوییفت از سوی کشورهای بریکس شد که در این مورد نیز کشورهای عضو بریکس هنوز واکنش روشنی به پیشنهاد روسیه نشان نداده اند و تنها بانک های مرکزی این کشورها با انجام آزمایش سواپ ارزی موافقت کردند.

 در تحولات منطقه ای  آغاز عملیات اجرایی بزرگترین پروژه تولید هیدروژن جهان در عربستا ن، حمایت ۲۲ میلیارد دلاری شورای همکاری خلیج فارس از مصر ، افزایش ۲۵ درصدی صادرات ترکیه به عربستان  و تلاش ترکیه برای جذب توریست های روس از جمله موضوعات روز در محیط پیرامونی است.

 در قسمت داده های تازه، سازمان تجارت جهانی در گزارش جدید خود در مورد تاثیرات جنگ اوکراین بر تجارت جهانی هشدار داده است. در این گزارش تاکید شده که جنگ اوکراین می تواند روند رشد شکننده تجارت جهانی را با ریسک های قابل توجهی مواجه سازد. مهمترین نکته گزارش از منظر منافع تجاری ایران آنکه واردات کشورهای مستقل مشترک المنافع در 2022 به شدت کاهش خواهد یافت. منطقه کشورهای مشترک مستقل مشترک‌المنافع شامل ارمنستان، آذربایجان، بلاروس قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان که بخش مهمی از محیط همسایگی را در بر می‌گیرد در سال ۲۰۲۲ شاهد افت ۱۲ درصدی در میزان واردات و کاهش ۷.۹ درصدی در در تولید ناخالص داخلی خواهد بود.

گزارش جدید بانک جهانی در مورد وضعیت اقتصادی افغانستان نیز هشدار دهنده است. برآوردهای این گزارش نشان می‌دهد که افغانستان یکی از بدترین بحران های اقتصادی خود در  دهه های اخیر را تجربه می کند.